Montalbano komisarioa

Montalbano komisarioa edo Salvo Montalbano Andrea Camilleri (Porto Empedocle, 1925-Erroma, 2019^[1]) idazleak argitaratutako eleberri eta narrazio motz sail bateko protagonista da. Erabiltzen duen hizkuntzan sizilieraren elementu asko dituen italiera erabiltzeagatik bereizten da.

Montalbano komisarioa
Argitalpena
Sortzailea	Andrea Camilleri
Ageri den obrak	ikusi Uraren forma
Interpretatzailea	ikusi Luca Zingaretti
Datu biografikoak
Sexua	gizonezkoa
Jarduera	detektibea

Fikziozko pertsonaia

Montelusa izeneko alegiazko probintziako Vigata alegiazko herrian (egiaz, Siziliako Agrigento probintziaren eta Porto Empedocle herriaren alter egoak dira, hurrenez hurren) lan egiten du Montalbano komisarioak. Haren laguntzaile nagusiak honako hauek dira: Domenico Mimì Augello komisarioa, gonazale nekaezina, Giuseppe Fazio inspektorea, Galluzzo eta Gallo agenteak, Agatino Catarella agente eta telefonista —haren ate-danbateko izugarriek eta hizkuntza-arazoek komisarioa erotzen dute—, eta Germanà, Giallombardo, Torretta eta beste agente batzuk ere ageri dira. Beste laguntzaile batzuk hauek dira: Adelina (etxeko zerbitzaria eta sukaldari bikaina), Ingrid Sjöström, Nicolò Zito kazetari laguna, Jacomuzzi zientzia-poliziako agentea eta Pasquano auzitegiko medikua. Lehen eleberrietan Gegè ikaskide ohia ageri zen, laguna bada ere, gaizkilea ere badena.

Montalbano pertsonaia bitxia da, oso argia, funtzionario jeloskorra, Estatuko Poliziaren ordezkaria, legea errespetatzen duena —nahiz eta, kasua argitzeko, behar denean urratzen duen—, irakurle paperjalea, eta gastronomiaren eta bere lurralde siziliarraren maitale handia. Urte asko dira Livia Burlando genovarrarekin maitasun-harremana duela, krisi ugarirekin, ordea.

Kasuak ebazteko ortodoxia gutxi duenez, arazo larriak ditu Luca Bonetti-Alderighi nagusiarekin.

Deitura Manuel Vázquez Montalbán idazleari zor dio, Pepe Carvalho detektibearen sortzaileari, alegia, gastronomiaren eta literaturaren zalea baita. Camilleri bezala, Montalbano Vázquez Montalbánen eleberrien zalea da. Era berean, Camilleriren zenbait lanetan adierazitakoaren arabera, detektibearen izen-deiturak Italiako hegoaldearen omenezkoak dira, han "Salvo" eta "Montalbano" nahiko ohikoak baitira.

Montalbano komisarioa euskaraz

Komisarioa protagonista duten hiru lan daude euskaratuta, eta euskarazko prentsan kritikak jaso dituzte^[2].

• Hilabete bat Montalbanorekin (Igela, 2011 - Un mese con Montalbano - itzultzailea, Fernando Rey)^[3]
• Gauaren usaina (Erein 2011, Uzta Gorria, 6 - L'odore della notte - itzultzailea, Josu Zabaleta)^[4]
• Uraren forma (Igela 2012, Enigma - La forma dell'acqua - Itzultzailea, Ander Irizar)^[5]

Saileko eleberriak

• 1994 - La forma dell'acqua (Uraren forma)
• 1996 - Il cane di terracotta
• 1996 - Il ladro di merendine
• 1997 - La voce del violino
• 2000 - La gita a Tindari
• 2001 - L'odore della notte (Gauaren usaina)
• 2003 - Il giro di boa
• 2004 - La pazienza del ragno
• 2004 - Racconti di Montalbano
• 2005 - La luna di carta
• 2006 - La vampa d'agosto
• 2006 - Le ali della Sfinge
• 2007 - La pista di sabbia
• 2008 - Il campo del vasaio
• 2008 - L'età del dubbio
• 2009 - La danza del gabbiano
• 2010 - La caccia al tesoro
• 2010 - Acqua in bocca
• 2010 - Il sorriso di Angelica
• 2011 - Il gioco degli specchi
• 2012 - Lama di luce
• 2012 - Una voce di notte
• 2013 - Covo di vipere
• 2014 - La piramide di fango
• 2015 - La giostra degli scambi
• 2016 - L'altro capo del filo
• 2017 - La rete di protezione
• 2018 - Il método Catalanotti
• 2019 - Il cuoco dell'Alcyon
• 2020 - Riccardino (egilea hil ondoren argitaratua)

Kontakizun laburren liburuak

• 1998 - Un mese con Montalbano (Hilabete bat Montalbanorekin)
• 1999 - Gli arancini di Montalbano
• 2002 - La paura di Montalbano
• 2004 - La prima indagine di Montalbano
• 2014 - Morte in mare aperto e altre indagini del giovane Montalbano

Telebista saileko kapituluak

RAIk telesail bat ekoitzi du Montalbanoren zenbait abenturekin, Luca Zingaretti aktoreak Salvoren papera interpretatzen duelarik, eta Montalbano gaztea haren aurrekina ere Michele Riondinok interpretatuta.

Luca Zingarettiaktorea Montalbano komisarioa interpretatzen

Denboraldia	Atalak	Estreinua TBn
Lehen denboraldia	2	1999
Bigarren denboraldia	2	2000
Hirugarren denboraldia	2	2001
Laugarren denboraldia	4	2002
Bosgarren denboraldia	2	2005
Seigarren denboraldia	2	2006
Zazpigarren denboraldia	4	2008
Zortzigarren denboraldia	4	2011
Bederatzigarren denboraldia	4	2013
Hamargarren denboraldia	2	2016
Hamaikagarren denboraldia	2	2017
Hamabigarren denboraldia	2	2018
Hamairugarren denboraldia	2	2019
Hamalaugarren denboraldia	2	2020
Hamabostgarren denboraldia	1	2021

Erreferentziak

1. «Andrea Camilleri italiar idazlea zendu da» EITB (Noiz kontsultatua: 2023-08-13).
2. «euskarari ekarriak» ekarriak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2023-08-13).
3. Hilabete bat Montalbanorekin – Igela. (Noiz kontsultatua: 2023-08-13).
4. Gauaren usaina. (Noiz kontsultatua: 2023-08-13).
5. Uraren forma – Igela. (Noiz kontsultatua: 2023-08-13).

Kanpo estekak

• Andrea Camilleriren Montalbano saileko aipamenak eta kritikak Armiarma webguneko euskarari ekarriak atalean
• Montalbano protagonista duten 4 narrazio Armiarma webguneko zizkak atalean
• Montalbano komisarioaren web ofiziala
• Montalbano komisarioaren fitxa (Telesaila) Filmaffinityn
• Montalbano gaztearen fitxa (TB) Filmaffinityn
• Montalbano komisarioaren aipamenak
• 'El comisario Montalbano'ren kapitulu guztiak doan eta on line daude RTVEko Play-n
• Montalbano komisarioa Formula TVn

• Datuak: Q584026
• Multimedia: Commissario Montalbano / Q584026