Irelu, jainko, jainkosa eta izpiritu psikoponpo bat mitologietan edo erlijioetan hildakoaren arimak bizitzaz haratago, zerura edo infernura eramateko eginkizuna duen izakia da. Hitza greziar ψυχοπομπóς (psychopompós)-tik dator, psikea, «arima» eta pompós, 'gidak edo sorrarazten duena'.
Deskribapena
Izaki hauek mendeetan zehar irudikatzen diren zenbait animalia, espiritu, jainko, aingeru edo deabrurekin lotzen dira batez ere.
Kultura batzuetan ere xamanaren funtzioetako bat psikoponpo gisa ere jardutea dela uste da. Kasu honetan, arima bizitza haratago gidatu ez ezik, birsortzen lagunduko luke ere; arima jaioberria mundura sartuz. Xamanak kontzientzia egoera aldatuan bidaiatzen du beste munduetara, bere laguntzaileekin batera beste errealitatetik (animalia boteretsuak) eta irakasleek lagunduta, beste errealitatetik arimagune seguru batera eramaten laguntzen du. Askotan "hildakoaren" arima harrapatuta dauden espazioetatik ihes egiten laguntzen du, linbotik terminologia katolikoaren kasuan.
Beste errealitateko (munduak edo erresumak) irakasleak gizabanakoaren kulturak markatutako sinesmenen esparruan etortzen dira maiz, adibidez, Jesus, Ama Birjina, Mahoma, etab.
Ohikoa da xamanak lan honengatik kuota altuak eskatzea. Baina zeregin hori ere askotan egiten dute oboloa eskatu gabe.
Psikoponpoak erlijio desberdinetan
Antzinako mitologiak
Psikoponpo adibide klasikoak antzinako erlijioetan ikus daitezke:
- Antzinako Egipton; hildakoen jainkoa Anubis.
- Hinduismoan; heriotzaren jainkoa Yama.
- Antzinako Grezian; Hermes[1][2] jainkoa eta Karon[3] txalupa gidaria.
- Antzinako Erroman; Merkurio jainkoa.
- Eskandinaviar mitologian; Walkiriak.
- Mitologia Aztekan; Xolotl.
- Etruriar mitologian; Vanth.
Mitologia modernoak
Txinatar erlijio tradizionalean Heibai Wuchang, literalki "Zuri eta Beltza iragankortasuna", hildakoen espirituak azpimundura gidatzen dituzten bi jainkoak dira.
Hinduismoan Shivak Tarakeshwararen itxura hartzen du antzerako rola egiteko, arima mokshara bideratzen du. Era berean Bhagavata Puranan, Visnudutas eta Yamadutas haien maisuen mezulariak ziren, Vishnu eta Yama. Haien lana Ajamilaren istorioan irudikatzen da. Askoren ustetan, azpimundura eramateko arimak gorputik bortizki ateratzen dira.[4]
Persiar tradizioan, Daenak, Zoroastrismoaren jainkosak, Chinvat zubia zeharkatzea merezi zuenei emakume zerbitzari gazte eta eder bezala agertzen zitzaien. Merezi ez zuenei sorgin zahar lazgarri bezala.[5]
Islamean, Azraelek arimak zerura eramaten dituen heriotzaren aingeru bezala jokatzen du.[6]
Heriotzaren jainko espezifikoaren kontzeptu politeista ukatua izan zen Judaismo monoteistagatik, Jainkoa bakarrik bizitza eta heriotzaren zuzendaria baita.[7]
Kultura askotan, xamanek psikopomparen rola betetzen zuten. Xaman hauek ez zuten bakarrik hildakoaren arima gidatzen, baizik eta jaiotzatik laguntzen zuten, jaioberriaren arima mundura aurkezten.[8] Gaur egungo "midwife to the dying" edota "End of Life Doula[9]" tituluetan psikoponparen lana nabari daiteke.
Filipinetako kulturan antzinako espirituek (anito) psikopomparen funtzioa zuten. Espirituek hildakoa itxaroten dute eta pertsona hiltzerakoan arima berreskuratzen dute, filipineraz: sundô, eta beste mundura gidatzen zuten.[10]
Kristautasunean, Petri Santua, Mikel goiaingerua eta Jesus psikopomp bezala ikusiak dira, heriotzatik zerura bideratzean, edota, Petriren kasuan, ateetatik sartzen uztean.[11]
Kultura popularrean
Psikopomparen adibiderik ezagunena Herio da, kultura askotan moldatua izan da mundu osoan zehar; Japoniako kulturan gaur egun, Shinigamia.
1989an Sthephen Kingen The Dark Half nobelan eta 1993ean izen berdinarekin egindako pelikulan, txolarreak psikoponpa bezala irudikatuta daude.
Psikologian
Psikologia analitikoan, psikoponpa inkontzientzia eta kontzientziaren bitartekoa da. Ametsetan sinbolikoki gizon edo emakume jakintsu bezala irudikatzen da, batzuetan animalia laguntzaile bezala irudikatzen da.
Animaliak
| Mitologia / Erligioa | Animalia | Azalpen gehigarria | Irudia |
|---|---|---|---|
| Maia | Jaguarra (Balam) | Maientzat jaguarra boterearen ikurra da. |  |
| Egipto | Enara (Anubis eta Toth[12]) | Enarak Isisen hegaztiak dira. |  |
| Mikene (Grezia) | Zaldia[13] | - |  |
| Zelta | Erroia (Morrigan)[14] | Morrigan heriotzaren jainkosa da, bataia guztietan erroi itxura hartuta egoten zen. |  |
| Arebako | Saia | Saiek borrokan hildakoen gorpuak jaten zituzten. |  |
| Lusitania eta Vetonia | Hontza, otsoa, behorra edo ahuntza (Ataecina jainkosa) | - |  |
| Kitxua | Hontza (Chiki Tuku) | Hontzak abesterakoan komunitateko partaide baten heriotza aurreikusten zen. |  |
| Azteka | Txakurra | Apanohuaya ibaitik Mictlanera gidatzen zituen arimak, betiere animaliren bat txarto tratatu ez izatekotan. |  |
Erreferentziak
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
