ایل کلهر
یکی از ایل های کُرد / From Wikipedia, the free encyclopedia
ایل کَلهُر یکی از شعب اصلی ایلهای کرد ایران و از کهنترین طوایف غرب ایران است.[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10]
ایل کَلهُر بزرگترین ایل کرمانشاه میباشد. مردمان آن کردتبار هستند.[11][12][13][14][15][16][17][18][19][20] و به گویش کردی کلهری تکلم میکنند.[21][22][23]
ایوان غرب، گیلانغرب و اسلام آبادغرب مراکز اصلی ایل کلهر میباشند. در دانشنامه ایرانیکا، از ایل کلهر بهعنوان یکی از بزرگترین ایلات کرد نام برده شدهاست.[11]
کلهرها مقارن با حکومتهای صفویه و عثمانی در تسخیر بغداد به فرماندهی ذوالفقارخان کلهر مشارکت کردند و برای مدتی در آن منطقه حاکم بودند.[24][25]
منابع دیگر هم از ایل کلهر به عنوان یکی از ایلات کرد کرمانشاه و غرب ایران یاد کردهاند.[26][27][28] طبق تحقیقات چندین ساله دانشگاه هاروارد آمریکا ایل کلهر بزرگترین ایل کرد در کردستان میباشد، زبان ایل کلهر کردی با گویش کلهری است که این گویش اولین گویش کردی است که از آن نوشتار باقی ماندهاست و مسکن اولیه ایل کلهر در شهر کالح (نمرود فعلی) در بینالنهرین بودهاست (میان رودان) در کردستان عراق فعلی که بعدها به دامنههای شاهو و قلعهٔ پلنگان (حد فاصل سنندج با کامیاران) کوچ میکنند و سپس به اطراف شاهراه خانقین _ کرمانشاه نقل مکان میکنند، هرچند که به صورت پراکنده در سایر نقاط کردستان هم حضور دارند.[28] ایل کلهر پیش از روی کار آمدن صفویان تا ابتدای حکومت شاه طهماسب اول دارای موقعیتی مستقل و خودمختار بودهاست، اما در سال۱۱۴۰هجری قمری قرارداد صلحی بین حکومت ایران و دولت عثمانی (ترکیه) بسته شد که مانع از جنگ بین این دو کشور شد و به موجب این پیمان صلح همدان، ایالت کرمانشاهان و خاک کلهر به دولت عثمانی (ترکیه) واگذار گردید و در مقابل پادشاه عثمانی حکومت اشرف را در ایران به رسمیت شناخت.[10] مسکن آنان در غرب ایران شهرستان ایوان غرب در استان ایلام و در استان کرمانشاه در شهرستانهای گیلان غرب، اسلامآباد غرب، بخشی از کرمانشاه، سرپل ذهاب، ، قصر شیرین و بخشی از شهرستانهای چرداول، شهرستان آبدانان و سیروان در استان ایلام میباشد و بیجار و قروه در کردستان و جغاتو شاهین دژ (چهاردولیها)، و از طرف مغرب به خاک کردستان عراق (مندلی و خانقین)، محدود میشود. شهر گیلانغرب تنها شهری است که تمام ساکنان آن از ایل کلهر میباشند. گروهی از ایل کلهر، تحت عنوان طایفه کرد(کرد حسین خانی) در حدود ۷۰۰ سال پیش در شهر قلعه تل از توابع استان خوزستان ساکن شدهاند.[29]
مسکن اولیهٔ ایل کلهر همراه با مردمان گوران زبان در نواحی دامنههای کوه شاهو قلعهٔ پلنگان و دیگر نواحی این منطقه بودهاست و در کردستان عراق نیز بهطور سنتی در اطراف شهر زور خانقین کلار و دیگر نواحی گرمسیری جنوب کردستان عراق حضور داشتهاند. سپس طی یک سری حوادث و اتفاقات به جنوب شاهراه کرمانشاه ـ خانقین نقل مکان کرده و ساکن شدهاند و مرکز اصلی ایل امروز در اینجا میباشد ولی طوایف کلهر امروزه در تمام کردستان ایران و عراق بهطور پراکنده و گاه متمرکز در تمام شهرهای کُردنشین ایران و عراق از جمله سقز، بوکان، شاهین دژ (چهاردولی)، مهاباد، ارومیه، ماکو، سنندج، ایلام، آبدانان، مهران و در عراق در سلیمانیه، کرکوک، کلار، حلبچه، نواحی گرمیان زندگی میکنند. اکنون قسمت اعظم ایل در استان کرمانشاه ساکن است.
حال با ذکر این نکته که مناطق کلهر نشین گیلان غرب، اسلامآباد غرب، ایوان غرب، بخشهایی از سرپل ذهاب، سومار، نفت شهر، ماهیدشت، برخی نواحی کرمانشاه، قصرشیرین بخشی از مناطق کلهر زبان است که از شاهین دژ (چهاردولیها) و بیجار در شمال تا مهران و چرداول در جنوب و در شرق از کرمانشاه ماهیدشت تا خانقین در غرب را شامل میشود. بزرگترین شهر کلهر نشین ایران شهر اسلام آبادغرب میباشد. زبان ایل کلهر کُردی با گویش کلهری است که خود به لهجههایی تقسیم میشود. ایل کلهر در طول تاریخ خود مورد اقدامات سیاسی ـ نظامی قرار گرفته:
- تجزیه ایل کلهر و تبعید طوایف مختلف آن که از زمان ترکمنان و صفویه شروع شده و تا زمان قاجار ادامه داشته و طوایف زیادی از این ایل به نواحی خارج از کردستان از جمله، همدان، قزوین، قم، سیستان، کرمان، شمال خراسان تایباد نواحی شمالی افغانستان، خوزستان، فارس، لرستان، گیلان، مازندران، گرگان و… تبعید شدهاند.
- اقدامات نظامی: که بارها و بارها توسط ارتش صفویه و عثمانی مورد هجوم قرار گرفته و حکومتهای خودمختار و مستقل مانند (حکومت ذوالفقارخان کلهر در بغداد در زمان صفویه) سرنگون شده و از بین رفتهاست.
- تبعید و کشتن بزرگان ایل مانند کشته شدن ذوالفقار خان… یا تبعید چندساله و زندانی شدن بزرگان مانند زندانی شدن خان منصور ایوانی یا عباس خان که باعث فروپاشی قدرت ایل در زمانهای خاصی شدهاست.[29]