سگوند
یکی از ایلات لر از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
سکوند به قولی برگفته از سکا به معنی دلیر و شجاع یک ایل لر ساکن غرب و جنوب غرب ایران است.[۱][۲][۳][۴] دانشنامه ایرانیکا و علی‌اکبر دهخدا سکوند را یک یکی از طوایف قوم لر،[۵][۶] گسترده سکونتگاه ایل از جنوب استان کرمانشاه (منطقه سکاوند)، نواحی مرکزی استان لرستان تا شمال استان خوزستان می‌باشد. گروهای از سکوندها درمیان مردمان کردستان عراق، شیراز، سمنان، ایلام ،بروجرد ،بیرانشهر، نهاوند ساکن هستند و پراکندگی سکونت سکوندها به دلیل مهاجرت و جمعیت بسیار وسیع می‌باشد.[۷] مردمان ایل سکوند به سیاسی و جنگاوری و خصوصاً سوارکاری شهرت دارند.[۸] جغرافیای سکونت سکوندها در دوره قاجار تا دشت هُرو در جنوب بروجرد گسترده بوده است.[۹] جمعیت ایل به صورت طایفه‌های متعددی گسترش یافته است.[۶]
زبان مردمان ایل سکوند بسته به جغرافیای سکونت متفاوت است ولی گویش بخش وسیعی از ایل[۱۰]به زبان لری است.[۹][۱۱][۱۲]
ریشه یابی نام
خلاصه
دیدگاه
شواهد و مدارک تاریخی و باستان شناختی،بر این باور است که واژهء «سگوند» برگرفته از نام قوم کهن آریایی سکامیباشد.با توجه به شواهد و مدارک باستان شناختی،جایگاه و محدودهء اقتدار سکاها در منطقهء شمال غرب و غرب ایران،یعنی مناطقی از کردستان و کرمانشاه و لرستان امروزی بوده است.حتی امروزه مکانهایی با عنوان «سکاوند» و «سکوند» در استان کرمانشاه وجود دارد و این مکانها با قوم سکا مرتبط بوده‌اند.[۱۳]
مسیو چریکوف نیز در جای جای سیاحتنامهء خود از این قوم بنام«سکوند»نام برده است.در کتاب«جغرافیای استان لرستان»نیز در وجه تسمیه سگوند آمده است که اجداد آنان از سکاها بوده‌اند و سپس اعقاب این قوم با تحریف این کلمه و اضافه نمودن پسوند،به این نام مشهور شدهاند و سک به مفهوم پاک و ارجمند، صفتی برای سکاها بوده است.برخی معتقدند که این کلمه به معنی «مردان» است و نیز به مفهوم «نیرومندبودن» و«چیره دست» هم آمده است.[۱۳]
به بیان دیگر واژهء سگوند مشتق و یا تحریف شدهء واژهء سیکه وند (Saydavand ) است و آن هم نام تیره و یا قبیلهای بوده که قبلا در منطقهء دلفان، دهستان چواری سکونت داشته و هنوز هم دهی به همین نام در دهستان چواری(در شمال نورآباد)وجود دارد.نکتهء جالب توجه اینکه سگوندهای ناحیهء تویسرکان و کردستان عراق هنوز خود را سیکه وند می نامند.[۱۳]
دوران قاجار طایفه‌ی سکوند را بیشتر به نام سکوند نوشته‌اند و نه سگوند.(بخشی ازاسناد در بخش تصاویر انتهای مقاله) که ظاهراً در دوران پهلوی و مخصوصاً در مکاتبات نظامی‌ها رایج گشته وگرنه در ناسخ‌التواریخ دوره‌ی قاجاریه مخصوصاً از سواران سکوند و از پهلوانی و جنگاوری رحیم‌خان سکوند صحبت می‌شود. همه‌جا سکوند است، نه سگوند و نباید فراموش کرد که خود مؤلف ناسخ‌التوارخ در این جنگ‌ها حضور داشته و غیر از این نشنیده است.[۱۳]
پیوند با سکاها
آریایی‌ها برای پیدا کردن زمین‌های بهتر از جنوب روسیه مهاجرت می‌کنند و چهار دسته می‌شوند دسته اول به اروپ یا همان اوروپا می‌روند و دسته دوم به سمت هند رفتن و دسته سوم در نزدیکی گرگان امروزی تا جنوب شرقی ایران ساکن شدند که همان قوم سکاها بودند و دسته چهارم از غرب تا جنوب غربی ایران ساکن شدند که به آنها مادها می‌گفتند. دسته سوم همان سکاها قوم خشنی بودند و تا غرب ایران را تصرف کردند و شهر سکز همان سقز امروزی را بنا نهادند. نام سیستان امروزی در اصل سکستان بوده که به معنای سرزمین سکاهاست، این اسم بعد از حمله اعراب به ایران به سجستان و بعدها به سیستان تغییر پیدا کرد.[۷]نام سیستان در شاهنامه حکیم توس نیز به درستی بدلیل ریشه لری آن در وزن و قافیه با تلفظ سیَستان(سی اَستان) آورده شده است :
که رستم یلی بود در سِیَستان منش کرده ام رستم داستان
تاریخ نام سیستان را با ورود سکاها به این منطقه مرتبط واز آن بنام سکستان یا اسم معرب سجستان یاد می کند .[۱۳]
ریشه و تبار: آریایی‌ها ← سکاها ← سرایی ← هیژالی ←باجول ← سکوند
تاریخ
خلاصه
دیدگاه
ریاست
تاریخ ایل سکوند نشان می‌دهد که این ایل در دوره‌های مختلف به صورت خان و رعیتی اداره می‌شده و برخلاف برخی از ایل‌های لرستان، خان بودن در میان سکوندها نشانه نجیب‌زادگی و دلیل بر محترم بودن خان‌ها بوده است .[۹] تا دوره سلطنت محمدشاه قاجار یعنی بین سال‌های ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷ هجری شمسی ریاست ایل به دست خانواده علی دوست‌خان بود که پس از مرگ محمدحسن‌خان، ریاست ایل سکوند را به دست گرفت و تا پایان اداره ایل به صورت خان و رعیتی، خان‌های ایل از طایفه بودند اما پس از آن اختلاف‌هایی به وجود آمد و ایل به دو جمعیت عالیخانی و رحیم‌خانی تقسیم شد.[۱۴]تبارنامه خان‌های سکوند که از پسران حاجی خداداد و بوده‌اند.[۱۴] افرادی که در کنار نامشان حرف (رئیس) قرار گرفته است در یک دوره خان ایل سکوند بوده‌اند.[۱۴]
| حاجی خداداد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مهدی‌خان | حیدرخان | رحیم‌خان (رئیس) | حاجی‌علی‌خان (رئیس) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| رستم‌خان (رئیس) | محمدحسن‌خان | شیرمحمدخان (رئیس) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| گداخان (رئیس) | اگورخان (رئیس) | فتح‌الله‌خان (رئیس) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حسین‌خان | حسن‌خان (رئیس) | خان‌جان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| صادق‌خان (رئیس) | غلام‌خان (رئیس) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شیرمحمدخان | محمدحسین‌خان (رئیس) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دوره زندیه
سکوندها به عنوان بخشی از باجولوندها به همراه بیرانوندها از جمله ایل‌های لرستان بودند که در شکل‌گیری حکومت زندیان، به کریم‌خان زند کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان برگشتند و در هرج و مرج اوایل حکومت قاجار به تصرف املاک سایر ایل‌ها پرداختند.[۸]
دوره قاجار
دوره قاجار اینکه سکوندها با ایل ساکی برای تصاحب منطقه بالاگریوه و مسائل پیش آمده بر سر عدم پرداخت مالیات توسط ایل سکوند به حکومت مرکزی وارد نبرد شدند که نتیجه آن کشته شدن حسین‌خان ساکی والی لرستان و تصرف بالاگریوه بود و همچنین دو تن از پسران وی را سکوندها به قتل رسانده‌اند[۸] پس از این شکست ساکی‌ها در لرستان و خوزستان پراکنده شده و بخشی از آنها به عنوان یکی از طوایف سکوند درآمدند.[۸]همچنین ایل سکوند با طایفه ساکی در نیا (سکاها) اشتراک دارندو روابط خوبی امروزه بین آنها برقرار است .
در سال ۱۲۲۷ خورشیدی (۱۲۶۴) ق - ۱۸۴۸ م) طایفهٔ سکوند به پاپی هجوم برده تا قلعهٔ عراض در منطقهٔ کشور پیش رفت، بیشتر بزرگان و کدخدایان پایی تسلیم آنان شده در برابرشان تاب نیاوردند، مقاومت‌های پراکنده نیز سودی نبخشید ولی چون جنگ و گریزها ادامه یافت سکوندها بازگشتند و در تاریخ ۲۱ تیرماه ۱۲۲۷ خورشیدی (۱۰) شعبان ۱۲۶۴ ق) دست از تصرف پایی کشیده و به ازنا سکوند برگشتند اما منطقهٔ گریت را مال خود کرده و در آن مستقر شدند که این استقرار بیش از ۷۰ سال به درازا کشید.[۱۵][۱۵]
دوره پهلوی
سکوندها در کنار بیرانوندها، پاپی‌ها و چگنی‌ها در شورش سال ۱۳۰۲ علیه نیروهای دولتی حکومت پهلوی شرکت داشتند که نتیجه شورش سرکوب و شکست عشایر لر بود.[۱۶]
طرح شکایت دولت عثمانی (ترکیه)
دولت عثمانی در سال ۱۲۷۱ به موجب غارت ۷۱ هزار راس وحوش و اموال توسط ۴۵۰ سوار از عشایر ایل سکوند به سر کردگی فاضل خان ایل خانی به دولت ایران شکایت می‌کند.[۱۷]
مشاهیر
از مشاهیر ایل سکوند می‌توان به فتح‌الله پورسرتیپ نایب رئیس مجلس شورای ملی،[۱۸] محمد پورسرتیپ سفیر ایران در اتریش، اسپانیا و سوریه[۱۹] و محمد عالیخانی سفیر ایران در ایالات متحده آمریکا و اندونزی[۲۰] اشاره کرد.
تقسیم‌بندی
سکوندها یکی از پنج ایل باجلان ساکن لرستان است.[۱۷] ایل باجولوند به پنج طایفه عمده تقسیم می‌شود که عبارتند از:[۱۴]
- سکوند
- یاراحمدی
- قائدرحمت
- آروان
- دالوند
- تیره‌های ایل سکوند عبارتند از[۱۴]
- حاتم
- مختوا
- چارمیر
- شهنیر
- نباتوند
- سیکوند
- عالیخانی
- رحیم‌خانی
- صوفیوند
- مختار
- قلی
- علیدوست
- محمد حسین خان
- خداوردی
- زینل
- خطته
- سگوند خورده
- حاجی‌کلی
- حاجی‌مشه
- شاه عینل
- پنبه خور
- مهدی‌خانی
- رومیانی
- دره ولی
- صیفلان
- عین‌الوند
- فهلوان
- ماکنالی
- شریف
- نوکره مران
- مال امیر
- دلی
- کردی
- سلاحورزی (سلیورزی)
- چمال
- چکمه‌سی
- ساکی
- رشنو
- فریدوند
از دیگر تیره‌های ایل سکوند می‌توان به تیره عین‌الوند که زیر مجموعه بزرگی از تیره مختوا می‌باشد اشاره نمود که بیشتر در شمال خوزستان و منطقه کرگاه در جنوب شرقی شهر خرم‌آباد ساکن هستند.[۲۱]
تیره‌ها و جغرافیای سکونت از گذشته تا اکنون
خلاصه
دیدگاه
از آنجایی که ایل سکوند از گذشته یک ایل کوچ رو بوده و پس از فرمان تخت قاپو (یکجانشینی) توسط رضا شاه به مانند سایر طوایف کوچ رو ایران به یکجانشینی روی آورده. و به همین دلیل بسیاری از تیره‌های آن در نقاط مختلفی از غرب ایران ساکن شدند و برخی از آنها درمیان مردمان همان مناطق باقی مانده و برخی به زادگاه خود بازگشته اند پس بسیاری از تیره‌های سکوند باهم برادر نسبی و اندکی نیز به دلیل سکونت از گذشته (بیش از ۲۰۰ سال) میان ایل سکوند و ازدواج و پیوندهای صورت گرفته برادران سببی هستند.[۲][۱۷][۱۰]
تمرکز جمعیت ایل در لرستان و خوزستان است. و همچنین به صورت پراکنده در سایر نقاط ایران به ویژه استان‌های غربی ساکن می‌باشد.[۱۰]دهستان ازنای سکوند و شهرک سکوند (بهرام) از مناطق مهم سکونت ایل هستند.[۱۰]دشت ازناسکوند یکی از دشت‌های مطرح استان لرستان می‌باشد.[۲۲]
| تیره‌ها | جغرافیای سکونت گذشته و اکنون |
|---|---|
| حاجی خداداد (عالیخان، رحیم خان، مهدی خان، حیدر خان، خدابخش، حاجی مشه، کریم)[۱۷] | پل بابا حسین، خرم‌آباد، ازناسکوند، محمیل،
اندیمشک، دزفول، شهرکهای سکوند، شهرک آزادی، شهرک مدنی، تهران)[۱۷] |
| قلی، راق[۱۰] | گریت، دم گوساله، کیان، بردکر، اندیمشک،
سنجر، شهرک آزادی، شهرک مدنی، شهرک سکوند، شوش، دزفول، خرم‌آباد، دورود، قلعه لور، اصفهان، چمگلک)[۱۰] |
| علیدوست[۱۰] | ده سفید، شوش، اندیمشک، خرم‌آباد، شهرکهای سکوند[۱۰] |
| ماکنعلی[۱۰] | دولیسکان، باده، ازناسکوند، خرم‌آباد، شوش، شهرکهای سکوند، مدنی و آزادی، قلعه لور، اندیمشک،
دزفول، چمگلک، سراب حمام[۱۰] |
| حسن گاویار[۱۰] | طالقان، شوش، سراسان، نورآباد، خرم‌آباد، نورآباد، نهاوند،
اندیمشک[۱۰] |
| پمه حر[۱۰] | طالقان، ده سفید، محمیل، خرم‌آباد، تل، چمشک، معمولان، پلدختر،
پاعلم، شوش، شهرک آزادی، مورونی، افرینه، جلگه خلج، دوآب، کشکان، اندیمشک، نهاوند، ویسیان، ماسور، گیرچان، سراب حمام[۱۰] |
| فقیه (معروف به فقیر) ومیربک[۱۰] | کمالوند، بابامحمود، محمیل، چم انجیر، خرم‌آباد، نورآباد، زردآباد
پل دختر[۱۰] |
| صوفیوند[۱۰] | زاغه، رازان، کوینه، گیرچان، میانگران، باده، دورود، کیان، خرم‌آباد[۱۰] |
| صیفلان[۱۰] | دزفول، آبستان، گریت، گیرچان، دورود، اندیمشک، خرم‌آباد[۱۰] |
| زینل[۱۰] | محمیل، خرم‌آباد، برج کبود پلدختر، اندیمشک[۱۰] |
| مختوا و عین الوند[۱۰] | ازنا سکوند، کیان، خرم‌آباد، شوش، اندیمشک، قلعه لور،
سراب یاس، پلدختر، معمولان، تل، آبستان، گریت، شهرکهای مختلف خوزستان، داوودآباد، بروجرد، دزفول، تهران، شهرک بنوار[۱۰] |
| کوکالی و حیاتی[۱۰] | خرم‌آباد، اندیمشک، چگنی[۱۰] |
| حسنوند و سلار[۱۰] | اندیمشک، شهرکهای آزادی، سکوند، شوش[۱۰] |
| پیامنی[۱۰] | |
| زیودار[۱۰] | الشتر، خرم آبادخرم آباد آبستان، افرانده، کلنگانه از توابع چالان چولان، بخش ملاوی، خرم‌آباد، طالقان، چمشک، اندیمشک، شهر آزادی[۱۰] |
| آهنگر و چتال[۱۰] | اندیمشک، باده، خرم‌آباد[۱۰] |
| سلاحورزی و فلاوند[۱۰] | محمدآباد خرم‌آباد، اندیمشک، قلعه لور[۱۰] |
| محسین و بایندر[۱۰] | شوش، اندیمشک[۱۰] |
| همیوند[۱۰] | ده سفید، از نا سکوند، کاکاشرف، خرم‌آباد، نور آباد
کوهدشت کرمانشاه، بیرانشهر[۱۰] |
| کر زبر[۱۰] | آبستان، سیلاخور، چغلوندی، اندیمشک، خرم‌آباد[۱۰] |
| خطکه[۱۰] | قلعه لور، شوش، اندیمشک[۱۰] |
| خرگوشه[۱۰] | شوش اندیمشک[۱۰] |
| سکوند حیرده[۱۰] | یاده پل دختر ازنا اندیمشک شوش خرم‌آباد زرد
آباد، شهرکهای شوش و اندیمشک قلعه لور[۱۰] |
| رومانی و چوغاسی[۱۰] | طالقان، چمشک، اندیمشک، شهر آزادی، خرم‌آباد[۱۰] |
| حاتم[۱۰] | اندیمشک، شوش، دزفول و منطقه قلعه حاتم[۱۰] |
| سیکه وند[۱۰] | محمیل، خرم‌آباد، دورود[۱۰] |
| نباتوند[۱۰] | ازنا، خرم‌آباد، دورود[۱۰] |
| ضریونی[۱۰] | ازنا، خرم‌آباد، کوهدشت[۱۰] |
| شانیار[۱۰] | |
| نوکرامرا[۱۰] | |
| کاوند[۱۰] | |
| مختار[۱۰] | |
آرشیو تصاویر
پانویس و منابع
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.