Filosofia kontinental

Filosofia kontinentala Europa kontinentaleko XIX., XX. eta XXI. mendeko tradizio filosofikoen multzoari dagokio^[1][2]. Zentzu honetan, terminoa hizkuntza gisa ingelesa zeukaten filosofoen artean sortu zen XX. mendearen bigarren zatian. Hauek mugimendu analitikotik kanpo zeuden pentsalari eta tradizioei erreferentzia egiteko erabili zuten. Filosofia kontinentala Europa kontinentalean garatzen da nagusiki, hortik datorkio izena, bereziki Frantzia eta Alemanian. Bestalde, filosofia analitikoak jatorria Britainia Handian eta Estatu Batuetan izan zuen. Filosofia kontinentalaren ezaugarri nagusia espekulatiboagoa izatea da, historiari filosofia analitikoak baino garrantzia gehiago emateaz gain. Filosofia kontinentalak idealismo alemana, fenomenologia, existentzialismoa (eta bere aurrekariak, hala nola Kierkegaarden eta Nietzscheren pentsamoldeak), hermeneutika, estrukturalismoa, postestrukturalismoa, dekonstrukzioa, feminismo frantsesa, teoria psikoanalitikoa, Frankfurteko Eskolako teoria kritikoa eta marxismo okzidentalaren adarrak barne hartzen ditu. Mendearen lehen erdiko autore garrantzitsuenetako batzuk Edmund Husserl, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Maurice Merleau-Ponty eta José Ortega y Gasset izan ziren; bigarren zatikoak, berriz, Michel Foucault, Albert Camus, Jacques Derrida, Hannah Arendt eta Gilles Deleuze. Frankfurteko Eskolaren ordezkari nagusiak Theodor Adorno, Walter Benjamin, Max Horkheimer, Herbert Marcuse eta Jürgen Habermas izan ziren.

Michael E. Rose

Zaila da mugimendu filosofiko hauetan guztietan komunak diren baieztapenak identifikatzea. Filosofía kontinental terminoak, filosofia analitiko terminoaren gisan, ez dauka definizio argirik. Simon Glendinningek proposatu zuen termino hau gutxiesgarria zela, ez deskriptiboa, eta errefusatutako filosofía okzidentalak edo filosofo analitikoen eskutik baztertuak izan diren teoriak etiketatzeko balio zuela^[3]. Dena den, Michael E. Rosen komunean dituzten aspektuak identifikatzen saiatu da^[4].

• Hasteko, filosofo kontinentalek ez dute sinesten natur zientziak fenomeno naturalak ulertzeko metodo bakar edo zehatzena direlako ideia (ikus zientifismoa). Honek euren ikerketak natur zientziei atxikita egiten dituzten filosofo analitiko askoren ideiekin kontrajartzen da. Filosofo kontinentalek diotenez, zientzia “teoriaren aurretik datorren esperientzia substratu” batetik eratortzen da eta metodo zientifikoek ez dute ahalbidetzen mundua bere osotasunean ulertzea^[5].
• Bigarrenik, filosofia kontinentalak “esperientzia posiblea”-ren kondizioak aldakorrak direla kontsideratzen du: hein batean kontestua, kokapen espazio-tenporala, hizkuntza, kultura edo historia bezalako faktoreen araberakoa. Gauzak horrela, filosofia kontinentalak historizismorako tendentzia bat dauka. Bere aldetik, filosofia analitikoak filosofia jatorri historikoaz bereizita analizatu daitezken arazo diskretuen baitan ulertzen du (era berean, zientzialariek uste dute zientziaren historia ez dela beharrezkoa ikerketa zientifikorako). Kontrara, filosofia kontinentalak “argudio filosofikoa jatorri historikoen baldintza testual eta kontestualengandik bereizi ezin daitekeela” uste du^[5].
• Hirugarren ezaugarri gisa, filosofia kontinentalak giza agentziak esperientzia posibleko baldintzak alda ditzakeela uste du: “giza esperientzia asmakuntza kontigentea bada, beste modu batzuetara sor daiteke”. Ondorioz, filosofo kontinentalek teoria eta praktikaren arteko batasunean interes handia erakutsi ohi dute; izan ere, euren ikerketa filosofikoak bilakaera pertsonal, moral edo politikoari lotuta joan daitezkeela uste baitute. Tendentzia hau oso garbi ikus daiteke tradizio marxistan (“filosofoek mundua modu desberdinetan interpretatu dute, baina garrantzitsuena hura aldatzea da”), baina baita ere existentzialismo eta postestrukturalismoan.
• Azkenik, metafilosofiarengan egiten duten enfasia daukagu. Natur zientzien garapena eta arrakasta ardatz gisa hartuta, filosofo kontinentalek filosofiaren natura eta metodoari definizio berri bat emateko saiakera egin izan dute^[6]. Kasu batzuetan (idealismo alemana edota fenomenologia, esate baterako), hau ikuspegi tradizionalaren (filosofia lehen zientzia dela) berrikuntzan ikusten da. Beste kasu batzuetan, hala nola, hermeneutika, teoria kritikoa edo estrukturalismoan, filosofiak kulturalki edo praktikoki menderaezina den dominio bat ikertzen duela esaten da. Kierkegaard eta Nietzsche bezalako pentsalari kontinental batzuek duda egiten dute filosofiaren edozein kontzepziok bere helburuak bete ote ditzakeen.

Azken finean, aipatutako tesiak ezagutza, esperientzia eta errealitatea, ikerketa enpiriko soilaren ordez, hausnarketa filosofikoaren bidez konfiguratzen diren baldintzei lotuta egotearen ideia kantiar zabaletatik datoz^[7].

Historia

Filosofia kontinentalaren historia (zentzu hertsiagoan ulertuta) idealismo alemanarekin hasten dela estimatzen da normalean. Fichte, Schelling eta, beranduago, Hegel buru izanik, idealismo alemana Immanuel Kanten lanetik abiatuta garatu zen 1780-1790ko hamarkadetan. Gainera, erromantizismoari eta ilustrazioaren politika iraultzaileari lotuta egon zen. Aurrez aipatutako figurez gain, Friedrich Heinrich Jacobi, Gottlob Ernst Schulze, Karl Leonhard Reinhold eta Friedrich Schleiermacher pertsonaia garrantzitsuak izan ziren.

Filosofia kontinentalaren erro instituzionalak kasu askotan zuzenean fenomenologiatik datozenez, Edmund Husserl beti izan da filosofia kontinentalarentzat figura kanonikoa. Dena den, Husserl ere tradizio analitikoan ere aztertu den gaia izan da. Husserlen noema batekiko ikuspegia, pentsamenduaren eduki ez-psikologikoa, Gottlob Fregerekin bat etortzea eta logikaren naturaren inguruko ikerketek interesa pizten jarraitzen dute filosofo analitikoengan.

J. G. Merquiorrek^[8] argudiatu zuen filosofia analitikoaren eta kontinentalaren arteko bereizketa garbi identifika daitekeela Henri Bergsonekin (1859-1941). Haren ardura zientifikoak eta intuizioaren goratzeak existentzialismorako bidea erraztu zuten. Merquiorrek idatzi zuen: “Frantziako filosofatze prestigiosoenak bide oso desberdina hartu zuen [eskola analitiko anglo-germanikoengandik]. Batek esan dezake dena Henri Bergsonekin hasi zela”

Filosofia analitikoen eta kontinentalen arteko desberdintasun garrantzitsu batzuen ilustrazioak Rudolf Carnapen obra Überwindung der Metaphysik durch Logische Analyze der Sprache-n (1932) aurki daitezke^[9]. Lan hau oso polemikoa izan da. Carnapen artikuluak dioenez, Heideggerren “Zer da metafisika?” konferentziak sintaxi logikoa bortxatzen du zentzurik gabeko pseudo-proposizioak sortzeko. Bestalde, Carnapek baieztatu zuen garaiko metafisiko aleman askok Heideggerren antza zeukatela zentzu sintaktikorik gabeko baieztapenak egiten zituztenean.

Nazismoaren gorakadarekin, Alemaniako filosofo asko, bereziki judu jatorrikoak, ezkertiarrak edo liberalak (Vienako Zirkuluan eta Frankfurteko Eskolan gehienbat), mundu anglosaxoira joan ziren ihesi. Bertan geratu ziren pentsalariek, mundu akademikoan geratu baziren, unibertsitateak hartu zituen kontrol naziarekin adostu behar izan ziren. Heidegger bezalakoek, Alemanian geratu ziren filosofoen artean ospetsuena, nazismoarekin harreman diplomatiko bat garatu zuten honek boterea hartu zuenean.

Bigarren mundu gerra baino lehen zein ondoren, Frantzian filosofia alemanarenganako interesak gora egin zuen. Komunismoarekiko interesa ere bihurtu zen, hau da, Marx eta Engelsen, hauek Hirugarren Errepublikako unibertsitate-sistema frantsesa (politikoki kontserbadorea zen) sakonki aztertu zuten lehenak izan baitziren.

Aldi berean, Husserlen eta Heideggerren fenomenologia gero eta garrantzitsuagoa bihurtu zen, agian lehen pertsonako perspektibari garrantzia eman zioten filosofia frantsesekin bat zetorrelako. Ideia hau kartesianismo, espiritualismo eta bergsonismoa bezalako pentsamenduetan agertzen da.

Fenomenologiari ospea eman zion autore eta filosofo esanguratsuena Jean-Paul Sartre izan zen, bere filosofiari existentzialismo dei egin ziona. Pentsamendu kontinentalaren beste tentsio garrantzitsu bat estrukturalismoaren eta postestrukturalismoaren adarrak dira. Ferdinand de Saussureren linguistika estrukturalak eraginda, Claude Levi-Strauss bezalako antropologo frantsesak  paradigma estrukturala aplikatzen hasi ziren humanitateei. 60 eta 70eko hamarkadetan, Jacques Lacan, Jacques Derrida, Michel Foucault eta Gilles Deleuze bezalako autore postestrukturalistek estrukturalismoari kritika ugari egin zizkioten.

Terminoa

Filosofia kontinental terminoa, aipatutako zentzuan, filosofo ingelesek erabili zuten lehen aldiz. 1970eko hamarkadako ikastaro unibertsitario batzuk deskribatzeko erabili zuten, Alemania eta Frantzian zabalduko ziren filosofiak multzokatzeko izen bilakatu zelarik, esate baterako, existentzialismoa, fenomenologia, estrukturalismoa eta postestrukturalismoa^[10].

John Stuart Mill

Hala ere, terminoa antzeko zentzuarekin, 1840an erabiltzen zen honezkero John Stuart Millen Coleridgeren inguruko saiakeran. Bertan "filosofia kontinentala" eta "filosofo kontinentalak", influentzia kantiarra dutenak, XVIII. mendearekin eta Jeremy Bethamen enpirismo ingelesarekin alderatzen ditu^[11]. Zentzu honek nagusitasuna irabazi zuen XX. mendearen hasieran; izan ere, Bertrand Russell eta G. E. Moore bezalako pertsonek natur zientziei lotutako filosofiaren ikuspegia bultzatu zuten, kontzeptuen analisi logikoaren bidez lortuta. Tradizio hau, "filosofia analitiko" gisa ezagutzen dena, Britainia Handian eta Estatu Batuetan gailendu zen 1930etik aurrera. Russell eta Moore-k hegelianismoa eta antzeko filosofiak alde batera utzi zituzten euren mugimendu berriaren adierazgarri gisa. 1945ean Bertrand Russellek "bi eskola filosofiko" bereizi zituen, "kontinentala eta britainiarra, bezala bereiz daitezkeenak", zatiketa hau "Lockeren garaitik" ikusten omen zuen.

Dena den, 1970eko hamarkadatik aurrerantzean, Estatu Batuetako eta Britainia Handiko filosofo ugarik interesa erakutsi dute filosofo kontinentaletan, Immanuel Kantetik hasi eta modernoagoetan. Gainera, Europako herrialde askotako tradizio filosofikoek mugimendu "analitikoko" hainbat aspektu gehitu dituzte euren ideietara. Filosofia analitikoa autodeskribatua Frantzian loratzen da, Jules Vuillemin, Vincent Descombes, Gilles Gaston Granger, François Recanati eta Pascal Engel bezalako pentsalariak barne hartuz. Era berean, "filosofo kontinental" izendatuta aurki daitezke Erresuma Batuko, Ipar Amerika eta Australiako filosofia sailetan. Horrez gain, filosofo analitiko ezagun batzuek baieztatzen dute filosofia kontinentalaren inguruko ikerketa hobeak egin dituztela "filosofia kontinental" gisa autoidentidikatzen diren programek baino, bereziki graduondoko hezkuntza mailaren baitan.

"Filosofia kontinentala" terminoa, bereizketa geografikoengatik baino gehiago, tradizio familia eta influentzia filosofikoen baitan erabiltzen da. Espezifikotasun geografikoaren gaia berriki birplanteatu da "filosofia kontinentalaren" enfoke postkolonial eta dekolonialetan; kritikoki aztertzen dute proiektu inperial eta kolonial europarren formak nola eragin duten ezagutza akademikoaren ekoizpenean. Arrazoi honengatik, akademiko batzuk "filosofia poskontinental" baten alde egin dute, filosofia kontinentalaren garapena izango litzatekeena^[12].

Duela gutxiko garapen anglo-amerikarrak

XX. mende hasieratik 60ko hamarkadara arte, filosofo kontinentalak unibertsitate britainiar eta estatubatuarretan eztabaidatzen ziren soilik, gainera modu ezjarraian; bigarren mundu gerraren ondoren juduekiko jazarpenaren ondorioz, Estatu Batuetara ihesi joan ziren filosofo kontinental (bereziki Nietzscheren eta Heideggerren ikasle judu alemanak) kopurua oparoa izan arren. Hannah Arendt, Leo Strauss, Theodor W. Adorno eta Walter Kaufmann dira seguraski olatu honetako pertsona entzutetsuenak, 30eko hamarkada amaiera eta 40koaren hasiera bitartean iritsi zirenak. Hala ere, filosofia sail anglosaxoiak 60-70 hamarkadan hasi ziren filosofia kontinental kurtsoak eskaintzen.

Estatu Batuetako unibertsitateetako literatura, arte eder, zinema, soziologia eta teoria politikoko sailek gero eta gehiago gehitzen zituzten filosofo kontinentalen ideia eta argudioak euren ikasketa eta ikerketa planetara. Filosofia kontinentalak britainiar eta irlandar filosofia sailen leku berezia okupatzen du, adibidez, Essex, Warwick, Sussex, Dundee eta Aberdeen Unibertsitateetan (Pentsamendu Modernorako Zentroa) eta University College Dublinen; hala nola, Manchester Metropolitan, Kingston, Staffordshire (graduondokoa soilik) eta Open University. Ipar amerikako filosofia sailek kurtsoak eskaintzen dituzte filosofia kontinentalaren inguruan, adibidez, Hawaiko Unibertsitatean, Boston College, Stony Brook University (SUNY), Vanderbilt University, DePaul University, Villanova University, Guelpheko Unibertsitatea, The New School, Pennsylvania State University, Oregongo Unibertsitatean, Emoryko Unibertsitatean, Duquesneko Unibertsitatean, Memphiseko Unibertsitatean, King's College Unibertsitatean eta Loyolako Unibertsitatean (Chicago). Estatu Batuetako filosofia kontinentalaren arloko erakunde garrantzitsuena Fenomenologia eta Filosofia Existentzialaren Erakundea da (SPEP bezala ezagutzen da)^[13].

Erreferentziak

1. Leiter, 2007: "As a first approximation, we might say that philosophy in Continental Europe in the nineteenth and twentieth centuries is best understood as a connected weave of traditions, some of which overlap, but no one of which dominates all the others."
2. (Ingelesez) «Introduction to Continental Philosophy» hiw.kuleuven.be (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
3. Glendinning, Simon. (2006-06-12). The Idea of Continental Philosophy. Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2470-6. (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
4. (Ingelesez) Rosen, Michael. Continental Philosophy from Hegel. .
5. Critchley, Simon. (2001). Continental philosophy : a very short introduction. Oxford University Press ISBN 978-0-19-154020-2. PMC 404937932. (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
6. Leiter, 2007, p. 4: "While forms of philosophical naturalism have been dominant in Anglophone philosophy, the vast majority of authors within the Continental traditions insist on the distinctiveness of philosophical methods and their priority to those of the natural sciences."
7. Continental philosophers usually identify such conditions with the transcendental subject or self: Solomon, 1988, "It is with Kant that philosophical claims about the self attain new and remarkable proportions. The self becomes not just the focus of attention but the entire subject-matter of philosophy. The self is not just another entity in the world, but in an important sense it creates the world, and the reflecting self does not just know itself, but in knowing itself knows all selves, and the structure of any and every possible self."
8. Merquior, J. G.. (1985). Focault. University of California Press ISBN 0520060628..
9. (Ingelesez) Carnap, Rudolf. (2005). Heidegger and Carnap on the Overcoming of Metaphysics. .
10. Mill, John Stuart. (1950). Mill on Bentham and Coleridge. London : Chatto & Windus ISBN 978-0-7011-0895-3. (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
11. BERTRAND RUSSELL. (1959). MY PHILOSOPHICAL DEVELOPMENT. SIMON AND SCHUSTER (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
12. Laurie, Timothy N.; Walker, Briohny; Stark, Hannah. (2019-01-01). «“Critical Approaches to Continental Philosophy: Intellectual Community, Disciplinary Identity, and the Politics of Inclusion.”» Parrhesia: A Journal of Critical Philosophy. (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).
13. «SPEP – Society for Phenomenology and Existential Philosophy» www.spep.org (Noiz kontsultatua: 2022-04-08).

Bibliografia

• Apodaka, Eduardo (2024): Subjektuaren zainak eta adarrak, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-897-5
• Galparsoro, Jose Ignacio. (2008). «Filosofia kontinentala» Filosofiaren historia (Donostia: Elkar) ISBN 978-84-9783-403-2..

Kanpo estekak

• Datuak: Q59104
• Multimedia: Continental philosophy / Q59104