From Wikipedia, the free encyclopedia
Judaismo erreformista (hebreeraz: יהדות רפורמית), judaismo liberala edo judaismo progresista egungo judaismoaren adar nagusienetariko bat da, judaismo kontserbadore (edo masortia) eta judaismo ortodoxoarekin batera[1]. Hiru adar askenazi hauetatik, erreformismoa zaharrena da. Judaismo erreformistak autonomia indibiduala babesten du prezeptu erlijiosoen interpretazioari dagokionez. Beste adarrek ez bezala, Sinai mendiko teofania baino, alde etikoak bultzatzen ditu.
Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu. |
XIX. mendeko Alemanian sortu zen, Abraham Geiger errabinoaren ideiei esker, eta jarraitzaile asko ditu Estatu Batuetan eta Erresuma Batuan.
Bere pluralismoak eta bere garrantzi handiak, autonomia indibidualean ezarriak, Judaismo Erreformaren edozein definizio sinplista eragozten dute[2]; beste era batera aldatu eta behartzen dute, eta uko egiten diote sinesmen, lege edo praktika finko eta iraunkorrari. Deskribapen argi bat bereziki erronkari bihurtu zen, 1970eko hamarkadan teologia koherente baten gaineko joera aldeko politikara bihurtu zenetik. Hau, ikerlariek "klasikotik" Amerikan erreforma berrirako trantsizioa deitzen ziotena baino askoz gehiago zen, bestean, munduan zehar dauden adar txikiagoekin parekatua. Mugimenduak utzi egin zion printzipio eta sinesmen zentralak estutzeari, gehiago zentratuz esperientzia espiritual pertsonalean eta parte hartze komunitarioan. Aldaketa honek ez zuen beste doktrina berri bat ekarri, ezta hura bertan behera utzi ere, anbiguotasunarekin baizik. Liderrek jarrera asko onartu eta bultzatu zituzten, halakotasun selektiboa jasotzetik hasi eta humanismo erlijiosora hurbiltzen ziren elementuetara[3].
Oinarri teorikoaren garrantziak, pluralismoaren eta ekibokotasunaren mesedetan, etorri berrien multzo handiak erakarri zituen. Erreforma ere ezberdintzen zuen, haren definizio argi bat egitea zailtzen zuen neurri bateraino. Erreforma goiztiarrak eta "klasikoak" judaismoaren forma tradizionaletatik aldentzeak teologia koherente batekin konbinatzen zituen; "erreforma berriak", maila jakin bateraino, lehen baztertutako elementu asko sendotzea bilatzen zuen eszenatoki "klasikoan" ezarritako esparruan, nahiz eta oinarri hori gero eta gehiago oztopatu. Kritikariek, Dana Evan Kaplan errabinoak bezala, ohartarazi zuten Erreforma "juduen jarduera klub" bihurtu zela, nolabaiteko ahaidetasuna frogatzeko modua, non ikasleek ere ez duten inolako teologiatan sinetsi behar, ezta praktika jakin batean ere, sinismen sistema definitu bat baino[4].
Judaismoan "espiritu erreformistak" Nehemias profeta eta erreformatzailean ditu bere aurrekariak, zehazki honek 431 eta 430 urte artean egindako erreformetan. Vilnako Gaon bezalako irudiek ere, oraintsuago, pentsamendu erreformista argia erakutsi zuten. Hala ere, Modernitatearen Judaismo Erreformista Alemanian Argien Mendean agertzen den judaismo aurrerakoi edo liberalaren korronte oinordekoetako bat da, nahiz eta gaur egun honekiko alde handia izan. Aldi berean, korronte horiek Haskalaren eragina izan zuten (hebreerazko "iluminismo", "Hezkuntza", "Adimen" eta "adimen" sustraietakoa), "Iluminismo judua" ere esaten zaiona. Haskala XVIII. mendearen amaieran Europako komunitate juduan garatu zen mugimendua izan zen, argien mendeko balioak hartu zituena, ingurunearekin hobeto integratzeko eta hebreeraren hezkuntza, juduen historia eta gainerako ezagutza sekularrak handitzeko, eskola erlijioso edo yeshivaren eremutik kanpo. XIX. mendean, juduen emantzipaziorako eboluzioaren ingurune historiko batean, gizarte modernoaren eta komunitate hebrear tradizionalen bizimoduaren arteko tentsioak areagotu egin ziren.
Testuinguru horretan sortu zen Abraham Geiger errabinoaren irudia (1810-1874), zenbaitek "erreformismoaren aita"[5] deitu zutena, zeinak judaismoaren berreraketarako mugimendu bat iragarri zuen, ez Tora-tik (hebreeraz: תורה), bere kontrario garaikide oker batzuek alegatu zuten bezala, eta Juduek monoteismoaren eta Torako ideia moral eta etikoak zabaltzeko zuten misioa azpimarratzen saiatuko zen. Hala ere, gogor egin zuen Sabbat igandera eramatearen aurka, eta uko egin zion ezarritako judu komunitatearekin hautsi zuen fededunen batzar baten aurrean elizkizunak egiteari[6]. Geigerrek argi eta garbi adierazi zuen bere ahaleginak ez direla "asimilazionistak" izan behar, baizik eta kristau-hegemonia iraultzeko eta juduen presentzia ezartzeko ahalegin bat, Europako historiaren eta pentsamenduaren esparruan[7]. Izan ere, erreformismoak posible egin zuen garai hartako judu asko, erlijioaren praktikatik urrun zeudenak eta kristautasunera bihurtutako beste batzuk, fede judura itzultzea. Beste hainbatek kristautasuna garai hartan jada orokortua zegoen asimilazioaren emaitza bihurtzea ere aurreikusi nuen.
Momentu hartan pentsamendu korronte desberdinak sortzen dira, juduak modernitaterantz gerturatzen dituztenak, baita ere kanpoko gizartearekin gradu desberdinetan nahastera. Existentzia ofizial bat izan zuen lehena Mugimendu Erreformista izan zen, Jüdische Reform-Genossenschaft taldearekin, Frankfurt eta Berlinen kokatu zirenak. Samuel Holdheim, Abraham Geigerrekin batera, jaiotzen ari zen mugimendu erreformistako errabino nagusietako bat izan zen, Geigerrek baino ikuspegi erradikalagoa zeukana. Holdheim erdainkuntzaren abolizioaren alde zegoen eta Sabbateko ospakizunak igandera mugitzeko proposamena egin zuen. Samuel Holdheimen ikuspegi erradikala ez zen oso ongi etorria izan Abraham Geigerren aldetik, beraz, ez zen mantendu mugimendu erreformistan. Gaur egun, erreformismoak ez ditu kontserbatzen haren sinesmen edo proposamenak.
Hasieran, Mugimendu Erreformistak korronte desberdinak zituen, batzuetan erreformazio eta birformulazio erradikalak sustatzen zituztenak teologiari eta praktika juduei dagokienez. Leopold Zunzek (1794-1886) hasitako azterketa historikoan eta juduen ikasketetan (Wissenshaft des Judentums) oinarrituta, "Ukiezinaren" balioa ukatzen zieten Torari eta Talmudari, eta uste zuten arau halakhiko batzuk ez zirela zertan murriztaileak, zaharkituak eta oinarririk gabeak. Liturgia sinplifikatzen da: herri-hizkuntzako otoitz-liburuak (sidur) erabili ziren, zerbitzuak laburtu ziren eta sermoi bat eta musika-laguntza gehitu ziren.
Eraldaketa horiek arrazoitzeko, historiari buruzko ikuspegi hegeliar samarra erabili zen, historia pixkanaka ezagutarazten zuena, eta errebelazio amaitu baten ikuspegi tradizionala ordezten zuena. Juduak jada ez ziren erbestean zeuden herri bat, beren salbazioaren zain eta beren baitara iraulita, baizik eta munduan zegoen komunitate bat, zeinaren eginkizuna monoteismoa aldarrikatzea baitzen. Alde batera uzten da Jerusalemgo tenplua berreraikitzeko eta sakrifizioekin itzultzeko ideia, baita estatu propioa berrezartzeko errezoak ere. Mugimendu Erreformista, jatorriz, antisionista zen eta bizi zen herrialdean afiliatzea proposatzen zuen. XX. mendeko erreformismoa eta gaur egungoa ez bezala, sionismoa fermuki besarkatzen dugu[8]. Erreformazio horiek erlijio-berrikuntzaren beharra adierazten zuten, baina baita gizartearen gainerakotik gutxiago nabarmentzeko nahia ere, eta hori kanpoko itxura ematen zieten ezaugarri batzuen jatorrian dago: errabinoentzako janzkera berria, sinagogarekin batera "tenplua" hartzen da, gurtza-lekuaren izen gisa, eta nerabeen sorkuntza berresteko.
Berlingo Batasun Erreformista zen erradikalena, baina mugimendu aurrerakoi horren jarraitzaile guztiek ez zuten hain aldaketa erradikalak nahi. 1844an Brunswicken, 1845ean Frankfurten eta 1846an Breslavian errabinoen arteko topaketak egin ziren. Ez zen adostasunik lortu eta 1854an, Zecharias Frankelek (1801-1875), Breslaviako seminarioko zuzendariak, masorti mugimendua sortu zuen, "kontserbadorea" deitua, aurrerakoia baina Union Reformista asko baino erradikalagoa. Ondoren, mugimendu erreformistak berak atzera egin zuen bere proposamen erradikalenetako batzuetan.
XIX. mendearen erdialdean, Mugimendu Erreformista Ipar Amerikan txertatu zen[9], bereziki Estatu Batuetan, eta bertan jarraitzaile asko izan zituen (judu praktikanteen gehiengoa erreformista da). Israel, Erresuma Batuan, Europar Batasunean, Herbeheretan, Frantzian, Espainian, Latinoamerikan eta Karibe irletan[10] (Puerto Rico[11], Birjina uharte britainiarrak, Kuba[12], Curaçao eta Jamaika) herrialdeek ere korronte hau bereganatu zuten. Alemanian jaio izan arren, judaismo liberala Mugimendu Erreformista gehienbat estatubatuarra bilakatu da gaur egun.
Israelen, Erreformistek (Kontserbadoreen gisan) ez zuten indar handirik izan denbora batean. Dena den, gaur egun komunitate ugari daude jarduera handiagotzen doazenak. Ortodoxoekin dituzten tentsioak, eta are gehiago harediekin dituztenak, garrantzitsuan izatera iristen dira zenbait momentutan.
Komunitate Erreformisten gehiengo zatia World Union for Progressive Judaism-en biltzen da[13], Londresen 1926an sortu zena eta egoitza Jerusalemen daukana. WUPJ-k milioi eta erdi pertsona biltzen ditu berrogei herrialde desberdinetan. 2006an hiru errabino ordenatu zituen Alemanian, Potsdameko Abraham Geiger eskolatik prestatu zirenak, inspirazio liberalduna. Nazismoaren ondoren herrialde honetan ordenatu diren lehen errabinoak dira.
Ez dute dogmatikoak izateko intentziorik:
Judu erreformisten artean honako planteamenduak aurki daitezke[1]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.