Henry James

Henry James (New York, 1843ko apirilaren 15a – Londres, 1916ko otsailaren 28a), AEBetako idazle eta literatur kritikaria izan zen. Bere azken urteetan Erresuma Batuko herritar bihurtu zen.

Henry James
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	New York, 1843ko apirilaren 15a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak  (1843 -  1915)  Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua  (1915eko uztaila -  1916)
Bizilekua	Lamb House (en)
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Chelsea eta Londres, 1916ko otsailaren 28a (72 urte)
Hobiratze lekua	Cambridge Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: istripu zerebrobaskularra
Familia
Aita	Henry James, Sr.
Ama	Mary Walsh James
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Haurrideak	ikusi Alice James William James
Hezkuntza
Heziketa	Harvard Unibertsitatea
Hizkuntzak	frantsesa ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, eleberrigilea, gidoilaria, antzerkigilea, legelari-poeta, literatura-kritikaria, editore-laguntzailea eta ipuingilea
Lantokia(k)	Paris
Enplegatzailea(k)	Harvard Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi The American (en) Koxka bat estuago The Portrait of a Lady (en) What Maisie Knew (en) The Wings of the Dove (en) Daisy Miller (en) The Ambassadors (en)
Jasotako sariak	ikusi Merituaren Ordena (Erresuma Batua)
Influentziak	Henrik Ibsen eta Honoré de Balzac
Kidetza	Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia Phi Beta Kappa Elkartea
Mugimendua	errealismoa
Genero artistikoa	Gothic literature (en)

Henry Jamesen erretratua John Singer Sargent-ek egina.

Idazlanen ezaugarri nagusia

Henry James Ozeano Atlantikoaz bestaldeko literaturaren idazlerik onenetakotzat hartu izan da. Bere idazlanek mundu zahar eta berriko pertsonaiak lotzen dituzte maiz. Pertsonaien barneko drama psikologikoak nahiago izan zituen eta alienazioa ohiko gaia da bere idazlanetan.

Estiloa

Jamesen estiloak perpaus eta deskripzio luzeak ditu. Hasieran estiloa erraza eta argia zen, baina izkribu-kopiatzaile bat erabiltzen hasi zenean aldatu omen zen. Henry James pixka bat totela zen, baina astiro mintzatzeari esker gainditzea lortu zuen. Literatura onak gizon azkar baten solasaldiaren antza eduki behar zuela uste zuenez gero, bere idazlanen diktaketa izan daiteke perpausen aldaketaren zergatia. Bere prosa batzuetan barroko bihurtzen da.

Atzerriratua

Bere bizitzaren zati batean Europan bizi zen. Bere idazlanetan ohiko gaia da amerikar bat Europan bizitzen egotearena. Horrela aurez aurre ipini zituen amerikarren lañotasuna (sofistikaziorik eza) eta europarren sofistikazioa.

Egoera ekonomikoa

Ez zuen dirutza handirik lortu bere liburuengatik, baina harremanak zituen goiko klasekoekin. Nahiz eta haietakoa ez izan, Henry James familia dirudun batean jaioa zen eta, beraz, haien arazoak ondo ulertzen zituen. Bere liburuetarako ideiarik onenak horrelako bileretako txutxu-mutxuetatik atera zituen.

Literatur kritikaria

James literatur kritikaririk onenetakoa izan da eleberriaren historian. Artikulu asko idatzi zituen eleberrigile askori buruz. Klasikotzat jotzen da Nathaniel Hawthorneri buruzko bere azterlan luze eta zehatza.

Gutunak

Henry James gutunen idazlerik garrantzitsuenetako bat izan zen.Hamar mila baino gehiago idatzi zuen eta haietako hiru mila inguru argitaratu dira. Gutunak idatzi zizkien bai idazle ospetsuei —Robert Louis Stevenson eta Joseph Conrad, adibidez—, bai bere lagun-taldekoei. Gaiak “txorakeriak” ziren (berak esan zuen bezala) baita gai pertsonalak, arte-gaiak edo gizartekoak ere.

Kritikarien jarrera

Kritikarien artean Jamesek zuen ospea amildu zen hil eta hurrengo hamarkadetan. Batzuek areriotasuna erakutsi zioten bere atzerriratzea dela eta, baita ingeles herritartasuna hartzeagatik ere. Beste batzuek kritikatu zuten Jamesen estilo zaila edo sexua edo beste gai eztabaidatsuak nola tratatu zituen.

Hala ere, nahiz eta kritika horiek ez desagertu, Henry James balioetsia izan da bere sakontasun psikologikoagatik, egoerak edo argumentuak sortzeko maisutasunagatik, umoreagatik eta hizkuntza maisuki menderatzeagatik.

Hilobia

Bibliografia

Lan hautatuak

• Watch and Ward (1871)
• A Passionate Pilgrim (1871)
• Madame de Mauves (1874)
• Roderick Hudson (1875)
• The American (1877)
• Daisy Miller (1878)
• The Europeans (1878) (Europarrak)
• A Bundle of Letters (1879)
• Confidence (1879)
• Washington Square (1880)
• The Portrait of a Lady (1881)
• The Author of Beltraffio (1884)
• The Bostonians (1886)
• The Princess Casamassima (1886)
• A London Life (1888)
• The Aspern Papers (1888) (Aspernen paperak)
• The Reverberator (1888)
• The Tragic Muse (1890)
• The Pupil (1891)
• The Real Thing (1892)
• The Middle Years (1893)
• The Death of the Lion (1894)
• The Coxon Fund (1894)
• The Next Time (1895)
• The Altar of the Dead (1895)
• The Figure in the Carpet (1896)
• The Other House (1896)
• The Spoils of Poynton (1897)
• What Maisie Knew (1897)
• The Turn of the Screw (1898) (Koxka bat estuago)
• In the Cage (1898)
• The Awkward Age (1899)
• Europe (1899)
• Paste (1899)
• The Great Good Place (1900)
• Mrs. Medwin (1900)
• The Sacred Fount (1901)
• The Wings of the Dove (1902)
• The Ambassadors (1903)
• The Birthplace (1903)
• The Beast in the Jungle (1903)
• The Golden Bowl (1904)
• The Jolly Corner (1908)
• The Outcry (1911)
• The Ivory Tower (hilondokoa, 1917)
• The Sense of the Past (hilondokoa, 1917)

Euskaraz

• Koxka bat estuago (1993). Igela argitaletxea. Joseba Urteagak euskaratua.
• Europarrak (1997). Ibaizabal argitaletxea. Irene Aldasorok euskaratua.
• Aspernen paperak (2000). Igela argitaletxea. Juan Garzia Garmendiak euskaratua.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Henry James

• Literatura amerikarra
• Ingelesezko literatura

• Datuak: Q170509
• Multimedia: Henry James / Q170509