Supersumendi

Supersumendia 8 magnitudeko erupzioa izan duen sumendi handi bat da. Magnitude hori da VEI eskalako handiena. Horrek esan nahi du erupzioaren jalkinen bolumena 1.000 kilometro kubotik gorakoa dela. Erupzio bortitz horiek urte askoan aldaraz ditzakete bai inguruko paisaia, bai mundu osoko klima. Supersumendi izena BBCko Horizon telesailak sortu zuen, erupzio mota hau deskribatzeko.

Munduko supersumendien mapa.

Sumendi bat sortzen da, barruan duen magma ganbara lurrazaletik irteten denean hutsune batez baliatuz. Hori gertatzean, bere inguruan, egitura berri bat sortzen da, itsura konikoa duena.^[1] Supersumendien kasuan, magma ganbara ohikoa baino askoz handiagoa da. Edozein unetan apurtu dezake lurrazala, eta kanpora atera energia kantitate handia askatuz modu oso bortitzean. Adituek diotenez, supersumendi hauen sorrera oso arraroa da (gutxi gorabehera, 100.000 urtez behin).

Supersumendi baten erupzioa baino lehen, badira zenbait sintoma: lurrikara indartsuak eta lurrazalaren deformazio azkarrak.^[2]

Egitura berezi hauek plaka tektonikoen muga konbergente kokatzen dira nagusiki. Muga mota horretan, plaka bat bestearen azpian sartzen da. Plaken arteko puntu beroek ere sortzen dituzte supersumendiak.

Sumendi-leherkortasunaren indizea

Sumendiek askatutako material bolumena VEI eskalan

Sumendi-leherkortasunaren indizea (ingelesez: Volcanic Explosivity Index, VEI) 8 magnitude dituen eskala bat da, non erupzio bolkaniko baten indarra adierazten den. Jarduera bolkanikoaren faktore neurgarri batzuen araberako eskala da, 0-tik 8-ra doana. Supersumendiak 8 magnitudekoak dira, baina 7-koak ere erupzio itzelak dira.

VEI	Sailkapena	Deskribapena	Garaiera	Askatutako material bolumena	Aldizkakotasuna
0	Hawaiiar erupzioa	Samurra	< 100 m	> 10.000 m³	Jarraitua
1	Stromboliar erupzioa	Leuna	100 m – 1 km	> 10.000 m³	Egunero
2	Stromboliar/vulcanotar erupzioa	Leherkorra	1–5 km	> 1.000.000 m³	Hamabost egunean behin
3	Vulcanotar erupzioa	Katastrofikoa	3–15 km	> 10.000.000 m³	3 hilabetean behin
4	Vulcanotar/pliniar erupzioa	Kataklismozkoa	> 10 km	> 0,1 km³	18 hilabetean behin
5	Pliniarra	Paroxistikoa	> 10 km	> 1 km³	12 urtean behin
6	Pliniarra/ultrapliniarra	Kolosala	> 20 km	> 10 km³	50–100 urtean behin
7	Ultrapliniarra	Superkolosala	> 20 km	> 100 km³	500–1000 urtean behin
8	Ultrapliniarra	Megakolosala	> 20 km	> 1.000 km³	> 50.000 urtean behin

Supersumendien zerrenda

• Long Valleyko galdara, Kalifornia, AEB: Kaliforniako estatuaren ekialdean dago eta soilik Yellowstonek gainditzen du. Bere azken erupzioa duela 760.000 urte izan zen, 2.000 aldiz handiago izan zen Saint Helens-rena baino.^[3]
• Valles galdara, Mexiko Berria, AEB: Mexiko Berriko estatuaren iparraldean dago eta bere azken erupzioa duela 50.000 urte baino gehiago gertatu zen; bere ondorioak Iowan nabaritu ziren.^[3]
• Toba aintzira, Sumatra, Indonesia: Yellowstone baino handiagoa da eta bere azken erupzioa duela 74.000 urte izan zen, Saint Helens-rena baino 5.000 aldiz handiagoa izan zen.^[3]
• Taupo sumendia, Ipar Uhartea, Zeelanda Berria: soilik aintzira erraldoi bat ikusten da, duela 26.500 urte gertatu zen erupzioak sortua. Supersumendi horrek jarduera bolkanikoa du.^[3]
• Aira galdara, Kyushu, Japonia: Oraindik bizirik dago eta lurrikarak sortzen ditu, Sakurajima sumendia oraindik aktibo dago.^[3]
• Yellowstoneko galdara, Wyoming, AEB: munduko kalderarik handiena da. Bere azken erupzioa duela 70.000 izan zen. Yellowstoneko jarduera bolkanikoa duela 2 milioi urte baino lehenago hasi zen, eta lehen erupzioa duela 2,1 milioi urte izan zuen.^[2]

Ezagutzen diren erupzioak

IEV-8 erupzioak

VEI-8 mailako supersumendien erupzio hauek ezagutzen dira:

• Toba (aintzira), Sumatra, Indonesia: duela 75.000 urte. Erupzio honek, azido sulfuriko kantitate handiak ixuri zituen atmosferara, momentu horretan, Lur planetan zeuden izaki bizidunen %60-arekin akabatuz.
• Yellowstoneko galdara, Wyoming, AEB: duela 2,2 milioi urte eta 640.000 urte. Ikerlariek jarraitzen duten ikertzen galdara hau, erupzio berri baten posibilitatea aztertuz. Adierazten duten moduan, ez dirudi epe laburrera gertatuko denik.^[2]
• La Garitako galdara, Colorado, AEB: duela 27 milioi urte.
• Taupo sumendia, Ipar uhartea, Zeelanda Berria: duela 26.500 urte.

IEV-7 erupzioak

VEI-7 mailako supersumendien erupzio hauek ezagutzen dira:

• Airako galdara, Kyushu, Japonia: duela 22.000 urte.
• El Chalupasko supergaldara, Cotopaxi, Ekuador: duela 200.000 urte.
• Aso mendia, Kyushu, Japonia: guztira lau leherketa izan ziren duela 300.000 urteetatik, duela 80.000 urteetara arte.
• Atitlan galdara, Sololá, Guatemala: duela 84.000 urte.
• Laacher See, Renania-Palatinatua, Alemania: duela 12.900 urte.
• Campos Flegreos, Campania, Italia: duela 40.000 urte.
• Kikai galdara, Ryukyu uharteak, Japonia: duela 6.300 urte.
• Taupo Sumendia, Ipar uhartea, Zeelanda Berria: 181. urtean.
• Diamante galdara, Argentina-Txile: duela 500.000 urte.
• Long Valley galdara, Kalifornia, AEB: duela 1,2 milioi urte eta duela 760.000 urte.
• Bruneau-Jarbidge, Idaho, AEB: duela 10-12 milioi urte.
• Valle de Antón, Panama: duela 10.000 urte.

Lurralde igneo handiak (LIP)

Lurralde igneo handiak (LIP, ingelesez: Large Igneous Province), basaltoz osatutako eremu handiak dira (kontinenteen mailakoak). Hasiera batean, supersumendi baten erupzioaren eraginez sortutako "magma itsasoak" hozterakoan sortutakoak. Hasiera batean, milioika kilometroko azalera eduki dezakete.