گاه‌شمار ساسانیان

این گاه‌شمار از سال ۲۲۴ میلادی یعنی شکست و قتل اردوان پنجم به وسیله اردشیر بابکان و بنیان‌گذاری شاهنشاهی ساسانی تا حمله اعراب به ایران و سقوط کامل دودمان ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی می‌باشد.

• ۲۲۴ میلادی؛ شکست و قتل اردوان پنجم^∗ به وسیله اردشیر بابکان شهربان استان پارس (بعداً اردشیر یکم ساسانی) (تصویر ۱: سکه) در نبرد هرمزدگان و پایان شاهنشاهی ۴۷۱ ساله اشکانی. اردشیر بابکان به خود عنوان شاهنشاه (شاه شاهان) داد و شاهنشاهی ساسانی را بنیان‌گذاری نمود.
• حدود ۲۲۴ تا ۲۴۰ میلادی؛ در دوره اردشیر بابکان؛ دین زرتشتی دستخوش یک دوره تجدید حیات گردید.
• ۲۳۰ میلادی؛ سپاه ساسانی به نواحی تحت حکمرانی امپراتوری روم در محدوده جزیره میان‌رودان یورش بردند و شهر نصیبین را محاصره کردند، اما نتوانستند این شهر را تسخیر کنند.

تصویر ۱: سکه اردشیر بابکان

• حدود ۲۳۷ تا ۲۳۸ میلادی؛ اردشیر بابکان حملات جدیدی را علیه امپراتوری روم آغاز کرد و شهرهای نصیبین و حران را فتح نمود.
• ۲۴۱ میلادی؛ تاجگذاری شاپور یکم.
• حدود ۲۴۲ تا ۲۷۳ میلادی؛ آغاز سفرهای مانی در ایران زمین.
• ۲۵۲ تا ۲۵۶ میلادی؛ لشکرکشی و درگیری‌های شاپور یکم در ایالات شرقی روم.

تصویر ۲: صحنه چیرگی شاپور یکم بر والرین، امپراتور روم

• حدود ۲۵۹ میلادی؛ شکست و اسارت والرین، امپراتور روم توسط شاپور یکم. (تصویر ۲: صحنه نبرد بر روی سنگ باباغوری)
• حدود ۲۶۰ میلادی؛ اردوکشی و یورش دوم شاپور یکم در ایالات شرقی روم.
• حدود ۲۶۱ میلادی؛ هنگامی که شاپور یکم پس از شکست رومی‌ها و تاراج انطاکیه، پیروزمندانه به پایتخت بازمی‌گشت، اذینه شاه پالمیرا راه را بر او می‌بندد و ضربه قابل توجه‌ای به سپاه ساسانی وارد می‌کند. این پیروزی اذینه، ایرانی‌ها را تا پشت رود فرات عقب می‌راند.
• ۲۷۱ میلادی؛ تاجگذاری هرمز یکم.

جدول زمانی شاهنشاهی ساسانی شامل رویدادهای مهم و تحولات سرزمینی

• ۲۷۳ میلادی؛ تاجگذاری بهرام یکم.
• ۲۷۴ میلادی یا ۲۷۷ میلادی؛ اعدام مانی توسط موبد بلندپایه زرتشتی کرتیر.
• ۲۷۶ میلادی؛ تاجگذاری بهرام دوم.
• ۲۷۶ میلادی؛ موبد کرتیر به عنوان والاترین مقام و برترین شخص در میان زرتشتیان معرفی می‌شود. کرتیر پیروان دیگر ادیان را اعدام می‌کند. در سنگ‌نوشته‌های او در نقش رجب، کعبه زرتشت و سرمشهد کازرون از این رویداد یاد شده‌است.
• ۲۸۳ میلادی؛ کاروس امپراتور روم میان‌رودان را فتح می‌کند اما سپاهیانش پس از مرگ او بلافاصله آن سرزمین را ترک می‌کنند.
• ۲۸۶ میلادی؛ تیرداد سوم، ارمنستان را تسخیر کرده و ایرانی‌ها را از آنجا بیرون می‌کند.
• ۲۹۳ میلادی؛ نرسی با شکست رقبای سلطنت بر تخت پادشاهی می‌نشیند.

تصویر ۳: سنگ‌نوشته پایکولی

• حدود ۲۹۴ میلادی؛ سنگ‌نوشته پایکولی (تصویر ۳) در سلیمانیه عراق نزدیک مرز ایران.
• ۲۹۶ میلادی؛ نرسی یا یورش به ارمنستان ضمن بیرون راندن تیرداد سوم، رومی‌ها را نیز شکست می‌دهد.
• ۲۹۷ میلادی؛ گالریوس نرسه را شکست می‌دهد. بنا بر پیمان‌نامه نصیبین نرسی از ارمنستان و میان‌رودان عقب‌نشینی می‌کند.
• حدود ۳۰۱ برای نخستین بار حکومت ارمنستان، کیش مسیحیت را به عنوان مذهب رسمی این کشور اعلام می‌کند.
• ۳۰۲ کناره‌گیری نرسه و آغاز سلطنت هرمز دوم.
• ۳۰۹ تاجگذاری شاپور دوم (شاپور ذوالاکتاف).
• ۳۲۵ حمله شاپور دوم به اعراب به منظور سرکوب قبایل عرب و آرام کردن و امنیت بخشیدن به مرزهای امپراتوری ساسانی.
• ۳۳۸ بازپس‌گیری پنج ایالت امپراتوری ساسانی توسط شاپور دوم که توسط نرسه (هفتمین شاه ساسانی، جلوس: ۲۹۳) از کنترل ایران خارج شده و به خاک روم منضم شده بود.
• ۳۴۸ حمله شاپور دوم به بین‌النهرین.
• حدود ۳۶۰ بنیانگذاری سلسله کیداریان.
• ۳۶۳ نبرد ژولیان شاه روم (نبرد سامرا) با قوای ساسانی که منجر به عقب‌نشینی و مرگ او می‌گردد. ایالات واگذار شده به روم و همچنین شهر نصیبین به امپراتوری ساسانی عودت داده می‌شود.
• ۳۷۶ برقراری صلح بین روم و ساسانیان.
• ۳۷۹ مرگ شاپور دوم و تاجگذاری اردشیر دوم.
• ۳۸۳ آغاز سلطنت شاپور سوم.
• ۳۹۹ آغاز سلطنت یزدگرد یکم که لقب گناه‌کار بر وی نهاده بودند. سبب این صفت، تلاش او برای مهار قدرت روحانیان زرتشتی و دوری از هر گونه سخت‌گیری برای اقلیت‌های مذهبی بوده‌است.

تصویر ۴: سکه بهرام پنجم ملقب به بهرام گور

• ۴۰۹ آزادی مسیحیان در ساخت کلیسا و انجام امور مذهبی.^[۵]
• ۴۲۰ تاجگذاری بهرام پنجم ملقب به بهرام گور. (تصویر ۴: سکه)
• ۴۲۱ پایان صلح ساسانیان و رومیان.
• ۴۲۲ موفقیت بهرام پنجم در دفع و عقب راندن یورش لشکر هپتالیان.
• ۴۲۵ آوردن کولی‌ها از هند به وسیله بهرام پنجم برای سرگرم کردن مردم. (بنا بر اشعار شاهنامه)^∗∗
• ۴۲۸ پایان پادشاهی اشکانیان ارمنستان.
• ۴۳۸ آغاز سلطنت یزدگرد دوم.
• ۴۵۷ تاجگذاری هرمز سوم.
• ۴۵۹ تاجگذاری پیروز یکم.
• ۴۸۴ شکست پیروز یکم از هپتالیان.
• ۴۸۴ آغاز سلطنت بلاش.
• ۴۸۸ تاجگذاری قباد یکم. نبرد ساسانیان علیه خزرها.
• حدود ۴۹۰ ظهور مزدک و ترویج باورهای توده گرایی، مساوات طلبی، برابرگرایی با برخورداری از حمایت قباد یکم.
• حدود ۴۹۰ آغاز اصلاحات ارضی و مالیاتی.
• ۴۹۶ عزل قباد یکم به وسیله برادرش جاماسپ.
• ۴۹۹ بازگشت به قدرت قباد یکم با همیاری و پشتیبانی هپتالیان.
• ۵۲۴ جنگ ساسانیان با امپراتوری روم شرقی (بیزانس).
• ۵۲۶ شکست بیزانس پس از حمله به ایران، ارمنستان و بین‌النهرین.

تصویر ۵: تندیس خسرو انوشیروان در کاخ دادگستری تهران

• ۵۳۱ تاجگذاری خسرو انوشیروان یا خسرو یکم. (تصویر ۵: تندیس)
• حدود ۵۳۱ کشتار و سرکوب مزدکیان.
• حدود ۵۳۱ اصلاحات اساسی ارضی، اداری، نظامی و اجتماعی.
• حدود ۵۳۱ ترجمه کلیله و دمنه از زبان سانسکریت به پهلوی میانه.
• ۵۳۳ صلح با امپراتوری بیزانس.
• حدودد ۵۵۴ پروکوپیوس محقق اهل بیزانس و شاهد عینی جنگ‌های خسرو یکم و ژوستینین یکم در گذشت. او روایت جنگ‌های ساسانی با بیزانس را در کتابی تحت عنوان نبرد پارسی (De bello Persico) تألیف کرده‌است.
• حدودد ۵۷۰ فتح یمن.
  • حدود ۵۷۰ زادروز محمد پیامبر اسلام.
• ۵۷۹ مرگ خسرو انوشیروان دادگر و تاجگذاری هرمز چهارم.
• ۵۸۸ نخستین جنگ ایران و ترکان و شکست گوک‌ترک‌ها از سردار ساسانی بهرام چوبین.

تصویر ۶: سکه خسرو پرویز

• ۵۹۰ قتل هرمز چهارم و آغاز سلطنت خسرو پرویز. (تصویر ۶: سکه)
• ۵۹۰ قیام بهرام چوبین و مصادره کردن تاج و تخت ساسانی.
• ۵۹۱ شکست بهرام چوبین و گریختن او به جانب ترک‌ها در آسیای مرکزی و نهایتاً قتل بهرام چوبین بعد از یک سال. کسب دوباره تاج و تخت توسط خسرو پرویز.
  • ۵۹۶ ازدواج محمد پیامبر اسلام و خدیجه.
• ۶۰۳ لشکرکشی خسرو پرویز به امپراتوری روم بیزانس در انتقام قتل موریس (پشتیبان و حامی خسرو پرویز) و بستگانش به وسیله فوکاس.

مقالهٔ اصلی: جنگ ایران و روم شرقی (۶۲۸–۶۰۲ میلادی)

• ۶۱۱ تا ۶۱۶ تسخیر سوریه و مصر توسط خسرو پرویز.
  • ۶۲۲ سفر پنهانی محمد پیامبر اسلام از مکه به مدینه به همراه ابوبکر. ازدواج محمد با دختر جوان ابوبکر با نام عایشه.
• ۶۲۷ شکست سپاه ساسانی توسط هراکلیوس نزدیک نینوا.

مقالهٔ اصلی: محاکمه و دفاعیات خسرو پرویز

• ۶۲۸ عزل، محاکمه و قتل خسرو پرویز توسط پسر و جانشینش قباد دوم یا شیرویه. پایان صلح ساسانیان با امپراتوری روم شرقی یا بیزانس.

تصویر ۷:سکه یزدگرد سوم

تصویر ۸: گسترش اسلام از سال ۶۳۲ تا ۶۵۵ میلادی.
پایان امپراتوری ساسانی و ضمیمه شدن ایران به خاک حکومت خلفای راشدین

• ۶۲۸ کشتار جمعی تعداد زیادی از شاهزادگان ساسانی توسط قباد دوم.
• ۶۲۸ مرگ شیرویه یا قباد دوم.
• ۶۲۸ تا ۶۳۵ ضعیف شدن سلسله ساسانی، تداوم شرایط ناپایدار حکومتی و سلطنت ناکارآمد برخی از شاهان و ملکه‌های ساسانی نظیر پوراندخت و آزرمی دخت.
  • ۶۳۲ رویداد غدیر خم.
  • ۶۳۲ درگذشت محمد پیامبر اسلام.
  • ۶۳۲ تا ۶۳۴ دوران خلافت ابوبکر.
• ۶۳۳ آغاز سلطنت یزدگرد سوم در امپراتوری ساسانی.
  • ۶۳۴ انتخاب عمر بن خطاب به عنوان خلیفه و سازماندهی کردن حملات موفقیت‌آمیز به سرزمین‌های امپراتوری ساسانی و امپراتوری روم شرقی.
  • ۶۳۵ تسخیر دمشق توسط اعراب.
  • ۶۳۵ تا ۶۴۱ فتح اورشلیم، انطاکیه، طرابلس و مصر توسط سپاه اسلام (اعراب).
• ۶۳۶ شکست ایرانیان در جنگ قادسیه بین امپراتوری ساسانی و اعراب.
• ۶۳۷ فتح تیسفون پایتخت ساسانیان توسط اعراب مسلمان و گریختن یزدگرد سوم به ری.
• ۶۳۷ استیلای اعراب بر بین‌النهرین.
• ۶۴۲ شکست نهایی امپراتوری ساسانی از لشکر اسلام در جنگ نهاوند.
• ۶۴۴ ترور و قتل عمر به وسیله ابولؤلؤ (پیروز نهاوندی).
  • ۶۴۴ تا ۶۵۶ دوران خلافت عثمان.
• ۶۵۱ قتل یزدگرد سوم (تصویر ۷: سکه). پایان امپراتوری ساسانی و ضمیمه شدن سرزمین ایران (تصویر ۸) به حکومت خلفای راشدین (اسلام).

شاهنشاهی ساسانی
۲۲۴ میلادی–۶۵۱ میلادی
درفش کاویانی (پرچم کشور) سیمرغ (نشان سلطنتی)
قلمرو شاهنشاهی ساسانی در گسترده‌ترین حدش در دوران خسرو پرویز، حدود سال ۶۲۰ میلادی
پایتخت	استخر (۲۲۴ میلادی تا ۲۲۶ میلادی)[۱] تیسفون (۲۲۶ میلادی تا ۶۳۷ میلادی)
حکومت	پادشاهی فئودالی[۲]
شاهنشاه
• ۲۲۴ میلادی تا ۲۴۱ میلادی	اردشیر بابکان (نخستین)
• ۶۳۲ میلادی تا ۶۵۱ میلادی	یزدگرد سوم (واپسین)
دوره تاریخی	دوران پسین‌باستان
• نبرد هرمزدگان	۲۸ آوریل ۲۲۴ میلادی ۲۲۴ میلادی
• جنگ ایران و روم	۳۳۷ میلادی تا ۳۶۱ میلادی
• نبرد ایبری	۵۲۶ میلادی تا ۵۳۲ میلادی
• جنگ ایران و روم	۶۰۲ میلادی تا ۶۲۸ میلادی
• جنگ داخلی	۶۲۸ میلادی تا ۶۳۲ میلادی
• حمله اعراب به ایران	۶۳۳ میلادی تا ۶۵۱ میلادی
• سقوط شاهنشاهی	۶۵۱ میلادی ۶۵۱ میلادی
مساحت
[۳][۴]	۳٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۴۰۰٬۰۰۰ مایل مربع)

یادداشت

1. ^  در ترتیب جدید شاهنشاهان اشکانی اردوان چهارم خوانده می‌شود.
2. ^  کولی‌ها با رقصیدن و آواز مردم را سرگرم می‌کردند.
3. ^  بنا بر اشعار شاهنامه

منابع

همچنین ببینید: منبع‌شناسی تاریخ ساسانی

1. "Ctesiphon – Encyclopaedia Iranica". Iranicaonline.org. Retrieved 2013-12-16.
2. First Encyclopaedia of Islam: 1913–1936. Brill. 1993. p. 179.
3. Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Retrieved 11 September 2016.
4. Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History. 3 (3/4). p. 122. doi:10.2307/1170959. JSTOR 1170959.
5. 409 - Christian are permitted to publicly worship and to build churches thenagain.info

• CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org

• درگاه ساسانیان