امپراتوری بیزانس
بخش شرقی امپراتوری روم (۳۹۵–۱۴۵۳) / From Wikipedia, the free encyclopedia
امپراتوری بیزانس که با نامهای امپراتوری روم شرقی و بیزانتیوم نیز شناخته میشود، ادامهٔ امپراتوری روم در سمت شرق یا همان استانهای شرقی آن در اواخر دوران باستان و قرون وسطی بود، زمانی که قسطنطنیه (استانبول امروزی) پایتخت این امپراتوری به حساب میآمد. هر دو اصطلاح «امپراتوری بیزانس» و «امپراتوری روم شرقی»، اصطلاحاتی تاریخنگارانه هستند که پس از دوران حکومت آنها توسط تاریخنگاران وضع شد؛ شهروندان این امپراتوری آن را امپراتوری روم[یادداشت 1][4] یا رومانیا (Ῥωμανία) میخواندند و خودشان را «رومی» میدانستند.[5]
امپراتوری روم شرقی | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۳۹۵–۱۴۵۳b | |||||||||
واپسین پرچم امپراتوری در زمان فرمانروایی دودمان پالایولوگی[1]
نشان دودمان پالایولوگی
| |||||||||
امپراتوری روم شرقی در سال ۵۵۵ میلادی، در دورهٔ ژوستینین یکم، در وسیعترین حالت آن از زمان سقوط امپراتوری روم غربی (حکومتهای دستنشانده بهرنگ صورتی نمایش داده شدهاند) | |||||||||
پایتخت | قسطنطنیه | ||||||||
زبان(های) رایج |
| ||||||||
دین(ها) | مسیحیت (کلیسای ارتدکس شرقی) (با صدور فرمان میلان در سال ۳۱۳ آزاد اعلام شد؛ پس از سال ۳۸۰ به دین رسمی تبدیل شد) | ||||||||
حکومت | پادشاهی انتخابی[2] | ||||||||
فهرست امپراتوران بیزانس | |||||||||
• ۳۹۵–۴۰۸ | آرکادیوس | ||||||||
• ۵۲۷–۵۶۵ | ژوستینین یکم | ||||||||
• ۶۱۰–۶۴۱ | هراکلیوس | ||||||||
• ۷۱۷–۷۴۱ | لئون سوم | ||||||||
• ۹۷۶–۱۰۲۵ | باسیل دوم | ||||||||
• ۱۰۸۱–۱۱۱۸ | آلکسیوس یکم | ||||||||
• ۱۲۵۹–۱۲۸۲ | میخائیل هشتم | ||||||||
• ۱۴۴۹–۱۴۵۳ | کنستانتین یازدهم | ||||||||
دوره تاریخی | دوران باستان متأخر تا قرون وسطای متأخر | ||||||||
۱ آوریل ۲۸۶ | |||||||||
• قسطنطنیه | ۱۱ مه ۳۳۰ | ||||||||
• آخرین تقسیم شرقی-غربی امپراتوری پس از مرگ تئودئوس یکم | ۱۷ ژانویه ۳۹۵ | ||||||||
• سقوط نهایی امپراتوری روم غربی | ۲۵ آوریل ۴۸۰ | ||||||||
۱۲ آوریل ۱۲۰۴ | |||||||||
• فتح دوبارهٔ قسطنطنیه توسط دودمان پالایولوگی | ۲۵ ژوئیه ۱۲۶۱ | ||||||||
۲۹ مه ۱۴۵۳ | |||||||||
• سقوط امپراتوری ترابوزان | ۱۵ اوت ۱۴۶۱ | ||||||||
مساحت | |||||||||
۵۶۵ میلادی[3] | ۲٬۷۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۰۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||
جمعیت | |||||||||
• ۴۵۷ میلادی | ۱۶٬۰۰۰٬۰۰۰d | ||||||||
• ۵۶۵ میلادی | ۱۹٬۰۰۰٬۰۰۰ | ||||||||
• ۷۷۵ میلادی | ۷٬۰۰۰٬۰۰۰ | ||||||||
• ۱۰۲۵ میلادی | ۱۲٬۰۰۰٬۰۰۰ | ||||||||
• ۱۳۲۰ میلادی | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ | ||||||||
واحد پول | سولیدوس، هیستامنون و هیپرپایرون | ||||||||
| |||||||||
سال ۳۹۵ میلادی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و بخش غربی در سال ۴۷۶ میلادی فروپاشید. امپراتوری بیزانس از سقوط امپراتوری روم غربی در امان ماند و در زمان ژوستینین یکم بخشی از سرزمینهای پیشین روم غربی را هم ضمیمهٔ خود کرد و بهمدت هزار سال به حیات خود ادامه داد تا اینکه در سال ۱۴۵۳ میلادی توسط امپراتوری عثمانی ساقط شد.[6]
این امپراتوری با قرار گرفتن در یک موقعیت راهبردی در آسیای صغیر و جنوب بالکان در محاصره دشمنان بالقوه و بالفعل، تاریخ بلند خود را تقریباً همواره در جنگ با همسایگان کموبیش قدرتمند خود از شاهنشاهی ساسانی و حاکمیتهای مختلف اسلامی در شرق گرفته تا اسلاوها، بلغارها، صربها و مجارها در شمال و غرب، گذراند.
کنستانتین یکم (پ. ۳۲۴–۳۳۷ میلادی) امپراتوری را سازماندهی مجدد کرد، قسطنطنیه را بهعنوان پایتخت برگزید و مسیحیت را بهرسمیت شناخت. در دورهٔ تئودئوس یکم (پ. ۳۷۹–۳۹۵ میلادی) مسیحیت به دین رسمی امپراتوری تبدیل و پرستش دیگر ادیان ممنوع شد. سرانجام، در دورهٔ امپراتوری هراکلیوس (۶۱۰–۶۴۱ میلادی) نیروهای مسلح و دیوانسالاری امپراتوری بازسازی شد و زبان یونانی بهجای زبان لاتین، بهعنوان زبان رسمی امپراتوری مورد استفاده قرار گرفت.[7]
گرچه دولت روم تداوم یافت و سنتهای آن حفظ شد اما تاریخنگاران این امپراتوری را از روم باستان متمایز میدانند زیرا امپراتوری بیزانس در قسطنطنیه مرکزیت و فرهنگ یونانی داشت و کلیسای ارتدکس شرقی نماد بارز آن بود.[5]
مرزهای امپراتوری بیزانس بهطور قابلتوجهی فراتر از مرزهای اولیهٔ آن توسعه یافت، همانطور که طی چند دوره، زوال و بهبودی آن ادامه یافت. در دورهٔ امپراتوری ژوستینین یکم (پ. ۵۲۷–۵۶۵ میلادی)، امپراتوری به بزرگترین وسعت خود پس از فتح مجدد سرزمینهای تاریخی روم غربی رسید که بهمدت دو سده توانست مدیترانه از جمله شمال آفریقا، ایتالیا و خود شهر رم را تحت حکومت خود نگه دارد.
در دورهٔ امپراتوری موریس (پ. ۵۸۲–۶۰۲ میلادی) مرز شرقی امپراتوری گسترش یافت و مرزهای شمالی تثبیت شدند. با این حال، ترور او باعث آغاز جنگ ایران و بیزانس در سالهای ۶۲۸ میلادی تا ۶۰۲ میلادی گردید، که در پی آن منابع امپراتوری از بین رفتند و در سدهٔ هفتم در زمان فتوحات مسلمانان، سرزمینهای زیادی از سیطره امپراتوری خارج شد. در طی چند سال امپراتوری غنیترین استانهای خود، یعنی مصر و سوریه را از دست داد و این سرزمینها به اعراب رسیدند.[8] بدین ترتیب بخش اعظمی از عواید امپراتوری برای پشتیبانی از دولت و نیازهای اساسی آن همچون نیروهای مسلح، از میان رفت.
در زمان دودمان مقدونی (سدههای دهم و یازدهم) امپراتوری مجدداً گسترش یافت و دو سده رنسانس مقدونی را تجربه کرد تا اینکه پس از نبرد ملازگرد در سال ۱۰۷۱ میلادی، اکثر آناتولی را به سلجوقیان واگذار کرد. این نبرد راه را برای اسکان ترکان در آناتولی هموار کرد.
امپراتوری در دورهٔ اصلاحات کمنن دوباره ترمیم شد بهطوری که در سدهٔ دوازدهم قسطنطنیه بزرگترین و ثروتمندترین شهر اروپا بود.[9] با این حال، جنگ صلیبی چهارم ضربه مهلکی به آن وارد کرد و در سال ۱۲۰۴ میلادی زادار و قسطنطنیه تسخیر و غارت شدند و بخش عمدهٔ امپراتوری بیزانس میان جمهوری ونیز، صلیبیان و دولتهای بازمانده از امپراتوری بیزانس تقسیم شد.
علیرغم بازپسگیری و بازسازی نهایی قسطنطنیه در سال ۱۲۶۱ میلادی، امپراتوری بیزانس تنها یکی از چندین دولت رقیب در منطقه بود و هیچگاه نتوانست جغرافیای گستردهٔ پیشین را احیا کند. سرزمینهای باقیماندهٔ بیزانس به تدریج در طول سدههای چهاردهم و پانزدهم میلادی به امپراتوری عثمانی ضمیمه شدند. سقوط قسطنطنیه بهدست امپراتوری عثمانی در سال ۱۴۵۳ میلادی به امپراتوری بیزانس پایان داد.[10]
جانشینان امپراتوری بیزانس که به ترابوزان نقل مکان کرده و امپراتوری ترابوزان را تشکیل داده بودند نیز هشت سال بعد، در سال ۱۴۶۱ میلادی توسط عثمانیها شکست خوردند.[11]