Safo

Safo (antzinako grezieraz: Σαπφώ, Sappho; Lesbos, K.a. 630 aldean - Leukada, K.a. 570 aldean) greziar olerkaria izan zen. Saforen poesian sentimenduak dira osagai nagusiak, eta maitasuna eta edertasuna dira lantzen dituen gai ia bakarrak. Haren artea iluna, eta batez ere, egiazalea. Haren lanetan ez dago ia deskripziorik; txoriak, loreak edo ilargia aipatzea nahikoa da giro poetikoa sortzeko. Safo homosexuala omen zen -neskei eskainiak dira maitasunezko poemak-; hala, Lesbosetik dator lesbiana hitza.

Safo
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Lesbos, Eresos (en) eta Mytilene (en) , K.a. 630 aldean
Herrialdea	Mytilene
Bizilekua	Antzinako Sirakusa Mitilene Lesbos
Lehen hizkuntza	antzinako greziera
Heriotza	Leukada, K.a. 570 aldean ( urte)
Familia
Ezkontidea(k)	ezezaguna
Haurrideak	ikusi Charaxus (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	antzinako greziera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, musikagilea, autorea eta idazlea
Lan nabarmenak	ikusi Ode to Aphrodite (en) Sappho fr. 31 Voigt (en)

Antzinako iturriak

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Safo eta bere obra azaltzen dituen bideoa.

Hidria Saforen margoa (K.a. 510 inguru) , gaur egun Varsoviako Museo Nazionalean

Saforen bizitzari buruzko hiru informazio iturri daude: haren testigantzak, garaiko historia eta haren poesiatik atera daitekeena –nahiz eta jakintsuak zuhur jokatzen duten poesia iturri biografiko gisa irakurtzerakoan^[1]

Testimonia antzinako ikerketetako arte termino bat da, autore klasikoen biografia eta literatur erreferentzia klasikoen bildumak aipatzen dituena. Safori buruzko testimoniek ez dute Saforen erreferentzia garaikiderik^{[oh 1][2]}. Testimonienen agertzen diren Saforen bizitzaren irudikapenak beti ebaluatu behar dira zehaztasuna dela eta, horietako asko, zalantzarik gabe, zuzenak ez direlako^[3][4]. Testimoniak antzinatean Saforen poesia nola jaso zen jakiteko iturri ere badira^[5].Testimonian aipatzen diren xehetasun batzuk Saforen poesiatik eratorritakoak dira, eta hori interes handikoa da, batez ere, kontuan edukita testimonia, irakurleen kasuan, Saforen poesia gaur egun baino gehiago zegoenean sortu zela^[5][6].

Bizitza

Gauza gutxi dakigu Saforen bizitzari buruz, zeinaren 650 bertso bakarrik gordetzen diren. Asia Txikiko itsasbazterraren ondoko Lesbos uhartean sortu zen, K.a. 620 aldean, eskualdean kultura loraldi handia izan zen garaian. Jaiotiria Mitilene edo Eresos izan zitekeela uste da^[7]. Familia aristokrata bateko alaba zen, eta uharteko politikagintzan parte hartu zuen. Politika gorabeherak zirela eta, Siziliara erbesteratu zuten K.a. 593an. Lesbosa itzuli zenean dantza, musika eta gimnasia ere irakasten zen literatura eskola bat sortu zuen, Musen Zerbitzarien Etxea izenekoa, neskez osatua. Han, besteak beste, poesia errezitatzen, abesten eta lorezko koroak eta zintzilikariak egiten ikasten zuten. Neska haietako batzuekin zituen harremanak nabariak dira bere bertsoetan, eta eskandalugarriak gertatu ziren antzinatean. Hala, Lesbosetik dator lesbiana hitza homosexualitate femeninoa izendatzeko. Beti ere, amodioko kontu hauek Saforen bizitzari buruzko zurrumurruak, berri faltsuak eta esamesak sorrarazi zituzten.

Berak idatzitako poema batetik, Safo eta Faonen elezaharra sortu zen: Faon Lesbosko mutil eder bat zen, Afrodita jainkosa bera maitemindu zuena. Safo ere liluraturik gelditu zen gazte haren edertasunarekin, eta behin eta berriz saiatu zen hura bereganatzen. Arrakastarik izan ez zuenez gero, Leukadako itsasmuinora igo eta bere burua itsasora bota zuen^[8]. Ovidiok, latindar poetak, ezagutzera eman zuen elezahar hau. XIX. mendeko margolariek ere, zabaldu zuten Saforen irudi erromantiko eta alegiazko hori, ile luzearekin eta harkaitzean bermatua.

Olerkigintza

Safo Leukadan, Gustave Moreauren margoa

Saforen poemak aintzat hartuak izan ziren antzinatean, eta poeta askorentzako inspirazio iturria izan ziren. K.a. V. mendeko Atenasen ezagutu eta errezitatzen ziren. Antzinako Erroman ere, ospe handia izan zuten; besteak beste, Katulo, Horazio eta Ovidiok itzuli zituzten, eta poetaren bustoak zeuden (Zizeronek Gaio Verres, Siziliako gobernari ustela, Saforen busto bat lapurtzeaz akusatu zuen^[9]).

Bederatzi liburuki idatzi zituen, oda, epitalamio eta eztei-kantuz —ezkongaien lagunek ezteietan bat-batean asmatzen zituzten kantuen egokitzapenak— osatuak, baina zati batzuk besterik ez dira gureganaino iritsi. Aipagarriena Afroditari eskainitako oda da, osorik iraun duena^[10]. Eoliera deitutako dialekto grekoan idazten zuen. Molde metriko bat ere asmatu zuen: estrofa safikoa. Saforen gairik gogokoena maite grina da. Bere poemetan era askean hitz egiten du amodioaz, apaindurarik gabe, gizakiaz nagusitzen den indar irrazional bat bezala, eta forma ezberdinaz (jeloskortasuna edo desira) agertzen dena. Greziar poesia arkaikoan ez-ohikoa den zinezkotasunarekin idazten du, irakurlearekin bat egitea lortuz.

2004. urtean, K.a. III. mendeko papiro batzuetan aurkitutako Saforen bi poema argitaratu ziren. Artean ezezagunak ziren olerki hauetako batean, Safo denboraren joanaz kexatzen da, zahartasunak bere gorputzean utzi dituen ondorioak deskribatuz. Titonoren mitoa erabiliz, gazte irautea ez hiltzea baino funtsezkoagoa dela azaltzen du. Titono, hilezkorra eta beti gaztea zen Auroraz maitemindu zen. Orduan, jainkoei hilezkor bihurtzeko eskatu zien, baina betirako gaztetasuna eskatzea ahaztu zitzaion. Horren ondorioz, Titono betirako zaharra da, hilkezkorra den arren, beti zahartuz joaten da. Safori antzeko zerbait gertatzen zaio: bera gero eta zaharragoa den bitartean, haren ikasleek beti adin bera dute. Hori dela eta, Titonorekin bat egiten du^[11].

2014an Dirk Obbink papirologoak Saforen beste bi olerki berri argitaratu zituen, Anaien poema eta Kyprisen poema, Oxirrinkoko Papiroetan atzemandakoak^[12].

Irudi galeria

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Oharrak

1. Testimonia artean, zaharrenak Safo irudikatzen duten lau loreontzi-pintura atikoa dira, K.a. VI. mendearen amaiera eta V. mendea

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/06/03 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Rayor, Diane; Lardinois, André (2014). Sappho: A New Translation of the Complete Works. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02359-8.
2. Barnstone, Willis, ed. (2009). The Complete Poems of Sappho. Shambhala Publications. ISBN 9780834822009.
3. Winkler, John J. (1990). The Constraints of Desire: The Anthropology of Sex and Gender in Ancient Greece. New York: Routledge. ISBN 0415901235
4. Parker, Holt (1993). "Sappho Schoolmistress". Transactions of the American Philological Association. 123
5. Rayor, Diane; Lardinois, André (2014). Sappho: A New Translation of the Complete Works. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02359-8
6. Campbell, D. A., ed. (1982). Greek Lyric 1: Sappho and Alcaeus (Loeb Classical Library No. 142). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-99157-5
7. Sappho. Poetryfoundation.org.
8. Squiripa, Anabella. La leyenda de Faón y Safo. Sobregrecia.com.
9. Rosenmeyer, Patricia A.. From Syracuse to Rome: The Travails of Silanion's Sappho. in: Transactions of the American Philological Association, Volume 137, Number 2, Autumn 2007. muse.jhu.edu.^{[Betiko hautsitako esteka]}
10. Safo. in: El poder de la palabra. epdlp.com.
11. Santamaría, Marco Antonio. La suerte de Titono. En torno al nuevo poema de Safo sobre la vejez. in: Mvnvs Qvaesitvm Meritis. Homenaje a Carmen Codoñer. Acta Salmaticensia, academia.edu.
12. Romm, James. Scholars Discover New Poems from Ancient Greek Poetess Sappho. in: Mvnvs Qvaesitvm Meritis. Homenaje a Carmen Codoñer. The Daily Beast, thedailybeast.com.

Kanpo estekak

• Euskarari ekarriak: Safo Ekarriak.armiarma.eus
• Safo, Poesia guztia, itz.: Maite López Las Heras (2020), Balea Zuria, {{ISBN|978-84-121051-1-7}}

• Datuak: Q17892
• Multimedia: Sappho / Q17892