From Wikipedia, the free encyclopedia
سوگواری‌های مُحرّم در ایران برای بزرگداشت کشته شدن حسین بن علی توسط شیعیان انجام می‌شود.
 | بخش آغازین این مقاله ممکن است به خوبی چکیده‌ای از نکته‌های کلیدی محتوای آن را بیان ندارد. (ژانویه ۲۰۲۴) |
| سوگواری محرم در ایران | |
|---|---|
.jpg) تعزیه، بخش هنر اجرایی سوگواری محرم در ایران | |
| برپایی توسط | شیعیان |
| اهمیت | سوگواری محرم |
| مراسم | دینی |
| تاریخ | ۱ محرم - ۱۰ محرم |
| مرتبط با | سوگواری محرم |
.jpg)
.jpg)
در روزهای عزاداری محرم چهره شهرهای بزرگ و کوچک ایران به صورت چشمگیری تغییر می‌کند و سیاهپوش می‌شود. بیرق‌ها و پرچم های سیاه و گاه سبز رنگ بر درها و بام های تکایا، مساجد، مؤسسات، ادارات، معابر و برخی خانه‌ها افراشته می‌شود. شیعیان سیاه می‌پوشند، خصوصاً در ظهر عاشورا برخی چهره‌ها و موهایشان را گِل آلود می‌کنند. در این ایام زنان و مردان شیعه در مساجد و معابر و تکایا جمع می‌شوند به سر و سینه خود می‌کوبند تا عزا برپا دارند و با کشته‌شدگان واقعه کربلا که چهارده قرن پیش در صحرای کربلا رخ داد ابراز همدردی کنند.
با آنکه شهر ظاهری پُر آشوب دارد و مملو از مردانی است که با زنجیر و دست به سر و سینه خود می‌کوبند، اما آنچه به نظر گویتیسولو شگفت‌آور است: «مشاهده انبوه مردمانی است که از زن و مرد، پیر و جوان، بزرگ و کوچک، با مهربانی و همدلی در کنار هم سوگواری می‌کنند.» او معتقد است که «مردمان در این دو سه روز با یکدیگر از زمان‌های دیگر مهربان ترند و همدل تر هستند.»[۱]
در ایران روضه ها بیشتر در ماه‌های محرم و صفر برگزار می‌شوند. معمولاً هر مجلس روضه از دو بخش زنانه و مردانه تشکیل می‌شود. برخی روضه ها ممکن است کاملاً زنانه باشند و گاه کاملاً مردانه. مجلس روضه ممکن است در خانه تشکیل شود یا در تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها برپا شود.
برخی اسطوره‌شناسان و پژوهشگران با تأکید بر تداوم آیین های سوگ سیاوش می‌گویند که این آیین‌ها پس از اسلام بخش مهمی از سوگواری محرم و رویداد عاشورا را شکل می‌دهد.[۲][۳][۴][۵]
ایرانیان مخالف مذهب و حکومت اسلامی در ایران بر این باور هستند که عزاداری ماه محرم یک کارناوال سیاسی است که توسط حکومت اسلامی ایران برگزار می‌شود و با سرمایه‌گذاری‌های کلان برای تبلیغات و ایجاد فضای مذهبی در این ماه، مردم را در جهت برگزاری مراسم‌های عزاداری سوق می‌دهد که این عمل با اهداف سیاسی و نشان دادن اقتدار نظام صورت می‌گیرد.[۶][۷]
در هنگام سوگواری محرم در ایران، انواعی از خوراکی‌ها بین مردم پخش می‌شود؛ این موضوع حوادث بدی را نیز در بر داشته‌است؛ برای مثال در سال ۱۳۹۶ گزارشی مبنی بر افتادن کودکان در دیگ نذری و سوختن آنها منتشر شد.[۸][۹]
از نذر هایی که بین مردم پخش می‌شود میتوان به قیمه و قرمه سبزی و قیمه نثار اشاره کرد که در تهران اهمیت بسیاری دارد.
.jpg)
شواهد فراوانی وجود دارد که در ایران پس از اسلام عمده مراسم عزاداری، به ویژه سوگ آئین غیررسمی تحت تأثیر آئین سوگ سیاوش بوده و آثار آن تا امروز باقی است. در این میان هر چه به حوزه آمودریا نزدیک تر شَویم، سوگ آئین‌ها به آئین سوگ سیاوش نزدیک ترند چه بسا سوگمند یا آئین ورز، مثلاً تیمور گورکانی باشد. دورترین اثر مستقیمی که از سیاوشان میتوان دید بین عرب‌های شیعه در عراق است که سوگ امام سوم خویش، به ویژه زنان، سر و سینه را برهنه و موها را افشان می‌کنند، زاری کنان بر سر و سینه می‌زنند وتا دیری موی خود را کوتاه نمی‌کنند. در بین اهل تسنن اساساً چنین رسم هائی وجود ندارد و این نشان می‌دهد که حتی در بین‌النهرین آداب بازمانده سوگ، ایرانی است یا بهتر بگوئیم صرفاً از دوره اسلامی ایران اثری دارد. کهن‌ترین یادگارهای سوگ سیاوش در دوره اسلامی یکی سوگ آئین‌های آسیای مرکزی، مخصوصاً در بخارا است و دیگری کارهای عبدالرحمن ابومسلم خراسانی در استفاده از این آئین در تجهیز ایرانیان علیه حکومت عربی. به این ترتیب یک قیام بزرگ که منجر به حکومت بنی عباس شد، با یک شعار ایرانی (رنگ اسپ سیاه سیاوش)، هویت یافت و به نتیجه رسید. از آنجا که این نهضت در خراسان و یکی از مراکز مهمی صورت گرفت که در آن آئین سیاوش کاملاً شناخته بود (مرو)، رنگ ایرانی ماجرا و اثر سوگ آئین در شکل‌گیری و پیروزی آن بی تأثیر نبوده‌است.[۱۴] می‌دانیم که جامه نیلی کردن که بعدها سیاه پوشی و سیاه جامگی شده‌است، از آئین سیاوش گرفته شده‌است.[۱۵]
سوگواری برای کشته شدگان کربلا در همان روزهای پس این واقعه انجام شد.[نیازمند منبع] در چهلم (اربعین) هنگامی که اسیران از شام بسوی مدینه در حرکت بودند راه خود را به سمت کربلا تغییر داه و هنگامی که بدان سرزمین رسیدند با جابر ابن عبدالله انصاری صحابی پیامبر و تعدادی از بنی هاشم مواجه شدند و در آنجا به سوگواری و نوحه سرایی پرداختند.[نیازمند منبع]
سوگواری در مدینه اولین بار به پیشگامی ام سلمه همسر پیامبر اسلام انجام شد.[نیازمند منبع]
در دوران امام پنجم شیعیان (که خود در کربلا حضور داشت) و امام ششم شیعیان که مصادف با دوران ضعف بنی امیه بود عزاداری به صورت مراسم سالانه رواج یافت.[نیازمند منبع]
سایر امامان شیعه نیز در برگزاری مراسم سالانه برای کشتگان کربلا اهتمام داشتند.[نیازمند منبع]دراین دوران تعداد زیادی از شاعران شیعه نیز اشعاری در مراثی حسین سرودند.[نیازمند منبع]
یکی ازمهمترین دوران عزاداری برای کشتگان کربلا در قرن چهارم و مقارن با حکومت آل بویه‌است. در این دوران حکومت‌های شیعی همچون علویان طبرستان، زیدیان یمن، حمدانیان در شمال عراق، فاطمیان در مصر و آل بویه در عراق و ایران به قدرت رسیدند. عموم مورخان به برگزاری عزاداری به صورت عمومی در کوچه خیابان در این دوران اشاره کرده‌اند.
در این باره ابن جوزی می‌نویسد: «در سال ۳۵۲ (قمری) معزالدوله دیلمی دستور داد، مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن کنند؛ در این روز بازارها بسته شد و خرید و فروش موقوف گردید؛ قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه پزها هریسه (حلیم) نپختند، مردم آب ننوشیدند؛ در بازارها خیمه برپا کردند و به رسم عزاداری کرباس آویختند؛ زنان به سرو روی خود می‌زدند و بر حسین ندبه می‌کردند.»
حاکمان فاطمی مصر نیز با آنکه با ال بویه رقیب بودند از روش آنان در عزاداری پیروی کردند. تقی الدین مقریزی در این باره می‌نویسد که:
در زمان المعزلدین الله به سال ۳۶۳ (قمری) در کشور مصر تمام فاطمیین و شیعه در روز عاشورا در کنار مقبره ام کلثوم و سیده نفیسه اجتماع نموده و به عزاداری پرداختند و مبلغ بی حساب برای اطعام و عزاداری و شربت مخارج نمودند و به سال ۳۹۶ (قمری) در مصر کلیه بازارها را تعطیل عمومی کردند و ابن مأمون در سال ۵۱۵ (قمری) از موقوفات و صدقات کشور مصر روز عاشورا را تعطیل و روز توزیع صدقات قرار داد. و در عهد صدارت افضل بن بدرالدین در مسجد حسینی قاهره بوریاها فرش شد و افضل بدین سان در قلب مردم را یافت.
در جلوی دسته‌ها، پرچم‌داران به راه می‌افتند و سپس افراد بزرگتر زنجیرزن به ترتیب قد در دو صف طویل حرکت می‌کنند و در بین آنها افرادی نوحه می‌خوانند و طبل یا دهل می‌زنند. سپس سینه‌زن‌ها در پشت این صف حرکت می‌کنند.
در تعزیه بازیگران واقعه کربلا را به شکل نمایش بازی می‌کنند. تعزیه دو طفلان مسلم که در شهر بروجرد اجرا می‌شود داستان کشته شدن طفلان مسلم را حکایت می‌کند.[۱۶]
عَلم یا جریده یکی از وسیله‌های نمادین بکار رفته در آیین سوگواری عاشورا در میان شیعیان است. این وسیله معمولاً چوبی بلندی به ارتفاع پنج شش متر که سر آن پنجه‌ای برنجین می‌گذارند و پارچه‌های رنگین قیمتی به چوب می‌بندند. علم از فلز ساخته شده، توسط علم دار حمل می‌شود. در مناطقی از ایران مردم اعتقاد دارند که برخی از علم‌ها، که با نام علم جوش شناخته می‌شوند، اصطلاحاً می‌جوشند.[۱۷][۱۸] در تصویر ضمیمه، که در روستای الهرد منطقه ارسباران گرفته شده‌است، دو علم در میان دایره عزاداران دیده می‌شوند. یکی از علم‌ها ساکن است و دیگری در حالت افقی قرار گرفته و علمدار را می‌کشد.
نخل تابوت بزرگ و بلندی است که در روز عاشورا به عنوان تابوت امام حسین حرکت داده می‌شود.[۱۹]
.jpg)
بسمه تعالی، شبیه خوانی و مراسم دیگر که در سؤال ذکر شده، اگر همراه با حرامی نباشد و موجب وهن مذهب نشود، مانع ندارد و بهتر است به جای شبیه خوانی، روضه بخوانند، و از قمه زنی اجتناب نمایند.[۲۵]
این نوع عزاداری‌ها نه دردین اسلام نه در ملیت ایرانی سابقه نداشته و مراسمی از نوع تعزیه گردانی شبیه‌سازی، نعش و علم وکتل و عماری و پرده داری وشمایل کشی و معرکه‌گیری و قفل بندی و زنجیر زنی و تعزیه خوانی و فرم خاص و جدید و تشریفاتی مصیبت خوانی که همه شکلش اقتباس از مسیحیت است و هرکس با آن آشنا است بسادگی تشخیص می‌دهد که تقلید است.[۲۶]
در سال‌های اخیر برخی برنامه‌ها توسط نهادهای دولتی یا سایر ارگان‌ها در سوگواری محرم به صورت سازمان یافته ترتیب داده می‌شوند. همایش شیرخوارگان حسینی هر ساله در سالروز کشته شدن علی اصغر فرزند شیرخوار حسین بن علی در شهرهای مختلف ایران برپا می‌شود. چهاردهمین دوره از این مراسم در روز جمعه ۱۶ مهرماه ۱۳۹۵ در ایران و سایر کشورها برپا شد.[۲۸]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
