From Wikipedia, the free encyclopedia
Thomas Samuel Kuhn (1922ko uztailaren 18a – 1996ko ekainaren 17a) AEBetako pentsalaria izan zen, zientziaren filosofian ekarpen garrantzitsuak egin zituena. Ezaguna da The Structure of Scientific Revolutions (Iraultza Zientifikoen Egitura[1]) liburua idazteagatik, eta bertan paradigmaren aldaketa kontzeptua garatzeagatik.
| Thomas Kuhn | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Cincinnati, 1922ko uztailaren 18a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Bizilekua | Cambridge Cincinnati Berkeley Princeton |
| Talde etnikoa | Juduak |
| Heriotza | Cambridge, 1996ko ekainaren 17a (73 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: birikako minbizia |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Jehane Barton Burns (en)  Kathryn Muhs (en) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Harvard Unibertsitatea 1943) Zientziatan graduatua : fisika Hessian Hills School (en) 1937) Taft School (en) 1940) Harvard Unibertsitatea 1946) : fisika, Zientzietako Masterra Harvard Unibertsitatea 1949) Doktoretza : Zientziaren historia Harvard Unibertsitatea |
| Tesi zuzendaria | John Hasbrouck Van Vleck |
| Doktorego ikaslea(k) | John L. Heilbron (en) Michael Sean Mahoney (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | fisikaria, historian of science (en) , zientziaren filosofoa eta unibertsitateko irakaslea |
| Enplegatzailea(k) | Princetongo Unibertsitatea Massachusettseko Teknologia Institutua Harvard Unibertsitatea Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Influentziak | Carl Gustav Hempel, Jean Piaget eta Michael Polanyi |
| Kidetza | Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia Zientziaren eta Arteen Europar Akademia Harvard Society of Fellows (en) Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia International Academy of the History of Science (en) Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala |
| Mugimendua | Mendebaldeko filosofia |
Liburu horretan, Kuhn-ek esaten zuen zientziak ez duela aurrera egiten ezagutza berriak metatuz, baizik eta noiz edo noiz iraultzak -edo paradigma aldaketak- edukiz. Prozesu bizkor horietan, alor jakin bateko azterketa zientifikoa errotik aldatzen da. Honek eragin handia izan zuen zientziak bere buruari buruz zeukan ikusmoldean.
Iraultza Zientifikoaz hitz egitean, Thomas Kuhn zientziaren historialariaren inguruan egin behar dugu hitz. Kuhnek 1962an "Iraultza Zientifikoen Egitura" liburua argitaratu zuen (Elhuyar eta Elkarren eskutik 1990ean J.Arrizabalaga eta E.Mugertzak euskarara itzulia; gazteleraz La Estructura de las Revoluciones Científicas[2]). Argitalpen honekin batera zientziaren inguruko teoria filosofiko berri bat planteatu zuen; teoria honek kontzeptu berriak zekartzan, hala nola; paradigma, zientzia normala, anomalia, krisia, iraultza, zientzia iraultzailea, komunitate zientifikoa etab.
Kuhnek, beraz, iraultza zientifikoaren inguruko teoria eta kontzeptu berriak planteatuko ditu. Autore hau, esan bezala zientziaren historialaria zen heinean, iraultza zientifikoa azaltzeko zientziaren historian egon diren hainbat fase ezberdinduko dizkigu.
Beraz, Iraultza zientifikoa azaltzeko zientziaren historian Kuhnen arabera eman diren hainbat fase edo etapak ezberdindu behar ditugu. Etapa hauetatik lehena, zientzia aurre-normala izango da; aro aurre-paradigmatiko bat izango da non teoria ezberdinak planteatuko diren arazo baten aurrean. Teoria hauek euren artean ez dute atxikimendurik izango. Adibide bat jartzearren, XVII. mendearen amaieran, argiaren zerizanaren inguruan planteatuko teoriei dagokienez, eskola ezberdinak aurki ditzakegu lehian edo eztabaidan, hala nola, teoria epikureoa, aristotelikoa edo platonikoa. Hau da, garai honetan ez da sinesmen partekaturik egongo, eta beraz, autore bakoitzak independienteki bere funtsen mapa eraikiko du.
Hurrengo etapari zientzia normala deituko dio Kuhnek. Etapa honetan komunitate zientifikoak teoria bateratu bat konpartituko du; onartutako teoria bat egongo da paradigmamoduan. Paradigma honen hegemonia komunitate zientifiko jakin batek aurretiaz edukitako lorpenen araberakoa izango da; hau da, beharrezko edo premiazkotzat jotzen diren arazoak ebazten baditu teoria batek, hau paradigma moduan hartuko da arazo berdin edo antzekoen soluziorako erabiltzeko. Hau guztia adibide batekin azaltzearren, gorputzen konbustioaren teorian, XVII. mendearen amaieran, Johann Becher eta Georg Stahl kimiko alemaniarrek flogistoaren teoria proposatu zuten: konbustionatzen zuten eta ez zuten gorputzen arteko ezberdintasuna flogistoan zetzan, hau da, konbustionatzen ziren eta ez ziren gorputzen arteko ezberdintasuna lehenek flogistoa zutela, eta, beraz, errekuntza prozesuan flogistoaren askapen bat emango zen, eta bigarrenek ez zutenez flogistorik ez ziren gorputz errekorrak. Beraz, flogistoa errekuntza prozesuan askatzen zena litzateke. Teoria hau onartu eta erreferentziatzat hartu zen; paradigma bihurtu zen Kuhnen hitzetan.
Zientzia normalean nagusi zen paradigmak galdera bati erantzun ezin zionekoari Kuhnek anomalia deitzen zion. Flogistoaren teoriarekin jarraiki, XVIII. mendean, Mijail Lomonosov zientzialari errusiarrak honako esperimentua jarri zuen abian: egur puska bat erre zuen eta honen hondakinak (ura, kea eta errautsak) pisatu zituen. Becher eta Stahlen teoriari jarraiki, hondakin hauek pisu gutxiago eduki beharko lukete hasierako egur puskak baino, izan ere, erreketa prozesuan, hauen aburuz, flogistoa askatuko litzateke eta beraz, hasierako egur puskak baino pisu gutxiago eduki beharko lukete hondakinek. Kasu honetan, aldiz, ez zen horrela izan, izan ere, kea, ura eta errautsak pisatu zituenean Lomosovek hasierako egurra baino gehiago pisatzen zuela konturatu zen. Gertakizun hau anomaliatzat jo dezakegu; paradigma batek erantzun ezin duen galdera da. Hala eta guztiz ere, honek ez zuen eragin flogistoaren teoria mapa zientifikotik kentzea, izan ere ez zegoen beste alternatibarik konbustioa azaltzeko eta beraz, anomalia huts bezala gelditu zen. Hau da, Kuhnen aburuz, paradigma batek arazo bati erantzuna eman ezin dion arren, paradigma ez da aldatzen ez badago alternatibarik.
Hala eta guztiz ere, anomalia hauen akumulazioa gertatuz gero, krisian eroriko da paradigma, izan ere, komunitate zientifikoak honekiko zalantzak eduki eta lehen zuen sinesgarritasuna galtzen joango da. Krisi hauen ondorioz emango dira iraultza zientifikoak, izan ere, paradigmaren aldaketa ematen denean, aurrekoak erantzun ezin zituen galderei erantzungo dio berriak; hau da, teoria berria krisiaren erantzun bezala agertzen da. Paradigma aldatzean, mundua aldatzen ez den arren, mundu ikuskera aldatzen da, izan ere, zientzialariak bere sinesmenak mundu ikuskera berri bati atxiki behar dizkio. Berriz ere lehengo adibidea kontuan hartuz, Antoine de Lavoiser-ek erreketan “oxigeno” izena jarriko dion elementu berri bat aurkitzen duenean, aldaketa teoriko bat emateaz haratago, aldaketa paradigmatiko bat emango da; erreketan flogistoaren galera gertatzen dela pentsatzetik, oxigenoa irabazten denaren teoriara igaroko ginateke; aldaketa teorikoaz gain, kontzeptu aldaketa bat egon da.
Beraz, paradigma aldaketa bat gertatu eta aurrerapena metagarria ez denean deituko dio Kuhnek zientzia iraultza; hau da, Lavoiser-en proposamena zientzia iraultzailearen barnean kokatuko genuke; kontzeptu aldaketa bat dago, flogistotik oxigenora igaroko ginateke. Honez gain, flogistoaren teoriak zekartzan arazoak (hala nola Lomonosov-en esperimentuaren anomalia) galdu egingo dira; paradigma aldaketak hau eragin dezake, arazoen galera bat. Iraultza zientifikoa edo zientzia iraultzailea gertatu ondoren, berriro ere zientzia normalera pasako gara Kuhnen aburuz.
Kuhnen aburuz, elkarneurgaitztasuna paradigma baten inguruan hainbat teoria planteatu eta hauek elkarren artean bateragarriak ez direnean gertatzen da. Esaterako, unibertsoarekiko ikuspegi heliozentrikoa eta geozentrikoaren artean, Kuhnen aburuz, elkarneurgaitztasuna emango litzake. Honez gain, aipatu beharra dago nola planteatzen diren teorien artean "ona" den hori aukeratzeko ez dagoen
modu arrazional edo hutsezinik, ez dago hori azalduko duen hirugarren paradigmarik. Hau da, teoriek ezin dute euren egokitasuna frogatu, eta beraz, konbentzitze prozesu bat emango da. Teoria hauen aukeraketak ezin dira modu logiko edo matematiko batean azaldu; ez dago teoria bat ongi aplikatuko denaren ziurtasuna emango duen algritmorik.
Honez gain, Kuhnen aburuz, bi pertsonen artean elkarneurgaitztasun hori ematen bada, bi pertsona hauen arteko eztabaida hitz ezberdinekin emango da; Kuhek esango du bi pertsona hauek eztabaida aurrera eramaten badute ikuspuntu elkarneurgaitztarriak emango dira.
Laburbilduz, Thomas Kuhn zientziaren filosofoaren aburuz, paradigma aldaketa bat ematen denean esan genezake gertatu dela iraultza zientifiko bat; ez da berdina teoria aldaketa eta paradigma aldaketaz hitz egitea. Esaterako, Aconcagua mendiaren altuera aldatu dela esatean, aldaketa teoriko bat eman daitekeen arren, paradigma ez da aldatuko, berbera izango da, kontzeptu berdinak erabiliko ditugu. Aldiz, konbustioaren inguruan hitz egitean, flogisto substantziaz hitz egitetik, oxigenoaz hitz egitera igaroko gara, kontzeptu aldaketa emanez; flogisto kontzeptua Becher eta Stahlen teorian egongo da, baina ez Lavoiserenean. Eta aldiz, oxigeno kontzeptua ezin dugu lehenengoen teorian aurkitu eta bai Lavoiserenean. Paradigma aldaketa honen ondorioz emango da iraultza zientifikoa.
Hau guztia argituta, esan beharra dago Kuhnen aburuz aurrerapen zientifikoak ez dutela zertan metagarriak izan; orain arte landutako adibideari jarraiki, oxigenoaren teoria onartzen denean, flogistoaren teoriak zekartzan arazo, anomalia edo galderak galduko dira. Hau da, paradigma berriak lehengoak erantzun ezin zituen galdera batzuei erantzuteaz gain, beste batzuei ere erantzungo die.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
