San Martzialgo gudua (1522)

Aldabe mendiko gudua Irungo historian gertatutako aipagarriena da, 1522ko ekainaren 30ean gertatutakoa. Irungo miliziek Gaztelako Erresumaren interesak defendatu zituzten, Nafarroako Erresumaren erresistentziaren aurka.

Artikulu hau Nafarroako konkistako guduari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «San Martzialgo gudua».

San Martzialgo gudua
Nafarroako konkista Lau Urteko Gerra
Data	1522ko ekainaren 30a
Lekua	Aldabe mendia, Irun  Euskal Herria
Emaitza	espainiarren garaipena
Gudulariak
Espainiako Inperioa Nafarroako Erresuma Frantziako Erresuma
Buruzagiak
Karlos V.a enperadorea Beltrán de la Cueva (Gipuzkoako Kapitain jenerala) Henrike II.a Nafarroakoa Frantzisko I.a Frantziakoa Joanes Etxakon  (GP) Joanes Bakedano †
Indarra
1.500 irundar, oiartzundar eta errenteriar 2.000 oinezko (1.000 alemaniar) 150 zaldun 400 ume eta emakume lastargiz 1.000 nafar eta lapurtar 3.500 alemaniar

Aurrekariak

Aragoiko Fernando II.ak, Nafarroako erresumari erasotzeko prestatu eta Albako dukearen tropa Nafarroan sartu zen (1512). Nafarroa Beherean sartu ziren eta Donibane Garazi setiatu zuten. Nafarroako Joanes III.a Albretekoa eta Katalina I.a errege-erreginak Luis XII.a frantziarren laguntzaz erresuma berreskuratzen saiatu ziren, baina 1515ean, Fernando II.ak Nafarroa Gaztelako koroari batu zion Burgosko Gorteetan, Nafarroak Foruen bidez bere antolamendu politikoa mantendu bazuen ere.

Henrike II.a Nafarroako erregea erresuma berreskuratzen saiatu zen lehengusu zuen Frantziako Frantzisko I.aren laguntzaz, baina Noaingo gudua galdu ondoren (1521), Amaiurren, eta azkenean Irun-Hondarribian (San Martzialgo gudua), galdu egin zen Nafarroa Garaia (1522). Nafarroako errege-erreginak Nafarroa Beherean eta Biarnon hartu zuten aterpe, haien erresumaren iparraldeko lurraldeetan.

Gudua

1522ko ekainaren 28ko gauean, Joanes Etxakon eta Joanes Bakedano buruzagi nafarrak, frantziarren eta alemaniarren laguntzaz Bidasoa ibaia zeharkatu eta Aldabe mendian kokatu ziren Gaztelu Zahar erasotzeko asmoz. Ekainaren 29an, alemaniarrek Gaztelu Zaharri eraso egin zioten.

Gauzak horrela, Juan Perez Azkue (Hondarribia) eta Manuel Anbulodi (Irun) kapitainek, forua jarraituz irungo gizonezkoak elkartu zituzten. Hondarribia, Errenteria eta Oiartzungo gizonak ere elkartu zitzaizkien. Beltran de la Cueva, Gipuzkoako Kapitain jenerala bere tropekin agertu zen ere.

Ekainaren 30ean, Irungo miliziek Aldabe mendia hartu zuten, bertan ziren nafarren aldeko tropak ustekabean hartuz eta garaituz. Gaztelu Zaharrera joan ziren orduan, eta han ziren nafarren aldeko tropak Irungo miliziaren aurka saiatu ziren, Aldabe mendian gora jarraituz, baina han Beltran de la Cuevaren tropek nafarren aldeko tropei irabazi zieten. Borroka hauetan Bakedano hilik geratu zen eta Etxakon preso hartua.

Gaztelako tropek, Donibane Garazi inbaditu eta Nafarroa Beherea ere konkistatu zuten; baina, Karlos Habsburgokoak seigarren merindadea Henrike II.a Nafarroakoaren esku utzi zuen (1530).

Oroimena

Gertaera hau Sanmartzial jaia ospatzen zen egunean gertatu zenez, Aldabe mendiari santuaren izena jarri zioten, eta bere gailurrean ermita bat eraiki zuten santuaren omenez. Bertan Beltran de la Cuevak 1522an emandako armarria ipini zuten.

Ordutik ere, Irungo alardea ospatzen da garaipen hura gogoratzeko.

Donostiako Parte Zaharreko kale bat, Embeltran kalea, Beltran de la Cuevaren ohorez izendatuta dago.

Kanpo estekak

• Datuak: Q8244421