سرمای پیرزن، براساس این افسانه پیرزنی در ماه اسفند به دلیل اینکه گلهاش جفتگیری انجام ندادهاست نزد موسی میرود و از او درخواست میکند روزهای سرد را بیشتر کند تا گلهاش عمل جفتگیری انجام دهد.[7]
در زیر نام چند کتاب افسانهای تاریخی که دربردارنده داستانهای محلی ایرانی هستند، آورده شدهاست.
امیر ارسلان نامدار، این داستان را قصه گوی ناصرالدینشاه قاجار برای وی میگفت و در این هنگام دختر ناصرالدین شاه پشت در نیمه باز اتاق خواجه سرایان مینشست و ماجراها را مینوشت. این داستان اینگونه برجا ماندهاست.
وامق و عذرا، این داستان ریشه در داستان یونانی متیوخوس و پارتنوپ دارد.[16][17]
قهرمانان
قهرمانان شاهنامه
آرش کمانگیر، تیری را از قله دماوند پرتاب میکند و اینگونه مرز میان ایران و توران مشخص میشد. جشن تیرگان به این افسانه نسبت داده شدهاست اما این جشن ریشه در افسانه باستانی ایزدی به نام تیشتر دارد.
گرشاسپ (پهلوان)، در افسانههای ایرانی قهرمانی اژدهاکش است. او را به نام جهان پهلوان نیز میشناسند.[18]
آل، در باور عامه، موجودی است که اگر زن تازهزا را تنها بگذارند، سراغش میآید و به او آزار یا آسیب میرساند. همچنین در افسانههای ایرانی آمدهاست که او سبدی را با خود حمل میکند که در آن ریه و جگر مادر را نگه میدارد.[22][23]
بختک، در افسانهها و باورهای عامیانه ایرانی موجودی تخیلی است که شبها قصد خفه کردن افراد در خواب را دارد. او مکان گنجهای پنهان شده را میداند و اگر کسی بینی او را بگیر از مکان این گنجها اطلاع پیدا میکند. در زمان حمله بختک افراد میتوانند با تکان دادن انگشتانشان خود را نجات دهند.[24]
دوالپا، یکی از موجودات خیالی در افسانهها و داستانهای ایرانی است که بالاتنه انسان دارد و پاهایش مانند تسمه دراز و پیچندهاند و برای گرفتن و به دام انداختن انسانها مناسب هستند. او به قربانیان خود میچسبد و آنها باید تا زمانی که از خستگی بمیرند او را حمل کنند. دوالپا در زبان فارسی مصداق آدمهای سمجی است که به هر دلیل به حق یا ناحق به جایی با کسی میچسبند و آنجا را رها نمیکنند.[25]
غول، هیولایی زشت با سر گربه مانند، زبان چنگال مانند، بسیار پرمو و دارای پاهای بدشکل و لاغر شبیه به نوزادان زودرس است.[27]
جن، بنا بر باور اسلام، نام دستهای از موجودات فراطبیعی است. اعتقاد اسلام بر این است که وجودش آنها آتش بدون دود است.[28]
مانتیکور، موجودی انسانخوار با بدن شیر و سر انسان است.
مرغ آمین، پرندهای افسانهای در ادبیات فارسی است که دائماً در حال پرواز است و آرزوهای انسانها را برآورده میکند.[29][30]
پری، پری در اوستا موجودی اهریمنی است (همانند فری) که مردم را میفریبد، اما در فرهنگ ایرانیان پس از اسلام، پریان موجوات خوب و دوست داشتنی هستند که مردم نیکوکار و خوش نیت را دوست دارند و آنها را به خوشبختی و کامروایی میرسانند.
سنگ صبور، شنونده همه دردها و رنجهای آدمی است و تمامی دردها و غمهای کسانی که به او اعتماد میکنند را جذب میکند و زمانی که ظرفیتش به پایان برسد و دیگر نتواند غم و دردی را جذب کند، ترک میخورد و میشکند.[31]
شاهماران، ملکه مارها است. این موجود هوشمند از کمر به بالا انسان و پایینتنه آن مار است.
تکم، این موجود در باورهای عامیانه مردم ترکزبان آذربایجان پادشاه بزها است. داستانهای مربوط به این موجود معمولاً در اماکن عمومی توسط فردی به نام تکمچی خوانده میشدهاست.
زار، موجودی شرور در باورهای عامیانه مردم جنوب ایران و کرانههای خلیج فارس است که افراد را تسخیر میکند و به آنها صدمی میرساند.
چشمزخم، نفرینی است که توسط نگاه (تشعشع) نحس ایجاد میشود. برای درامان ماندن از آن یک گوهرسنگ یا تعویذ آویزان میکنند. راه دیگر درامان ماندن از آن دود کردن اسپند و گرداندن آن برسر افرادی که چشم خوردهاند است.[33][34][35]
طالعبینی، به معنی تفسیر چیدمان تصادفی اشیا و واکنشهای غیرارادی بدن (عطسه، خمیازه، خارش و غیره)، مشاهده حرکات حیوانات و استفاده از ابزارهایی مانند پاسور، نخود، کتاب (مانند استفاده از کتاب حافظ)، آینه، عدسی، نگاه کردن در جگر حیوان کشتهشده و شعلههای چراغ و غیره.
ناز و نیاز، سنتی میان عاشق و معشوق است که در آن معشوق عاشق خود را با عشوهگری آزار میدهد و عاشق باید بر عشق خود پافشاری کند.[36]
تعارف، تعارف در فرهنگ ایرانی نمونهای از احترام متقابل و تأکید بر رتبه اجتماعی که شامل طیف وسیعی از رفتارها در جامعه است مانند بازکردن در برای یک زن توسط مرد یا ایستادن جلوی در برای ورود همکاران.[37]
مراسم عروسی در ایران، مرسوم است که باید یک آینه و دو شمعدانی نقرهای سر سفره عروسی گذاشته شود و اولین چیزی که داماد آینه میبیند باید چهره عروس باشد.[38]
نوروز، نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهنترین جشنهای به جا مانده از دوران ایران باستان است..
چهارشنبهسوری، یکی از جشنهای ایرانی است که در غروبِ سهشنبه، شبِ پیش از آخرین چهارشنبهٔ ماه اسفند برگزار میشود و برافروختن و پریدن از روی آتش مشخصهٔ اصلی آن است.[39][40][41]
آجیل مشکلگشا، برخی معتقدند که با خوردن این آجیل، میتوانند آرزو کنند مشکلات برطرف و آرزوهایشان برآورده شود.[42]
فالگوشی، از آیینهای کهن نوروزی آیین فالگوش نشستن است. به هنگام نوروز جوانان چه دختر و چه پسر به کوچهها میآمدند و با خود دستمالهایی آورده و آنها را به درون خانهها میانداختند تا صاحبخانهها آن دستمالها را با آجیل یا هدیه نقدی پر کند.[43]
سیزدهبهدر، سیزدهمین روزِ فروردینماه و از جشنهای نوروزیِ ایران است. برخی بر این باورند که در این روز باید برای راندن نحسی، از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت بهدرکنند.[44]
میرِ نوروزی یا پادشاه نوروز، جشنی بود که شش روز پس از نوروز به مدت یک تا پنج روز برگزار میشد. گفته میشود که در این مدت شخصی روستایی انتخاب میشد تا بر کشور فرمانروایی کند.[45]
یلدا[46] یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیمکرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته میشود.[47][48][49]
"New films to hit Iranian silver screens". Mehr News Agency. December 18, 2010. (...) the story of Auntie Cockroach, as narrated by grandmas and published in storybooks over the years (...)
Karimi-Hakkak, Ahmad; Talattof, Kamran (2004). Essays On Nima Yushij: Animating Modernism In Persian Poetry. Brill Publishers. p.128. ISBN9004138099. ...reflexivity defines the amen bird's mythic role: the bird verbalizes the people's wish and they respond with "Amen" ("So shall it be"), thereby echoing the bird's name and making the wish come true...
Lezgee, Hoda (March 20, 2015). "The Celebration of Spring in Iran". Nevertheless, the most important curtain-raiser to Norouz is Chaharshanbe Soori which is a fire festival held on the eve of the last Wednesday of the calendar year. This festival is full of special customs and rituals, especially jumping over fire.
"Call for Safe Yearend Celebration". Financial Tribune. March 12, 2017. The ancient tradition has transformed over time from a simple bonfire to the use of firecrackers...
"بازیهای بومی و محلی ایران"(PDF). Iranian National Commission for UNESCO. 2011. p.42. Archived from the original(PDF) on 20 October 2016. Retrieved 18 February 2019.
"poker Origin and spread". Encyclopædia Britannica. Retrieved January 18, 2008. (...) Poker is virtually indistinguishable from an older Persian game called as nas, a four-hand game played with a 20-card pack, five cards dealt to each player. This coincidence led some students of games to call poker a derivative of as nas, but this theory has been discredited. (...)