Ziurrenik San Cristóbal de Suntuntu-n edo Sondondon jaioa, egungo Ayacucho, 1534. urtean.[3][4][5] Guamán Pomaren eskuizkribuetan ordea, Huánucokoa izango litzateke, Yarowilca familia noble baten ondorengoa izanik.
Haren abizenak, kitxuako hitzetatik eratortzen dira waman eta puma hitzetatik[6] eta kitxuan dauden izen totemikoak (lurreko eta zeruko jainkoei lotuak). Carlos Araníbar peruanistaren arabera, lehen deiturarekin idatzi beharko litzateke hitz larri gisa, hau da, «Felipe Guaman Ayala».[7] Martin Guaman Mallqui eta Juana Chuquitantaren (Cusi Ocllo) semea izan zen, ustez, Túpac Yupanquiren ondorengoa. Espainiarrekin hazi zen, eta, horregatik jatorri hispanokoa duela esaten da. Bi aldiz erbesteratu zuten, lehenengoz Huamangako korrejidoreak 1600. urtean eta bigarrenez 1606 edo 1608an Lucanasko korrejidoreak.
1560-70ko hamarkadetan kitxuaren itzultzaile aritu zen funtzionario kolonialentzat, besteak beste, Alberto de Acuña eta Pedro Arteaga Mendiolarentzat. 1587an, Juan Pérez de Gamboarentzat aritu zen ere.[8][9]
1590eko hamarkadaren bukaeran Chupasko haranean zuen titulua berreskuratzen saiatu zen, oinordetzagatik. Epaiketen ondorioz titulua galdu eta gainera zituen ondasun guztiak kendu zizkioten 1600ean. Taki Unguy mugimendu erlijioso eta politikoa baretzen aritu zen Cristobal de Albornoz apaizaren ondoan, seguru asko jarrera antiindigenista batean, Espainiaren aldetik onuraren bat irabazteko.[10]
Primer nueva corónica y buen gobierno (1615) idatzi eta ilustratu zuen, munduko historiografian aurkitu den libururik originalenetako bat.[1] Andeetako indigenen ikuspegia, konkistaren ondorengo Peruko gizartea eta Inken historia eta genealogia erakusten du XVI. mendeko gaztelania eta kitxua klasiko erabiliz. Lanara Espainiara bidali zuen Felipe III.ak irakur zezan baina bidean "galdu´ egin zen. Egun, Danimarkako Errege Liburutegian dago, eta on line kontsulta daiteke.[2]
«Koronikaren» eskuizkribua Danimarkako Errege Liburutegian mantendu zen gutxienez 1660. hamarkadaren hasieratik baina 1907an bakarrik argitaratu zen, Richard Pietschmann jakintsu alemanak aurkitu zuenean. 1936an, Paul Rivetek edizio moldatu bat argitaratu zuen. 1980an, liburuaren transkripzio kritiko bat argitaratu zuten John Murrak eta Rolena Adornok (Jorge Uriosteren lankidetzarekin), Felipe Guamán Poma de Ayala, Nueva Crónica y Buen gobierno izenpean. 2011an eskuiztribu originala digitalizatu Danimarkako Errege Liburutegian on line kontsulta daiteke.
Boliviako Literatura Sari Nazionalen artean, Guamán Poma de Ayala saria ematen zaie jatorrizko hizkuntzetako narratiba-lanei.[11]
Adorno, Rolena (2000). Guaman Poma: Writing and Resistance in Colonial Peru. Austin: University of Texas Press.
Alberdi Vallejo, Alfredo R. (2010). El mundo al revés: Guaman Poma anticolonialista. WVB, Wissenschafticher Verlag. ISBN 9783865734945.
Alberdi Vallejo, Alfredo (2013). El mundo está perdido. Influencias de Acuña y Arteaga en el ideario de Guaman Poma. Berlín: Wissenschaftlicher Verlag Berlin.
Cerrón Palomino, Rodolfo. (2003).«Entre el aimara y el quechua: la guamanpomiana»Anthropologica21(21): 175-197..
González Vargas, Carlos A.; Rosati A., Hugo; Sánchez C., Francisco (2002). Guaman Poma: testigo del mundo andino. Lom Ediciones. ISBN 9789562825603.
Guaman Poma de Ayala, Felipe ([1615]1980). Nueva crónica y buen gobierno. John V. Murra y Rolena Adorno, eds.; traducciones del quechua por Jorge L. Urioste. 3 tomos. México D.F.: Siglo Veintiuno.
López-Baralt, Mercedes (1993). Guaman Poma, autor y artista. Pontificia Universidad Catolica del Perú, Fondo Editorial. ISBN 9788489309807.
Ortega Sánchez, Delfín (2011). Sociedad, política y religión en el Virreinato del Perú: la subversión del orden colonial en la "Primer nueua corónica y buen gobierno" (1615-1616) de Guamán Poma de Ayala. Universidad de Extremadura. ISBN 9788477239390. Consultado el 29 de septiembre de 2018.
Padilla Bendezú,Abraham. (1979).«Huamán Poma, el indio crónista dibujante»Fondo de Cultura Económica: 103-109..
Más allá de los 400 años: Guamán Poma revisitado -Número especial de Letras (Lima).Revista de investigación de Letras y Ciencias Humanas de la UNMSM. Editado por R. Quispe-Agnoli en colaboración con C. García Bedoya. 12 ensayos, 30 imágenes. DOI: https://doi.org/10.30920/letras.91.133