صدیق (عنوان)

صِدِّیق (به عربی: صِدّیق؛ به معنای «راست‌گو») یک اصطلاح اسلامی است و به عنوان یک نام افتخاری به افراد خاصی داده می‌شود. اگر جنسیت فرد مؤنث باشد به شکل صدیقه تغییر می‌کند. صدیق لقب بسیار معروفی برای علی بن ابی طالب نخستین پیشوای شیعیان است.

مسلمانان اهل سنت از صدیق به عنوان لقب ابوبکر، اولین خلیفه اسلام و نزدیک‌ترین دوست محمد استفاده می‌کنند، در حالی که از صدیقه برای عایشه، دختر ابوبکر و همسر پیامبر (ام مؤمنین) استفاده می‌کنند.

صدیق در تصوف مرتبه‌ای است که بعد از نبی می‌آید. معمولاً به شخصی داده می‌شود که ادعای نبوت را در مراحل اولیه آن تأیید کند. صوفیه بر این باورند که چهار مرتبه زیر خالی از زمان و مکان است و از این رو زندگی و مرگ برای آن‌ها بی معنا می‌شود.^[1]

نبی - پیامبر، کسی که مستقیماً از غیب از خداوند آگاه شد.
صدیق - مسلمان اولیه که غیب را از محمد آموخت
شهید - شهید، کسی که جان خود را در راه رضای خدا داد و به این ترتیب فراتر از فنا شد.
صالح - صالح، کسی که ذره ذره عمر خود را در راه رضای خدا سپری می‌کند و بدین ترتیب از طریق فناء به مقام «بقاع» می‌رسد.

این چهار مرتبه در قرآن نیز ذکر شده‌است.

مسلمانان شیعه از صدیقه به عنوان لقبی برای فاطمه دختر محمد استفاده می‌کنند. در کتاب «آنگاه من هدایت شدم»، نویسنده شیعه از مخاطبان سنی خود می‌پرسد که چگونه ممکن است ابوبکر و فاطمه هر دو «صدیق» باشند، در حالی که درگیری‌های شدید و عمیقشان را در نظر می‌گیرند، و دلالت بر این دارد که منطق اقتضا می‌کند که یکی باید دروغگو باشد؟ پس دروغگو که نمی‌تواند دختر محمد باشد.^[2] (نکته: اهل سنت همه آن متن را به اختلافاتی که بین هارون نبی و حضرت موسی و هر دو همزمان صدیق و نبی بوده‌است تفسیر می‌کنند) نظر اهل سنت این است که محمد دختر فاطمه نیز صدیقه است. در لغت به معنای بسیار راست گو بوده^[3] که صیغه مبالغه از «صدق» می‌باشد. این کلمه هم به عنوان نام و هم به عنوان لقب مورد استفاده قرار گرفته‌است.

در منابع اسلامی و تاریخی، به عنوان لقب برای برخی بزرگان دینی مورد کاربرد بوده‌است. طبق آنچه در قرآن کتاب مقدس مسلمانان آمده‌است، سه پیامبر: ابراهیم،^[4] ادریس^[5] و یوسف^[6] و مریم^[7] مادر عیسی پیامبر مسیحیت نیز به صدیق لقب گرفته‌اند.

دانشمندان از جمله طبرسی در الإحتجاج،^[8] شیخ صدوق در الخصال^[9] و شیخ طوسی در الأمالی،^[10] به استناد اخبار و روایاتی از محمد امین پیامبر اسلام و علی امام اول شیعیان، این لقب را برای علی آورده‌اند.

از جمله دانشمندان اهل سنت، مانند محبّ الدین طبری در الریاض النضرة،^[11] عقیلی در الضعفاء الکبیر،^[12] متقی هندی در کنزالعمال،^[13] ابن حجر هیتمی در صواعق المحرقه،^[14] طبرانی در المعجم الکبیر،^[15] شیخ الاسلام صدرالدین جوینی در فرائد السمطین ^[16] ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه،^[17]ابن قتیبه در المعارف،^[18] طبری در تاریخش،^[19] ابن اثیر در الکامل فی التاریخ،^[20] ابن عساکر دمشقی شافعی در تاریخ مدینه دمشق،^[21] ابن عبدالبرّ در الاستیعاب فی معرفة الاصحاب،^[22] ابن حجر عسقلانی در الاصابة فی تمییز الصحابة،^[23] کلامی را نقل کرده‌اند یا خود علی در معرفی خویش (بر اساس اختلاف متون ذکر شده) این لقب را برای خود به کار گرفته‌است.

اما برخی دیگر از اهل سنت این لقب به ابوبکر خلیفه اول یا عایشه از همسران پیامبر اسلام داده می‌شود که طریقه لقب گرفتن ایشان از نظر تاریخی و روایی دانسته نیست.^{^{[نیازمند منبع]}}

زدیک

[1]
"Abu Bakr Siddiq(RA): The Truthful -I". Kashmir Reader. Archived from the original on 31 March 2018. Retrieved 30 March 2018.
[2]
"The Reasons Behind the Enlightment". 15 October 2012.
[3]
فرهنگ فارسی معین و دهخدا
[4]
سوره مریم (۱۹)، آیه ۴۱: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهیمَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًا.
[5]
سوره مریم (۱۹)، آیه ۵۶: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِدْریسَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًا.
[6]
سوره یوسف آیه 46: یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنَا فِی سَبْعِ بَقَرَاتٍ... .
[7]
سوره مائده (۵)، آیه ۷۵: مَا الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ.
[8]
امام علی در فرازی از حدیثی طولانی که بعد از جریان ثقیفه ایراد کرده‌اند، فرمودند: من راست گوی بزرگ و فرق گذارنده بین حق و باطل هستم... : طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج، ص۷۳، نشر مرتضی، مشهد، ۱۴۰۳ هجری قمری.
[9]
هم چنین علی فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا هستم، منم صدیق اکبر و هر کس پس از من مدّعی این مقام شود دروغ گو و بهتان زننده‌است، من پیش از این که مردم نماز بخوانند مدت هفت سال با حضرت رسول نماز می‌خواندم. شیخ صدوق، الخصال، جلد۲، صفحه۴۰۲، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۳ هجری قمری.
[10]
از ابوذر غفاری روایت شده‌است که وی گفت: از پیغمبر شنیدم درباره علی بن ابی طالب می‌فرمود: ای علی تو اولین کسی هستی که به من ایمان آوردی و اولین فردی خواهی بود که در روز قیامت با من مصافحه می‌کنی و تویی بزرگ‌ترین راست گویان، و تویی فاروق، که بین حق و باطل را از هم جدا می‌کنی، و تو پیشوای اهل ایمانی و... : شیخ طوسی، الأمالی، صفحه ۱۴۸، انتشارات دارالثقافة، قم، ۱۴۱۴ هجری قمری.
[11]
الریاض النضرة، محب الدین طبری، جلد۳، ص۱۰۶، دارالکتب العلمیة، بیروت، بی تا: و عن معاذة العدویة قالت: سمعت علیا علی المنبر-منبر البصرة- یقول: أنا الصدیق الأکبر. خرجه ابن قتیبة؛ و عن علی أنه کان یقول: أنا عبد اللّه و أخو رسوله، و أنا الصدیق الأکبر. خرجه القلعی؛ و عن أبی ذر قال: سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و سلم یقول لعلی: (أنت الصدیق الأکبر، و أنت الفاروق الذی تفرق بین الحق و الباطل).
[12]
عقیلی از دانشمندان اهل سنت از علی نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا هستم، منم صدیق اکبر و هر کس پس از من مدّعی این مقام شود دروغ گو و بهتان زننده‌است: عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۵، صفحه۴۲۸، بیروت، بی تا.
[13]
کنزالعمال، متقی هندی، جلد ۱۱، صفحه۶۰۱: الصدیقون ثلاثة: حزقیل مؤمن آل فرعون، و حبیب النجار صاحب آل یس، و علی بن أبی طالب؛ الصدیقون ثلاثة: حبیب النجار مؤمن آل یس قال: ﴿یا قوم اتبعوا المرسلین﴾ و حزقیل مؤمن آل فرعون الذی قال: ﴿أتقتلون رجلا أن یقول ربی الله﴾ وعلی بن أبی طالب وهو أفضلهم.^{^{[پیوند مرده]}}
[14]
صواعق المحرقه، ابن حجر هیتمی، صفحه ۱۲۵:
[15]
المعجم الکبیر، طبرانی، سلیمان بن احمد، جلد۶، صفحه ۲۶۹^{^{[پیوند مرده]}}
[16]
فرائد السمطین، حمویئی جوینی، ابراهیم بن محمد، جلد ۱، صفحه۱۴۰، مؤسسه المحمودی، بی تا: و بروایة سفیان بن بشر الکوفی [عن علیّ بن هاشم بن البرید، عن محمد بن عبید اللّه بن أبی رافع، عن أبیه عن علیّ بن أبی رافع]عن أبی ذر أنّه سمع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله یقول لعلی بن أبی طالب صلّی اللّه علیه و آله: أنت أول من آمن بی، و أنت أوّل من یصافحنی یوم القیامة، و أنت الصدّیق الأکبر، و أنت الفاروق الذی یفرّق بین الحقّ و الباطل، و أنت یعسوب المسلمین و المال یعسوب الکفّار
[17]
شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، جلد ۱۳، صفحه ۲۲۸: قال و قد روی محمد بن عبد الله بن أبی رافع عن أبیه عن جده أبی رافع قال أتیت أبا ذر بالربذة أودعه فلما أردت الانصراف قال لی و لأناس معی ستکون فتنة فاتقوا الله و علیکم بالشیخ علی بن أبی طالب فاتبعوه فإنی سمعت رسول الله ص یقول له أنت أول من آمن بی و أول من یصافحنی یوم القیامة و أنت الصدیق الأکبر و أنت الفاروق الذی یفرق بین الحق و الباطل و أنت یعسوب المؤمنین و المال یعسوب الکافرین و أنت أخی و وزیری و خیر من أترک بعدی تقضی دینی و تنجز موعدی ^{^{[پیوند مرده]}}
[18]
المعارف، ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، صفحه ۱۶۹: سمعت علی بن أبی طالب علی منبر البصرة وهو یقول أنا الصدیق الأکبر آمنت قبل ان یؤمن أبو بکر وأسلمت قبل أن یسلم أبو بکر
[19]
تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، جلد ۲، صفحهٔ ۳۱۰
[20]
الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، جلد ۱، صفحه ۴۸۴: قال أنا عبد الله وأخو رسوله وأنا الصدیق الأکبر لا یقولها بعدی ألا کاذب مفتر صلیت مع رسول الله قبل الناس بسبع سنین ^{^{[پیوند مرده]}}
[21]
تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر دمشقی، جلد ۴۲، صفحه ۳۳: قالت سمعت علیا علی منبر البصرة یخطب یقول أنا الصدیق الاکبر آمنت قبل أن یؤمن أبو بکر وأسلمت قبل أن یسلم؛ صفحه ۴۱: أخذ رسول الله (صلی الله علیه وسلم) بید علی فقال إلا إن هذا أول من امن بی وهذا أول من یصافحنی یوم القیامة وهذا الصدیق الأکبر وهذا فاروق هذه الأمة یفرق بین الحق والباطل وهذا یعسوب المؤمنین والمال یعسوب الظالمین؛ صفحه ۳۱۳: قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم) الصدیقون ثلاثة حبیب النجار مؤمن ال یاسین وحزبیل مؤمن ال فرعون وعلی بن أبی طالب وهو أفضلهم.
[22]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، جلد ۴، صفحه ۱۷۴۴ (۳۰۷): رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول ستکون بعدی فتنة فإذا کان ذلک فالزموا علی بن أبی طالب فإنه أول من یرانی وأول من یصافحنی یوم القیامة هو الصدیق الأکبر وهو فاروق هذه الأمة یفرق بین الحق والباطل وهو یعسوب المؤمنین والمال یعسوب المنافقین واسحاق بن بشر ممن لا یحتج بنقله اذا انفرد لضعفه ونکارة حدیثه ^{^{[پیوند مرده]}}
[23]
الاصابة فی تمییز الصحابة، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، جلد ۷، صفحه ۲۹۴: رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول سیکون من بعدی فتنة فإذا کان ذلک فألزموا علی بنأبی طالب فإنه أول من آمن بی وأول من یصافحنی یوم القیامة وهو الصدیق الاکبر وهو فاروق هذه الامة وهو یعسوب المؤمنین والمال یعسوب المنافقین ^{^{[پیوند مرده]}}

[1] [1]
"Abu Bakr Siddiq(RA): The Truthful -I". Kashmir Reader. Archived from the original on 31 March 2018. Retrieved 30 March 2018.

[2] [2]
"The Reasons Behind the Enlightment". 15 October 2012.

[3] [3]
فرهنگ فارسی معین و دهخدا

[4] [4]
سوره مریم (۱۹)، آیه ۴۱: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهیمَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًا.

[5] [5]
سوره مریم (۱۹)، آیه ۵۶: وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِدْریسَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًا.

[6] [6]
سوره یوسف آیه 46: یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنَا فِی سَبْعِ بَقَرَاتٍ... .

[7] [7]
سوره مائده (۵)، آیه ۷۵: مَا الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ.

[8] [8]
امام علی در فرازی از حدیثی طولانی که بعد از جریان ثقیفه ایراد کرده‌اند، فرمودند: من راست گوی بزرگ و فرق گذارنده بین حق و باطل هستم... : طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج، ص۷۳، نشر مرتضی، مشهد، ۱۴۰۳ هجری قمری.

[9] [9]
هم چنین علی فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا هستم، منم صدیق اکبر و هر کس پس از من مدّعی این مقام شود دروغ گو و بهتان زننده‌است، من پیش از این که مردم نماز بخوانند مدت هفت سال با حضرت رسول نماز می‌خواندم. شیخ صدوق، الخصال، جلد۲، صفحه۴۰۲، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۳ هجری قمری.

[10] [10]
از ابوذر غفاری روایت شده‌است که وی گفت: از پیغمبر شنیدم درباره علی بن ابی طالب می‌فرمود: ای علی تو اولین کسی هستی که به من ایمان آوردی و اولین فردی خواهی بود که در روز قیامت با من مصافحه می‌کنی و تویی بزرگ‌ترین راست گویان، و تویی فاروق، که بین حق و باطل را از هم جدا می‌کنی، و تو پیشوای اهل ایمانی و... : شیخ طوسی، الأمالی، صفحه ۱۴۸، انتشارات دارالثقافة، قم، ۱۴۱۴ هجری قمری.

[11] [11]
الریاض النضرة، محب الدین طبری، جلد۳، ص۱۰۶، دارالکتب العلمیة، بیروت، بی تا: و عن معاذة العدویة قالت: سمعت علیا علی المنبر-منبر البصرة- یقول: أنا الصدیق الأکبر. خرجه ابن قتیبة؛ و عن علی أنه کان یقول: أنا عبد اللّه و أخو رسوله، و أنا الصدیق الأکبر. خرجه القلعی؛ و عن أبی ذر قال: سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و سلم یقول لعلی: (أنت الصدیق الأکبر، و أنت الفاروق الذی تفرق بین الحق و الباطل).

[12] [12]
عقیلی از دانشمندان اهل سنت از علی نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا هستم، منم صدیق اکبر و هر کس پس از من مدّعی این مقام شود دروغ گو و بهتان زننده‌است: عقیلی، الضعفاء الکبیر، ج۵، صفحه۴۲۸، بیروت، بی تا.

[13] [13]
کنزالعمال، متقی هندی، جلد ۱۱، صفحه۶۰۱: الصدیقون ثلاثة: حزقیل مؤمن آل فرعون، و حبیب النجار صاحب آل یس، و علی بن أبی طالب؛ الصدیقون ثلاثة: حبیب النجار مؤمن آل یس قال: ﴿یا قوم اتبعوا المرسلین﴾ و حزقیل مؤمن آل فرعون الذی قال: ﴿أتقتلون رجلا أن یقول ربی الله﴾ وعلی بن أبی طالب وهو أفضلهم.^{^{[پیوند مرده]}}

[14] [14]
صواعق المحرقه، ابن حجر هیتمی، صفحه ۱۲۵:

[15] [15]
المعجم الکبیر، طبرانی، سلیمان بن احمد، جلد۶، صفحه ۲۶۹^{^{[پیوند مرده]}}

[16] [16]
فرائد السمطین، حمویئی جوینی، ابراهیم بن محمد، جلد ۱، صفحه۱۴۰، مؤسسه المحمودی، بی تا: و بروایة سفیان بن بشر الکوفی [عن علیّ بن هاشم بن البرید، عن محمد بن عبید اللّه بن أبی رافع، عن أبیه عن علیّ بن أبی رافع]عن أبی ذر أنّه سمع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله یقول لعلی بن أبی طالب صلّی اللّه علیه و آله: أنت أول من آمن بی، و أنت أوّل من یصافحنی یوم القیامة، و أنت الصدّیق الأکبر، و أنت الفاروق الذی یفرّق بین الحقّ و الباطل، و أنت یعسوب المسلمین و المال یعسوب الکفّار

[17] [17]
شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، جلد ۱۳، صفحه ۲۲۸: قال و قد روی محمد بن عبد الله بن أبی رافع عن أبیه عن جده أبی رافع قال أتیت أبا ذر بالربذة أودعه فلما أردت الانصراف قال لی و لأناس معی ستکون فتنة فاتقوا الله و علیکم بالشیخ علی بن أبی طالب فاتبعوه فإنی سمعت رسول الله ص یقول له أنت أول من آمن بی و أول من یصافحنی یوم القیامة و أنت الصدیق الأکبر و أنت الفاروق الذی یفرق بین الحق و الباطل و أنت یعسوب المؤمنین و المال یعسوب الکافرین و أنت أخی و وزیری و خیر من أترک بعدی تقضی دینی و تنجز موعدی ^{^{[پیوند مرده]}}

[18] [18]
المعارف، ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، صفحه ۱۶۹: سمعت علی بن أبی طالب علی منبر البصرة وهو یقول أنا الصدیق الأکبر آمنت قبل ان یؤمن أبو بکر وأسلمت قبل أن یسلم أبو بکر

[19] [19]
تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، جلد ۲، صفحهٔ ۳۱۰

[20] [20]
الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، جلد ۱، صفحه ۴۸۴: قال أنا عبد الله وأخو رسوله وأنا الصدیق الأکبر لا یقولها بعدی ألا کاذب مفتر صلیت مع رسول الله قبل الناس بسبع سنین ^{^{[پیوند مرده]}}

[21] [21]
تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر دمشقی، جلد ۴۲، صفحه ۳۳: قالت سمعت علیا علی منبر البصرة یخطب یقول أنا الصدیق الاکبر آمنت قبل أن یؤمن أبو بکر وأسلمت قبل أن یسلم؛ صفحه ۴۱: أخذ رسول الله (صلی الله علیه وسلم) بید علی فقال إلا إن هذا أول من امن بی وهذا أول من یصافحنی یوم القیامة وهذا الصدیق الأکبر وهذا فاروق هذه الأمة یفرق بین الحق والباطل وهذا یعسوب المؤمنین والمال یعسوب الظالمین؛ صفحه ۳۱۳: قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم) الصدیقون ثلاثة حبیب النجار مؤمن ال یاسین وحزبیل مؤمن ال فرعون وعلی بن أبی طالب وهو أفضلهم.

[22] [22]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، جلد ۴، صفحه ۱۷۴۴ (۳۰۷): رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول ستکون بعدی فتنة فإذا کان ذلک فالزموا علی بن أبی طالب فإنه أول من یرانی وأول من یصافحنی یوم القیامة هو الصدیق الأکبر وهو فاروق هذه الأمة یفرق بین الحق والباطل وهو یعسوب المؤمنین والمال یعسوب المنافقین واسحاق بن بشر ممن لا یحتج بنقله اذا انفرد لضعفه ونکارة حدیثه ^{^{[پیوند مرده]}}

[23] [23]
الاصابة فی تمییز الصحابة، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، جلد ۷، صفحه ۲۹۴: رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول سیکون من بعدی فتنة فإذا کان ذلک فألزموا علی بنأبی طالب فإنه أول من آمن بی وأول من یصافحنی یوم القیامة وهو الصدیق الاکبر وهو فاروق هذه الامة وهو یعسوب المؤمنین والمال یعسوب المنافقین ^{^{[پیوند مرده]}}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

صدیق (عنوان)

Wikiwand in your browser!

صدیق (عنوان)

Wikiwand in your browser!

لقب

نزد صوفیان

نزد شیعیان

پیامبران و اسلاف

صدر اسلام

جستارهای وابسته

منابع