نیایا
From Wikipedia, the free encyclopedia
نیایا (به انگلیسی: Nyaya)، (به سانسکریت: न्याय، nyā-yá)، در لغت به معنای 'عدالت'، 'قوانین'، 'روش' یا 'قضاوت' میباشد.[1] نیایا یکی از شش مکتب آستیکا در فلسفه هند است.[2] درک نظام علت و معلول عامل اصلی شناخت است ازاین رو نیایا را مکتب فلسفی منطقی میگویند. شناسایی درست هر مقوله منطقی باعث افتراق حق از باطل میشود. مکتب نیایا طالب رهایی و نجات نفس انسان است.[3] میتوان مهمترین کمک این مکتب به فلسفه هند را توسعه نظام مند نظریه منطق، روششناسی و رسالههای آن در زمینه معرفتشناسی دانست.[4][5] دانشگاه باستانی میتیلا به دلیل تدریس نیایا شاسترا (Nyaya Shastra) مشهور بود.[6]
معرفتشناسی مکتب نیایا از هر شش پرامانا، چهار تا را به عنوان ابزاری قابل اعتماد برای کسب دانش میپذیرد - پراتیاکشا (ادراک)، آنومانا (استنتاج)، اوپامانا (مقایسه و قیاس) و ابدا (کلام، شهادت کارشناسان معتبر گذشته یا حال).[7][8][9] مکتب نیایا در متافیزیک خود، بیش از سایرین به مکتب هندوئیسم وایشیکا نزدیک است.[2] بر این باور است که رنج انسان به دلیل اشتباهات/عیوب، ناشی از فعالیت بر اساس عقاید جاهلانه است.[10] موکشا (رهایی) از طریق دانش درست به دست میآید. این فرض، نیایا را بر آن داشت که به معرفتشناسی بپردازد، که وسیله ای مطمئن برای کسب معرفت صحیح و حذف تصورات نادرست است. علم نادرست برای نایاییکا (اهل عقیده نیایا - Naiyyayikas) صرفاً جهل نیست، بلکه شامل توهم است. معرفت صحیح، کشف و غلبه بر اوهام و درک ماهیت واقعی خود، نفس و واقعیت است.[11]
دانشمندان نایاییکا به فلسفه به عنوان شکلی از رئالیسم مستقیم برخورد کردند و اظهار داشتند که هر چیزی که واقعاً وجود دارد در اصل برای انسان قابل شناخت است. از نظر آنها دانش و درک صحیح با شناخت ساده و بازتابی متفاوت است. این امر مستلزم آنوویاواسایا (अनुव्यवसाय، بررسی متقابل شناخت، شناخت بازتابی از آنچه فرد فکر میکند که میداند) است.[12] نیایا سوترا (Nyaya Sūtras) مجموعه ای تأثیرگذار از متون در منطق و عقل، است که به آکساپادا گوتاما نسبت داده میشود؛ بهطور مختلف تخمین زده میشود که بین قرن ششم قبل از میلاد و قرن دوم پس از میلاد نوشته شدهاست.[13][14]
مکتب نیایا برخی از روششناسی و مبانی رنج بشری خود را با بودیسم به اشتراک میگذارد. با این حال، یک تفاوت کلیدی بین این دو این است که بودیسم معتقد است که نه روح وجود دارد و نه خود؛[15] مکتب نیایا مانند سایر مکاتب هندوئیسم معتقد است که روح و نفس وجود دارد و میتواند بواسطه رهایی (موکشا) به عنوان بخشی قابل انقطاع از جهل و علم نادرست، کسب معرفت صحیح بلامانع نفس.[16][17]