الفبای ارمنی

الفبای ارمنی (به ارمنی: Հայկական գիր) نام سامانهٔ نگارشی است که برای نوشتن زبان ارمنی به‌کار می‌رود. این الفبا در سال ۴۰۵ میلادی اختراع شد و با اندکی تغییر تا به امروز برای نگارش زبان ارمنی به‌کار رفته‌است. الفبای ارمنی از چپ به راست نوشته می‌شود.

الفبای ارمنی
نوع	الفبا
زبان‌ها	زبان ارمنی
سازنده	مسروپ ماشتوتس مقدس
دورهٔ زمانی	۴۰۵ تاکنون[1]
سامانهٔ مادر	احتمالاً به الفبای یونانی شکل داده الفبای ارمنی
سامانهٔ فرزند	الفبای آلبانیای قفقاز[2][3]
سامانهٔ خواهر	خط لاتین Coptic خط گرجی الفبای سیریلیک
ایزو ۱۵۹۲۴	Armn, 230
جهت	چپ به راست
مخفف یونیکد	Armenian
دامنه یونیکد	U+0530–U+058F Armenian U+FB00–U+FB17 Alphabetic Pres. Forms

تاریخچه

الفبای ارمنی هنگامی ابداع شد که منطقهٔ ارمنی‌نشین از نظر سیاسی میان دو کشور توانمند آن زمان، یعنی ایران و روم شرقی، بخش شده بود و ارزش‌های ملی، قومی و فرهنگیِ ارمنی در آستانهٔ ویرانی و نابودی قرار داشت. کاهنی به نام مسروپ ماشتوتس ابداع‌کنندهٔ الفبای ارمنی است. او همراه با شاگردان خود به جای‌جای ارمنستان سفر می‌کرد و به ترویج آیین مسیحیت می‌پرداخت و همین سبب شد که او بیش از پیش خطر نابودی دین، فرهنگ و تمدن ملت خود را احساس کند؛ چراکه نبودِ یک الفبای ارمنی، آشنایی مردم با دین را دشوار می‌ساخت؛ بنابراین، در اندیشهٔ ابداع زبان نوشتاریِ ارمنی افتاد. مسروپ برای تحقق آرمان خویش به مرکز رفت و اندیشهٔ خود را با جاثلیق ساهاک پارتو در میان گذاشت و به یاری وی توانست نظر ورامشاپوه، پادشاه ارمنستان شرقی را نیز جلب نماید.

مسروپ گروهی از جوانان را راهی اِدیسا کرد تا زبان سریانی را بیاموزند؛ همچنین گروهی را به ساموسات فرستاد تا زبان یونانی را فراگیرند، و خود در کانون علمی بزرگ آنجا، سامانهٔ آوایی، هجایی، و نوشتار زبان‌های گوناگون را بررسید. الفبایی که مسروپ ماشتوتس ابداع کرد، دارای ویژگی‌های زیر است:

• هر واج تنها یک نشانهٔ ویژه دارد.
• سوی نوشتنِ این الفبا از چپ به راست است.
• الفبای ابداعیِ وی نشانه‌های زیر و زبَر و خط و نقطه ندارد.

در همین زمان، کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید و دیگر متون دینی، دانشی و فلسفی به زبان ارمنی ترجمه شد و در پی این جنبش فرهنگی، سدهٔ پنجم میلادی به «سدهٔ طلاییِ فرهنگ ارمنی» شهرت دارد.

مسروپ ماشتوتس به پاس خدمات خود در زمره قدیسان کلیسای ارمنی جای گرفت. او در سال ۴۴۰ میلادی چشم از جهان فروبست و در اوشاکان به خاک سپرده شد.

حروف الفبای ارمنی

کوچک/بزرگ	Տառի անվանում					تلفظ			ترجمه	تلفظ فارسی	ارزش عددی
	Ավանդ. ուղղա- գրու- թյուն	Արդի ուղղա- գրու- թյուն	Արտասա- նություն			Ավան- դական	Արևելա- հայ.	Արևմտա- հայ.	لاتین
			Ավան- դական	Արևելա- հայ.	Արևմտա- հայ.
Ա ա	այբ		[aɪb]		[aɪpʰ]	[ɑ]			a		1
Բ բ	բեն		[bɛn]		[pʰɛn]	[b]		[pʰ]	b		2
Գ գ	գիմ		[gim]		[kʰim]	[g]		[kʰ]	g		3
Դ դ	դա		[dɑ]		[tʰɑ]	[d]		[tʰ]	d		4
Ե ե	եչ		[jɛtʃʰ]			[ɛ], երբեմն [jɛ]1			e		5
Զ զ	զա		[zɑ]			[z]			z		6
Է է	է		[ɛː]	[ɛ]		[ɛː]	[ɛ]		ē		7
Ը ը	ըթ		[ətʰ]			[ə]			ë		8
Թ թ	թօ	թո	[tʰo]			[tʰ]			t‘		9
Ժ ժ	ժէ	ժե	[ʒɛː]	[ʒɛ]		[ʒ]			ž		10
Ի ի	ին[4]		[in]			[i]			i		20
Լ լ	լիւն	լյուն	[lʏn]²			[l]			l		30
Խ խ	խէ	խե	[χɛː]	[χɛ]		[χ]			x		40
Ծ ծ	ծա		[tsɑ]	[tsʼɑ]	[dzɑ]	[ts]	[tsʼ]	[dz]	ç		50
Կ կ	կեն		[kɛn]	[kʼɛn]	[gɛn]	[k]	[kʼ]	[g]	k		60
Հ հ	հօ	հո	[ho]			[h]			h		70
Ձ ձ	ձա		[dzɑ]		[tsʰɑ]	[dz]		[tsʰ]	j		80
Ղ ղ	ղատ		[ɫɑt]	[ʁɑtʼ]	[ʁɑd]	[ɫ]	[ʁ]		ġ		90
Ճ ճ	ճէ	ճե	[tʃɛː]	[tʃʼɛ]	[ʤɛ]	[tʃ]	[tʃʼ]	[ʤ]	č̣		100
Մ մ	մեն		[mɛn]			[m]			m		200
Յ յ	յի	հի	[ji]	[hi]		[j]	[h]³, [j]		y		300
Ն ն	նու		[nu]			[n]			n		400
Շ շ	շա		[ʃɑ]			[ʃ]			š		500
Ո ո	վօ	ո	[o]	[vo]		[o], երբեմն [vo]4			o		600
Չ չ	չա		[tʃʰɑ]			[tʃʰ]			č		700
Պ պ	պէ	պե	[pɛː]	[pʼɛ]	[bɛ]	[p]	[pʼ]	[b]	p		800
Ջ ջ	ջէ	ջե	[ʤɛː]	[ʤɛ]	[tʃʰɛ]	[ʤ]		[tʃʰ]	ǰ		900
Ռ ռ	ռա		[rɑ]		[ɾɑ]	[r]		[ɾ]	ṙ		1000
Ս ս	սէ	սե	[sɛː]	[sɛ]		[s]			s		2000
Վ վ	վև	վեվ	[vɛv]			[v]			v		3000
Տ տ	տիւն	տյուն	[tʏn]	[tʼʏn]5	[dʏn]	[t]	[tʼ]	[d]	t		4000
Ր ր	րէ	րե	[ɹɛː]	[ɾɛ]6	[ɾɛ]	[ɹ]	[ɾ]		r		5000
Ց ց	ցօ	ցո	[tsʰo]			[tsʰ]			c‘		6000
Ւ ւ	հիւն	վյուն	[wʏn]	[vʏn]	[hʏn]	[w]	[v]8		w		7000
Փ փ	փիւր	փյուր	[pʰʏɹ]	[pʰʏɾ]		[pʰ]			p‘		8000
Ք ք	քէ	քե	[kʰɛː]	[kʰɛ]		[kʰ]			k‘		9000
Ավելացվել է 11-րդ դարում
Օ օ	օ		[o]			[o]			ò		չկա
Ֆ ֆ	ֆէ	ֆե	[fɛː]	[fɛ]		[f]			f		չկա

نام حرف	حروف کوچک	حروف بزرگ	تلفظ	ارزش عددی
Ayb	ա	Ա	آ	۱
Ben	բ	Բ	ب	۲
Gim	գ	Գ	گ	۳
Da	դ	Դ	د	۴
Yech`	ե	Ե	اِ، یِ	۵
Za	զ	Զ	ز	۶
Eh	է	Է	اِ	۷
Ët`	ը	Ը	آ	۸
T`o	թ	Թ	ت	۹
Zhe	ժ	Ժ	ژ	۱۰
Ini	ի	Ի	ای	۲۰
Liun	լ	Լ	ل	۳۰
Xeh	խ	Խ	خ	۴۰
C'a	ծ	Ծ	تْس	۵۰
Ken	կ	Կ	ک	۶۰
Ho	հ	Հ	هـ	۷۰
Dz'a	ձ	Ձ	دْز	۸۰
Ghat	ղ	Ղ	غ	۹۰
Cheh	ճ	Ճ	چ	۱۰۰
Men	մ	Մ	م	۲۰۰
Yi	յ	Յ	ی	۳۰۰
Nu	ն	Ն	ن	۴۰۰
Sha	շ	Շ	ش	۵۰۰
Vo	ո	Ո	اُ	۶۰۰
Ch`a	չ	Չ	چ	۷۰۰
Peh	պ	Պ	پ	۸۰۰
Jheh	ջ	Ջ	ج	۹۰۰
Rra	ռ	Ռ	ر	۱۰۰۰
Seh	ս	Ս	س	۲۰۰۰
Vew	վ	Վ	و	۳۰۰۰
Tiun	տ	Տ	ت	۴۰۰۰
Reh	ր	Ր	ر	۵۰۰۰
C`o	ց	Ց	تْس	۶۰۰۰
Hiun	ւ	Ւ	و	۷۰۰۰
P`iur	փ	Փ	پ	۸۰۰۰
K`eh	ք	Ք	ک	۹۰۰۰
Oh	օ	Օ	اُ	۱۰۰۰۰
Feh	ֆ	Ֆ	ف	۲۰۰۰۰

فرم‌های دست‌نویس

• 
  ա
• 
  բ
• 
  գ
• 
  դ
• 
  ե
• 
  զ
• 
  է
• 
  ը
• 
  թ
• 
  ժ
• 
  ի
• 
  լ
• 
  խ
• 
  ծ
• 
  կ
• 
  հ
• 
  ձ
• 
  ղ
• 
  ճ
• 
  մ
• 
  յ
• 
  ն
• 
  շ
• 
  ո
• 
  չ
• 
  պ
• 
  ջ
• 
  ռ
• 
  ս
• 
  վ
• 
  տ
• 
  ր
• 
  ց
• 
  փ
• 
  ք
• 
  օ
• 
  ֆ
• 
  ու
• 
  և

منابع

1. Theo Maarten van Lint. From Reciting to Writing and Interpretation: Tendencies, Themes, and Demarcations of Armenian Historical Writing // The Oxford History of Historical Writing: 400–1400 / Edited by Sarah Foot and Chase F. Robinson. — Oxford University Press, 2012. — Vol. 2. — P. 180
2. Special internet edition of the article «The script of the Caucasian Albanians in the light of the Sinai palimpsests» by Jost Gippert (2011) // Original edition in Die Entstehung der kaukasischen Alphabete als kulturhistorisches Phänomen / The Creation of the Caucasian Alphabets as Phenomenon of Cultural History. Referate des Internationalen Symposiums (Wien, 1.-4. Dezember 2005), ed. by Werner Seibt and Johannes Preiser-Kapeller. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2011
3. Donald Rayfield "The Literature of Georgia: A History (Caucasus World). RoutledgeCurzon. ISBN 0-7007-1163-5. P. 19. "The Georgian alphabet seems unlikely to have a pre-Christian origin, for the major archaeological monument of the first century 4IX the bilingual Armazi gravestone commemorating Serafua, daughter of the Georgian viceroy of Mtskheta, is inscribed in Greek and Aramaic only. It has been believed, and not only in Armenia, that all the Caucasian alphabets — Armenian, Georgian and Caucaso-Albanian — were invented in the fourth century by the Armenian scholar Mesrop Mashtots.<...> The Georgian chronicles The Life of Kanli - assert that a Georgian script was invented two centuries before Christ, an assertion unsupported by archaeology. There is a possibility that the Georgians, like many minor nations of the area, wrote in a foreign language — Persian, Aramaic, or Greek — and translated back as they read."
4. Հ․ Աճառյան, «Հայոց գրերը», Երևան 1984 թ․, էջ 561