ابن یمین
شاعر ایرانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
اِبن یَمین (زاده ۶۶۴ – درگذشته ۷۴۶ ه.ش) با نام کامل فخرالدین محمود بن یمینالدین طغرایی مستوفی بیهقی فَریُومَدی، شاعر و قطعهسرای ایرانی بود که بخش اعظم زندگانی وی در روستای فرومد (واقع در استان سمنان و از حوالی شاهرود که سابقاً از توابع خراسان بود) سپری شد. وی را به جهت شغل استیفاء — مأمور محاسبه مالیات و اخذ آن — و طغرانویسی — نوشتن و مهر نمودن نامههای سلطان در دربار —، مستوفی و طغرایی میخواندند.
ابن یمین فَرومَدی | |
---|---|
زادهٔ | ۶۶۴ خورشیدی ۶۸۵ هجری قمری خراسان |
درگذشت | پیش از ۷۴۶ خورشیدی ۷۶۹ هجری قمری فرومد، خراسان |
آرامگاه | آرامگاه ابن یمین در فرومد |
محل زندگی | فرومد، خراسان و سبزوار |
ملیت | ایرانی |
دیگر نامها | امیر فخرالدین محمود بن امیر یمینالدین طغرایی |
پیشه | شاعر |
سبک | عراقی |
دوره | فرمانروایی سربداران تیموریان |
تاریخ ولادت ابن یمین بهطور مشخص، معلوم نیست تاریخ ولادت او توسط منابعی، بین ۶۸۲ تا ۶۶۹ ه.ق تخمین خوردهاست. وی دوران کودکی خویش را هم عصر با حکومت سلطان محمد خدابنده و در زادگاهش، فریومد گذراند. او همچون پدرش به دستگاه خواجه علاءالدین محمد وارد شد و هنگامی که سلطان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۶ ه.ق درگذشت، همراه خواجه علاءالدین به دربار طغاتیمور پیوست و به همین جهت چند سالی را در استرآباد گذراند. ابن یمین پس از بالاگرفتن قیام سربداران، از دربار طغای خارج شد و با او در جنگی که میان سربداران و ملک معزالدین حسین کرت — از فرمانروایان هرات — به سال ۷۴۳ ه.ق درگرفت شرکت کرد. امیرمسعود در این نبرد شکست خورد و گریخت. در پی این شکست ابن یمین نیز اسیر شد. همین درگیری سبب شد تا دیوان اشعار ابن یمین ناپدید شود. پس از اسارت، او را در درگاه ملک حسین حاضر کردند و ملک حسین از او دلجویی و سپس او را آزاد کرد. ابن یمین نیز قطعهای را در تاسف از از دست رفتن دیوانش و قدردانی از سلطان سرود. ابن یمین دوران ابتدایی و انتهایی زندگی خویش را در فرومد گذراند و در دوران زندگی در آنجا به کشاورزی مشغول بود و از این طریق امرار معاش میکرد و به فقرا بسیار رسیدگی میکرد.
با وجود اختلافها در تاریخ مرگ ابن یمین، روز شنبه، هشتم ماه جمادی الآخر سال ۷۶۹ ه.ق را تاریخ مرگش عنوان کردهاند. منابع دیگر بین دو سال ۷۴۳ و ۷۴۵ ه.ش در اختلاف هستند. از احوالات شخصی و خانوادگی ابن یمین، اطلاعات دقیقی در دست نیست. در جایی از اشعارش سه تا چهار فرزند را برای خود مدعی است ولی تنها ۲ نام از فرزندانش را نام میبرد. او را فردی ادیب و شاعر توصیف کردهاند که از دوران نوجوانی توسط پدرش به مشاعره و مناظره واداشته میشد.
دیوانی که از ابن یمین بر جای ماندهاست، شامل قصیده، غزل، مقطع، رباعی و چند ترجیعبند، ترکیببند، مسمط، مخمس، مستزاد و چند مثنوی است. در دیوان او برخی ماده تاریخ و چیستان نیز وجود دارد. دیوان اصلی او در سال ۷۶۳ ه.ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و دیگر یافت نشد. به گفته خودش، ۱۰ سال بعد از این واقعه، آنچه از دیوانش در یاد و خاطره و همچنین در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» باقی مانده بود، مجدد گردآوری کرد و سرودههای سالهای پس از آن را نیز به آن افزود تا دیوانی دیگر رقم بخورد. امروزه از این دیوان، نسخههای مختلفی در دست میباشد. اهمیت و شهرت ابن یمین طغرایی، بیشتر به سبب قطعات معروف اوست که بر مضامین اخلاقی و اجتماعی سروده شدهاست. مضامین غزلیات او نیز غالباً عاشقانه است. اشعار او روان و منسجم و خالی از تکلف و علمفروشی و دنباله سبک خراسانی توصیف شدهاست.