ایلهای کرد ایران
یکی از اقوام ساکن در ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
واژهٔ کرد به صورت کورد در متون پارسی میانه دیده میشود و شکل امروزی فارسی آن کرد است.
گفته شده که شکل فارسی میانه آن «کورت بوده که به زبان زبان عربی به صورت کرد رسیدهاست.[1] به باور امانالله قرشی واژه کردو که پیشتر نام مکان بود در دوران مادها به ساکنان محل گفته شد و ساکنان سرزمین کردوئن را کردو یا کاردو نامیدند. گزنفون در بازگشت ده هزار نفر این مردم را کُردوک (کاردوخ) خواندهاست.[2] به باور وی در دوران اشکانی علاوه بر کردوئن (جنوب شرقی ارمنستان قدیم و همسایه جنوبی آذربایجان) که از قدیم کردنشین بودهاست، منطقه موسوم به ادیابن (هدیپ) در قلب آشور باستان به مرکزیت اربیل در کنار رود زاب نیز کردنشین بودهاست.[3] در تاریخ ابن خلدون نام کرد به معنای قومی جدا از عرب و عجم آمدهاست.[4] برخی جغرافیدانان و مورخان دوران اسلامی، گروههای صحرانشین و نیمهصحرانشین ایرانی را نیز به عنوان کلی اکراد ذکر میکردهاند و منظور آنها لزوماً مردمان کردنژاد نبوده بلکه همه چادرنشینان و گلهداران ایرانی غیر عرب و غیر ترک را به همین نام میخواندند.[5]
بخش بسیار کوچکی از این طوایف هنوز نیمه کوچگرد هستند. فهرستی از ایلها و طوایف ساکن و غیر کوچ گر کرمانج، گوران، سوران، کلهر، چَرداوُلی و… کردها را تشکیل میدهند. کردها در سراسر ایران پراکندهاند.[6][7][8][9]
در مورد گسترهٔ مناطق کردنشین تعریفهای بسیار متفاوت و متعددی وجود دارد و موضوع این گستره بسیار قابل مناقشه است. زادگاه اصلی کردها در واقع ترکیه و ایران است. جمعیت کردها درایران بین ۶ تا ۷ میلیون است و در ایران پراکنده هستند[10][11][12]
در برخی بخشها اکثریت جمعیت و در برخی دیگر فقط بخشی از مردم ساکن این بخشها کرد هستند و دیگر اقوام نیز در آن بخشها ساکن هستند.[6][8][9][13]
کردها با وجود اینکه سرزمین اصلیشان در بخشهایی از غرب و شمالغرب ایران میباشد، بر اثر مهاجرتهای بیناستانی (داخلی) و تبعید و کوچهای اجباری، امروزه در تمامی استانهای ایران حضور دارند. بسیاری از کردهای خارج از منطقهٔ فرهنگی زبانی کردستان، هنوز به زبان کردی گفت و گو میکنند، گاه بر اثر فرایند اجتماعیفرهنگی همانندشوندگی، آنها امروزه زبان کردی را بر طاق نسیان نهاده و زبان و فرهنگ مردم شهرهای میزبان را پذیرفتهاند، و گاه با تلفیقی از حفظ زبان و فرهنگ کردی و پذیرش عناصری با درجات مختلف از زبان و فرهنگ چیره در شهر و ناحیه مورد سکونت، به حیات اتنیکی خود ادامه میدهند.[14]
کُردان از نظر تعداد در شمار مهمترین اتنیکهای ایران بهشمار میروند شامل اقوامی معتبر مانند حیدرانلو، جلالی، شکاک، بیگزاده، زرزا، هرکی، منگور، دهبکری، فیض ا… بیگی، ملکاری، بریاجی، گورک، سوسنی، پیران، مامش، تیله کویی، مکری، اردلان، کماسی، کمانگر، گلباغی، چرداولی، کبودوند، اورامی، قبادی، ولدبیگی، جاف، باجلان، کلهر، زنگنه، سنجابی، کاکاوند، ترکاشوند، گتوند، شوهانی، ملکشاهی، ارکوازی، بیرانوند، حسنوند، شادلو، زعفرانلو، مدانلو، جهانبیگلو، خواجه وند، دالوند، عبدالملکی، عمارلو، جلالوند، رشوند، سیلاخوری، سپانلو، عقیلی، پازوکی، ساکی، خزل، خزایی، کورد، ایوان، سلگی و غیاثوند میباشند که قسمت اعظم آنان در منطقه وسیعی از شمال غرب و غرب ایران در سرحدات ترکیه و عراق از جنوب ماکو تا شمال لرستان الی خوزستان سکونت دارند و مراکز عمده شهری مانند تمامی کُردستان و کرمانشاهان و غرب و جنوب دریاچه رضائیه در قلمرو اقوام کُرد قرار دارد.
کُردهای ایران همه از یک ریشه و نژادند و از آریاییان اصل هستند. از حیث نژادی کُردها را میتوان خالص تر از سایر گروههای زبانی دانست و پارهای از خصوصیات قدیم جسمانی ایرانیان را در آنها میتوان یافت. زبان آنها از بازمانده زبانهای اصیل کهن ایرانی است و در بخشهای مختلف فرق میکند. اما دو لهجه کُردی اردلانی که در سنندج و اطراف رایج است و لهجه کُردی مکریانی که در مهآباد و اطراف رایج است دو لهجه اصلی زبان کُردی گویش کُردی مرکزی محسوب میشوند.
کُردان مردمی هستند زیبا با قد متوسط و شانه عریض و سینه سنگین برآمده دارای اندامی متناسب و کلهای متوسط، موهایشان سیاه کمی مجعد، پیشانی بلند، بینی عقابی، چشمهای درشت به رنگ سیاه تند، با ابروهای پرپشت و گونههای برجسته و گلگون، این مردم بشرهای غالباً گندمگون و ریشی سیاه و کم پشت دارند
پوشاک مردم کُرد را نیم تنه پنبهای با شلواری بسیار گشاد و پیراهنی با آستین فراخ و بلند تشکیل میدهد. روی کت آنها ملیله دوزی شده مندیلی به سر مینهند. زنان کُرد با دامنی کوتاه و نیم تنه ملیله دوزی شده و شب کلاه ظریف از خوش پوشترین زنان اقوام ایران بهشمار میآیند.
در تمامی استانها و همهٔ شهرهای ایران مردمانی با ریشه کُرد حضور پرشمار دارند این افراد کُردتبار عموماً دارای نامهای خانوادگی کُردستانی، دولتشاهی، کُرد، اردلان، کُردعلیپور، کرمانشاهی، کرمانشاهچی، مکری، سردشتی، کلهر، زنگنه، مدانلو، جهانبیگلو، عقیلی، پازوکی، عمارلو، خزائی، غیاثوند، مهابادی، زند، اشنوی، لاهیجانی، پورلاهیجی، طباطباییسقزی، پیرانی، باجلان، ولدبیگی، کاکاوند، پاوه، بوکانی، ساکی، اخلاقی، کنگاوری، پیرانشهری، قاسملو، گروسی، بیجاری، سنندجی، کمانگر، لک، کُردرجبی، کُردرستمی، کُردرضایی، کُردطاهری، کُرداحمدی، کُردمحمدی، کُردقاسمی، کُردقاسمیان، کُردقربان، کُردامیری، کُردباقری، کُردفلاحت، وحدانی، کُردصالحی، کُردوحیدی، کُردلاهیجی، کُردطباطبایی، کُردغضنفری، کُردکرودی، کُردسروری، کُردفهیمی، کُردمهینی، کُردجمشیدی، کُردقشلاقی، کُردمحله، کُردستانیفر، دهکُردیاصفهانی، دهکُردیتهرانی و تاجرکُردستانی میباشند که این نامها نشان از ریشه آنها در مناطق کُردنشین غرب و شمالغرب ایران دارد.