جنگ جهانی

جنگ جهانی (به انگلیسی: world war) درگیری نظامی گسترده‌ای است که همه یا بیشتر قدرت‌های اصلی جهان را شامل شود.^[۱] این عنوان معمولاً به دو جنگ بزرگ که در سده بیستم رخ داد؛ یعنی «جنگ جهانی اول» و «جنگ جهانی دوم» گفته می‌شود.

تصویری از آزمایش اتمی قلعه رومئو توسط ایالات متحده آمریکا

بعضی از تاریخ‌نگاران از «جنگ جهانی سوم» و «جنگ جهانی چهارم» صحبت کرده‌اند. برخی درگیری‌های بین‌المللی مانند جنگ نه‌ساله، جنگ هفت‌ساله، جنگ سرد و جنگ علیه تروریسم درگیری جهانی شمرده می‌شوند، اما معمولا جنگ جهانی نام نمیگیرند.

ریشه‌شناسی واژه

اولین کاربرد شناخته‌شده واژهٔ جنگ جهانی به زبان انگلیسی، در فرهنگ انگلیسی آکسفورد از روزنامه اسکاتلندی «The People's Journal» در سال ۱۸۴۸ اینگونه ذکر شده‌است: «اکنون جنگ بین قدرت‌های بزرگ لزوماً یک جنگ جهانی است.» کارل مارکس و فردریش انگلس، در مجموعه‌ای از مقالات منتشرشده در حدود سال ۱۸۵۰ به‌نام «مبارزات طبقاتی در فرانسه» از اصطلاح «جنگ جهانی» استفاده کرده‌اند.^[۲] در سال ۱۸۸۹، راسموس بی‌اندرسون یک قسمت از اساطیر توتونی را جنگ جهانی(به سوئدی: världskrig) توصیف کرد. این توصیف را با یک بیت از شعر حماسی اسکاندیناوی قدیمی، "Völuspá: folcvig fyrst I heimi" (اولین جنگ بزرگ در جهان) توجیه کرد.^[۳]

برای اولین بار در سپتامبر ۱۹۱۴، زیست‌شناس و فیلسوف آلمانی ارنست هکل، اصطلاح «جنگ جهانی اول» را استفاده کرد و ادعا کرد که: (شکی نیست که فرایند و ماهیت ترسناک «جنگ اروپایی»... به معنای دقیق کلمه، به جنگ جهانی اول تبدیل خواهد شد.) در ۲۰ سپتامبر ۱۹۱۴، براساس یک گزارش در ایندیاناپلیس استار به انگلیسی اصطلاح «جنگ جهانی اول» توسط سرهنگ دوم چارلز کورت استفاده شده بود؛ به عنوان نامی برای دفتر خاطراتش (منتشر شده در سال ۱۹۲۰). او بحث خود را دربارهٔ این موضوع با سرگرد جانستون از دانشگاه هاروارد در دفتر خاطرات خود در ۱۰ سپتامبر ۱۹۱۸ یادداشت کرده بود.^[۴][۵]

مجله تایم در صفحه ۲۸b از شماره ۱۲ ژوئن ۱۹۳۹ اصطلاح «جنگ جهانی اول» را به‌کار برد. در همین مقاله، در صفحه ۳۲، برای اولین بار از گزارهٔ «جنگ جهانی دوم» برای توصیف جنگ پیش رو استفاده شد. اولین استفاده همزمان با جنگ واقعی در شماره ۱۱ سپتامبر ۱۹۳۹ انجام شد.^[۶] یک هفته قبل‌تر، در ۴ سپتامبر، یک روز پس از اعلام جنگ فرانسه و بریتانیا به آلمان، روزنامهٔ دانمارکی Kristeligt Dagblad از این اصطلاح در صفحه اول خود استفاده کرد و نوشت: «جنگ جهانی دوم دیروز در ساعت ۱۱ صبح آغاز شد».^[۷]

برای اشاره به دو جنگ جهانی در زبان فارسی از گزارهٔ «جنگ اول و دوم بین‌الملل» هم استفاده می‌شود.

تاریخچه

جنگ جهانی اول

جنگی بود که از ۲۸ ژوئیهٔ ۱۹۱۴ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی (۵ مرداد ۱۲۹۳ تا ۱۹ آبان ۱۲۹۷ شمسی) رخ داد. از نظر تاریخ فناوری، مقیاس جنگ جهانی اول در پیِ انقلاب صنعتی دوم و جهانی شدن ناشی از آن ممکن شد؛ زیرا امکان پیشروی قدرت‌های جهانی و تولید انبوه تسلیحات نظامی را فراهم کرد. ساختار پیچیدهٔ اتحادهای نظامی متضاد با هم (امپراتوری آلمان و اتریش-مجارستان در برابر امپراتوری بریتانیا، روسیه و فرانسه)، در صورت وقوع درگیری، می‌توانست منجر به جنگ تمام‌عیار در سراسر جهان شود. با توجه به اینکه قدرت‌های درگیر دارای قلمروهای فرادریایی بودند، چنین جنگی مانند دومینو به سراسر جهان گسترده می‌شد، زیرا منابع مستعمرات عاملی بسیار اثرگذار در توان سیاسی-نظامی قدرت‌ها بودند. در نتیجه سربازان به مستعمرات دیگر حمله می‌کردند و درگیری‌ها بیش از جنگ‌های پیشین گسترش می‌یافت.

در جنگ جهانی اول جنایات جنگی رخ داد. با وجود کنوانسیون‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه که استفاده از سلاح‌های شیمیایی را در جنگ غیرقانونی اعلام کرده بود، از این سلاح‌ها در جنگ استفاده شد. امپراتوری عثمانی متهم به نسل‌کشی ارمنی‌ها در طول جنگ جهانی اول و همچنین برخی جنایات جنگی بود.

جنگ جهانی دوم

این جنگ از ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ تا ۲ سپتامبر ۱۹۴۵ میلادی (۹ شهریور ۱۳۱۸ تا ۱۱ شهریور ۱۳۲۴ خورشیدی) رخ داد و تنها درگیری است که در آن از سلاح هسته‌ای استفاده شده‌است؛ ایالات متحده آمریکا دو شهر هیروشیما و ناکازاکی را در امپراتوری ژاپن، توسط بمب‌های اتمی ویران کرد. آلمان نازی، به رهبری آدولف هیتلر، مسئول جنایت‌های جنگی بسیاری مانند هولوکاست بود. ایالات متحده، شوروی و کانادا برخی اقلیت‌ها را اخراج و زندانی کردند. بسیاری از آلمانی‌ها عمدتاً به دلیل درگیری، بعداً از اروپای شرقی اخراج شدند. ژاپن مسئول حمله به کشورهای بیطرف بدون اعلان جنگ بود (مانند حمله به پرل هاربر)، همچنین به دلیل رفتار خشن و کشتار اسیران جنگی متفقین و ساکنان آسیا شناخته شده‌است. غیرنظامیان به اندازه جنگجویان آسیب دیدند و تمایز بین جنگجویان و غیرنظامیان اغلب در هر دو درگیری مبهم بود.^[۸]

نتیجه جنگ تأثیر عمیقی بر تاریخ جهان گذاشت. امپراتوری‌های قدیمی اروپایی در نتیجه جنگ‌ها فروپاشیدند یا از بین رفتند. ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، همزمان با جنگ سرد، به عنوان ابرقدرت جهانی تثبیت شدند. این دو ابرقدرت برای دهه‌ها پس از پایان جنگ بر بیشتر دولت‌های جهان نفوذ سیاسی داشتند.^[۸]

نظام کنونی امنیتی، اقتصادی و سیاسی جهان پس از جنگ ایجاد شد. نهادی مانند سازمان ملل متحد برای پیشبرد امور بین‌الملل با هدف جلوگیری از وقوع یک جنگ عمومی دیگر تأسیس شد. جنگ‌ها نیز مسیر زندگی بشر را به‌شدت تغییر داد. فناوری‌های توسعه‌یافته در زمان جنگ تأثیر عمیقی بر زندگی بشر در زمان صلح نیز داشت؛ مانند پیشرفت در هواپیماهای جت، پنی سیلین، انرژی هسته‌ای و رایانه‌های الکترونیکی.^[۸]

جنگ جهانی سوم

از زمان بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در جنگ جهانی دوم، ترس گسترده از وقوع جنگ جهانی سوم بین قدرت‌های دارای سلاح هسته‌ای وجود دارد.^[۹][۱۰] گفته می‌شود که این جنگ به یک جنگ هسته‌ای تبدیل خواهد شد و از هر دو جنگ جهانی اول و دوم ویرانگرتر و خشن‌تر خواهد بود. برخی افراد سناریوهای احتمالی را پیش‌بینی کرده‌اند و در بسیاری از کشورها در ادبیات داستانی به آن پرداخته شده‌است. سناریوهایی که از جنگ متعارف تا جنگ هسته‌ای محدود یا کامل، متغیر هستند.

برخی سیاستمداران به جنگ‌های مختلف جهانی گذشته و حال پس از جنگ جهانی دوم، مانند جنگ سرد و جنگ علیه ترور اشاره دارند. با این حال، هیچ‌یک از جنگ‌ها معمولاً جنگ جهانی تلقی نمی‌شوند. در سدهٔ بیست و یکم، جنگ در افغانستان، بهار عربی، جنگ داخلی سوریه، جنگ روسیه و اوکراین، جنگ داخلی یمن، ناآرامی‌های قزاقستان و سرایت‌های جهانی آن‌ها گاهی به عنوان جنگ‌های نیابتی توصیف می‌شوند.^{[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]}

دیگر درگیری‌های جهانی

برخی از مورخان فروپاشی تمدن در اواخر عصر برنز را به‌عنوان «جنگ جهانی صفرم» توصیف کرده‌اند.^[۱۵][۱۶] تاریخ‌دان و قوم‌شناس روسی لیف گومیلیف، جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸) را «جنگ جهانی قرن هفتم» نامیده‌است. این جنگ به‌طور عمده میان امپراتوری بیزانس و شاهنشاهی ساسانی رخ داد و بر دیگر درگیری‌های آن دوره اثر گذاشت.^[۱۷][۱۸] بعضی مورخان جنگ سی‌ساله و جنگ هشتادساله را اولین درگیری جهانی می‌دانند، زیرا در آن زمان جنگ‌ها بین امپراتوری‌های اروپایی که متحد یا دشمن هم بودند، رخ داد و به فراتر از قاره اروپا نیز رسید.^{[۱۹][۲۰][۲۱]}

ریچارد اف‌همیلتون و هولگر اچ‌هرویگ، فهرستی از هشت جنگ جهانی، شامل دو جنگ جهانی سده بیستم و شش جنگ دیگر ارائه داده‌اند؛ جنگ نه‌ساله، جنگ جانشینی اسپانیا، جنگ جانشینی اتریش، جنگ هفت‌ساله، جنگ‌های انقلاب فرانسه و جنگ‌های ناپلئونی^[۲۲]

برخی از نویسندگان از درگیری‌های انقلاب آمریکا به‌تنهایی به عنوان یک جنگ جهانی یاد کرده‌اند.^[۲۳] نمونهٔ احتمالی دیگر، جنگ دوم کنگو است که ۹ کشور را درگیر کرد و با وجود صلح رسمی و اولین انتخابات دموکراتیک با جنگ‌های کم شدت ادامه یافت. از آن به عنوان «جنگ بزرگ آفریقا» یاد شده‌است.^[۲۴]

فهرست گزینه‌های جنگ جهانی؛

رویداد	تلفات جنگ	موقعیت مکانی	تاریخ
فتوحات مغول[۲۵]	۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰	اروپا و آسیا (اوراسیا)	از ۱۲۰۶ تا ؟
جنگ نه ساله[۲۲][۲۶][۲۷][۲۸]	[۲۲]۶۸۰٬۰۰۰	اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، آسیا	از ۱۶۸۸ تا ۱۶۹۷ (۹ سال)
جنگ جانشینی اسپانیا[۲۲][۲۷]	[۲۹]۷۰۰٬۰۰۰ تا[۳۰]۱٬۲۵۱٬۰۰۰	اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، آفریقا	از ۱۷۰۱ تا ۱۷۱۴ (۱۳ سال)
جنگ جانشینی اتریش[۲۲][۳۱]	[۲۲]۳۵۹٬۰۰۰	اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، هند	از ۱۷۴۰ تا ۱۷۴۸ (۸ سال)
جنگ هفت‌ساله[۳۲][۳۳]	[۲۲]۹۹۲٬۰۰۰ تا[۳۴]۱٬۵۰۰٬۰۰۰	اروپا، قاره آمریکا، آفریقا، آسیا	از ۱۷۵۴ تا ۱۷۶۳ (۹ سال)
انقلاب آمریکا[۲۳]	۲۱۷٬۰۰۰ تا ۲۶۲٬۰۰۰	اروپا، قاره آمریکا، آسیا، آفریقا، اقیانوس هند و اطلس	از ۱۷۷۵ تا ۱۷۸۳ (۸ سال)
انقلاب فرانسه[۲۲]	[۲۲]۶۶۳٬۰۰۰	اروپا، مصر، غرب آسیا، اقیانوس هند و اطلس	از ۱۷۹۲ تا ۱۸۰۲ (۹ سال)
جنگ‌های ناپلئونی[۳۲][۳۵]	[۲۲]۱٬۸۰۰٬۰۰۰ تا[۳۶]۷٬۰۰۰٬۰۰۰	اروپا، آسیا، قاره آمریکا، اقیانوس هند و اطلس، مدیترانه	از ۱۸۰۳ تا ۱۸۱۵ (۱۳ سال)
جنگ جهانی اول	[۳۷]۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰ تا[۳۸]۶۵٬۰۰۰٬۰۰۰	جهانی	از ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ (۴ سال)
جنگ جهانی دوم	[۳۹]۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تا[۴۰]۸۵٬۰۰۰٬۰۰۰	جهانی	از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ (۶ سال)
جنگ سرد		جهانی	از ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۱ (۴۴ سال)
جنگ علیه تروریسم	۲۷۲٬۰۰۰ تا ۱٬۲۶۰٬۰۰۰		از ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ (۲۰ سال)

جستارهای وابسته

• جنگ جهانی اول
• جنگ جهانی دوم
• فهرست بزرگ‌ترین امپراتوری‌های جهان

پیوند به بیرون

• جنگ و جهانی‌شدن: (میشل شوسودوفسکی - ترجمه‌ی جعفر پویا)

منابع

1. Webster, Merriam-. "World War". Merriam-Webster.com. Archived from the original on 11 December 2019. Retrieved 11 November 2019.
2. Engels, Frederick. "Introduction to Borkheim". Archived from the original on 2018-07-16. Retrieved 2015-03-01.
3. Rasmus Björn Anderson (translator: Viktor Rydberg), Teutonic Mythology, vol. 1, p. 139 بایگانی‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۶ توسط Wayback Machine, London: S. Sonnenschein & Co. , 1889 اُسی‌ال‌سی ۶۲۶۸۳۹.
4. Proffitt, Michael (2014-06-13). "Chief Editor's notes June 2014". Oxford English Dictionary's blog. Archived from the original on 2022-04-15. Retrieved 2022-04-25.
5. "The First World War". Quite Interesting. Archived from the original on 2014-01-03. Also aired on QI Series I Episode 2, 16 September 2011, BBC Two.
6. "Grey Friday: TIME Reports on World War II Beginning". TIME. September 11, 1939. Archived from the original on 11 October 2014. Retrieved 20 October 2014. World War II began last week at 5:20 a. m. (Polish time) Friday, September 1, when a German bombing plane dropped a projectile on Puck, fishing village and airbase in the armpit of the Hel Peninsula.
7. "Den anden Verdenskrig udbrød i Gaar Middags Kl. 11", Kristeligt Dagblad, September 4, 1939, Extra edition.
8. "World War". Archived from the original on 11 November 2019. Retrieved 11 November 2019.
9. Biggs, Lindy and Hansen, James (editors), 2004, Readings in Technology and Civilisation, شابک ‎۰−۷۵۹۳−۳۸۶۹−۸.
10. Worland, Rick, 2006, The Horror Film: An Introduction, Blackwell Publishing, شابک ‎۱−۴۰۵۱−۳۹۰۲−۱.
11. Anne Barnard and Karen Shoumali (12 October 2015). "U.S. Weaponry Is Turning Syria Into Proxy War With Russia". The New York Times. Archived from the original on 15 October 2015. Retrieved 14 October 2015.
12. Martin Pengelly (4 October 2015). "John McCain says US is engaged in proxy war with Russia in Syria". The Guardian. Archived from the original on 12 October 2015. Retrieved 17 October 2015.
13. Holly Yan and Mark Morgenstein (13 October 2015). "U.S. , Russia escalate involvement in Syria". CNN. Archived from the original on 17 October 2015. Retrieved 17 October 2015.
14. Taub, Amanda (1 October 2015). ""The Russians have made a serious mistake": how Putin's Syria gambit will backfire". Vox. Archived from the original on 22 October 2015. Retrieved 17 October 2015.
15. #author.fullName}. «World War Zero brought down mystery civilisation of 'sea people'». New Scientist (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۰.
16. «Why the first world war wasn't really - The Economist explains». web.archive.org. ۲۰۱۸-۰۵-۳۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۰.
17. Blachford, Kevin (2022-09-03). "An Alternative to the Thucydides Trap: The Buffer Zone of Byzantium and Sasanian Persia". The International History Review (به انگلیسی). 44 (5): 1077–1090. doi:10.1080/07075332.2021.2005660. ISSN 0707-5332.
18. "Гумилев Л. Н. Древние тюрки. XV. Мировая война в VII в." gumilevica.kulichki.net (به روسی). Retrieved 2023-04-10.
19. Written by Felix Velazquez Lopez. With the collaboration of several academics from universities in Spain. Produced by Premium Cinema. (2010). «The History of the Greatest Empire Ever Known: Chapter 5, Felipe III (Los Austrias)».
20. «Trettioåriga kriget». Historiska Media (به سوئدی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۰.
21. «Globalizing the Thirty Years War: Early German Newspapers and their Geopolitical Perspective on the Atlantic World». academic.oup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۰.
22. Hamilton, Richard F.; Herwig, Holger H. (24 February 2003). "Chapter 1: World Wars: Definition and Causes". In Richard F. Hamilton; Holger H. Herwig (eds.). The Origins of World War I. Cambridge University Press. pp. 4–9. ISBN 978-1-107-39386-8. Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 21 January 2022.
23. David K. Allison; Larrie D. Ferreiro, eds. (6 November 2018). The American Revolution: A World War. Smithsonian Institution. p. 16. ISBN 978-1-58834-659-9. OCLC 1061862132. Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 21 January 2022.
24. Prunier, Gerard (2014). Africa's World War: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe. Barnes & Noble. ISBN 978-0-19-537420-9. Retrieved 20 October 2014.
25. https://www.eriesd.org/cms/lib/PA01001942/Centricity/Domain/691/CH%2012%20%20MONGOL%20STUDY%20GUIDE%20no%20highlights.docx
26. John Charles Roger Childs; John Childs (1991). The Nine Years' War and the British Army, 1688-1697: The Operations in the Low Countries. Manchester University Press. p. 5. ISBN 978-0-7190-3461-9. OCLC 1166971747. Archived from the original on 2022-01-21. Retrieved 2022-01-21.
27. Eliot A. Cohen (13 November 2012). Conquered Into Liberty: Two Centuries of Battles Along the Great Warpath that Made the American Way of War. Simon and Schuster. p. 339. ISBN 978-1-4516-2411-3. Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 21 January 2022.
28. Alexander Gillespie (14 January 2021). The Causes of War: Volume IV: 1650 - 1800. Bloomsbury Publishing. p. 452. ISBN 978-1-5099-1218-6. OCLC 1232140043. Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 21 January 2022.
29. Urlanis, Boris Cezarevič (1971). Wars and Population. Progress Publishing. p. 187.
30. Levy, Jack (2014). War in the Modern Great Power System: 1495 to 1975. University of Kentucky. p. 90. ISBN 978-0-8131-6365-9.
31. John A. Lynn (19 December 2013). The Wars of Louis XIV 1667-1714. Routledge. p. 261. ISBN 978-1-317-89951-8. Archived from the original on 21 January 2022. Retrieved 21 January 2022.
32. "WW1: Was it really the first world war?". BBC News. 28 June 2014. Archived from the original on 20 January 2022. Retrieved 20 January 2022.
33. Hodgson, Quentin E (2001). "The First Global War". SAIS Review. 21 (1): 291–294. doi:10.1353/sais.2001.0016. ISSN 1945-4724. S2CID 154584277. Archived from the original on 2018-06-01. Retrieved 2022-01-20.
34. White, Matthew (2012). The Great Big Book of Horrible Things: The Definitive Chronicle of History's 100 Worst Atrocities. W. W. Norton. pp. 529–530. ISBN 978-0-393-08192-3.
35. "1812: The First World War". Age of Revolution. Archived from the original on 20 January 2022. Retrieved 20 January 2022.
36. Charles Esdaile "Napoleon's Wars: An International History".
37. (Willmott 2003، ص. 307)
38. "Emerging Infectious Diseases journal - CDC". www.cdc.gov. Archived from the original on 2009-10-06. Retrieved 2017-09-18.
39. Wallechinsky, David (1996-09-01). David Wallechinskys 20th Century: History With the Boring Parts Left Out. Little Brown. ISBN 978-0-316-92056-8.
40. Fink, George: Stress of War, Conflict and Disaster