From Wikipedia, the free encyclopedia
Espainiako Lehen Errepublika herrialde honetan izandako erregimen politikoa izan zen. 1873ko otsailaren 11an hasi zen Espainiako Gorteetan aldarrikatu zenean eta 1874ko abenduaren 29an bukatu zen, Martínez Campos jeneralak altxamendu militar bat gidatu eta Borboien monarkia berrezarri zuenean.
| Espainiako Lehen Errepublika Primera República Española | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1873 – 1874 | |||||||
| Errepublika | |||||||
| |||||||
| Goiburua Plus Ultra | |||||||
| Geografia | |||||||
| Hiriburua | Madril | ||||||
| Ekonomia | |||||||
| Dirua | Pezeta | ||||||
| Kultura | |||||||
| Hizkuntza(k) | Gaztelania | ||||||
| Historia | |||||||
| Amadeoren abdikazioa | 1873ko otsailaren 11a | ||||||
| Alfonso XII.aren aldarrikapena | 1874ko abenduaren 29a | ||||||
| |||||||
Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra izan zen oso, ezegonkortasun politikoa nabarmena baitzen. Lehen hamaika hilabetetan Errepublikak lau presidente izan zituen, guztiak Alderdi Errepublikano Federalekoak. Alabaina, 1874ko urtarrilaren 3an Pavía jeneralak estatu kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, Serrano jeneralaren diktadurapean. Denbora-tarte horretan hiru gatazka armatu egon ziren: Hirugarren gerra karlista, altxamendu kantonalak eta Hamar Urteko Gerra. Errepublikako gobernuen hiru arazo nagusiak hauek izan ziren izan ziren: karlismoa, Kubako independentzia gerra eta kantonalismoa, alderdien arteko eta alderdien barneko gatazka ugariez gain.
Espainiako Lehenengo Errepublika seiurteko demokratikoaren barnean kokatzen da. Garai honetan bortizkeria izan zen nagusi.
1873ko otsailean Amadeo Savoiakoak abdikatu egin behar izan zuen, zenbait arazo politiko eta sozial medio zirela. Gainera, bere erregetzaren aurkako jarrerak ere nabarmendu egin ziren eta horrek ere izan zuen eragina. Hurrengo hauteskundeetan abstentzioa izan zen nagusi, baina, hala ere, errepublikazaleek irabazi zituzten hauteskundeok. Gauzak horrela, ekainean, errepublika federala aldarrikatu zen, zeinetan hasieran Estanislau Figueras i Moragas eta gero Pi i Margall izendatu zuten lehendakari eta errepublikanoen bandoa horrela zatitu zen:
1873ko otsailean, Estanislau Figueras i Moragas Espainiako Lehen Errepublika presidente hautatu zuten, eta urte bereko ekainera arte bete zuen kargu hori. Han, krisi ekonomikoak, bere alderdiaren barne-banaketak eta Kataluniako Estatuaren aldarrikapenak –Katalunian armada desegitea onartu zuenean soilik baliogabetua–. Pi i Maragall kideak ordeztu zuen, eta Figueras Frantziara ihes egin zuen. Pi y Margallek Gorteen aurrean aurkeztutako gobernu programak gerra karlistarekin bukatu nahi zuen, Eliza eta estatuaren arteko banaketa ekarri nahi zuen, esklabotza deuseztatu nahi zuen eta emakume eta ume langileen aldeko erreformak txertatu nahi zituen. Ondasun komunalak ere herriari eman nahi zizkion beste desamortizazio baten baten bidez, alabaina lege hori ez zen onartua izan. Ezta errolda baten truke lurrak bizi osorako erabiltzea ahalbidetzen zuen legea ere.
Onartu zutena abuztuaren 20ko legea izan zen zeinak errenta eta pentsio batzuk deuseztatzen zituen. Azkenik, programak Konstituzio Berri bat sortu nahi zuen, baita doako eta derrigorrezko hezkuntza ezartzea ere. Honako printzipioak zituen Pi i Margall lehendakari zela aurkeztu zen 1873ko konstituzio federalaren proiektuak:
Pi i Margallen gobernuak intrantsigenteen oposizioa izan zuen. Proposatutako programa berrian federalen aldarrikapen historiko batzuk ez baitzituzten sartu, besteak beste: tabakoaren estankoaren abolizioa, loteriarena, eta zerga judizialena.
Ministro intrantsigenteak zirela eta, gobernuaren lana blokeatuta zegoen. Hori dela eta, gorteetan proposamen bat aurkeztu zen zeinak botere exekutiboa zuen lehendakariari bere ministroak izendatzeko eta kargutik kentzeko aukera ematen zuen. Proposamen hori onartu zenean, Pik bere ministro intrantsigenteak kargutik kendu eta moderatuekin gobernua osatu zuen.
Hala eta guztiz ere, Pi i Margallek dimisioa eman behar izan zuen zeuden arazo larriei ezin erantzunez:
1873ko uztailean, Nicolás Salmerón izendatu zuten presidente. Horrek bi arazori egin behar izan zion aurre, besteak beste Goardia Zibila eta armadaren laguntzaz: Fronte karlistak aurrera egitea (aurre egiteko soldadu gehiago erreklutatu behar izan zituzten) eta kantonalismoaren hedatzea. Ondorioz, Kantonalismoaren alde zeuden agintariak bota egin behar izan zituzten eta 1873ko uztaila eta iraila bitartean, Pavia eta Martinez Campos jeneralek Andaluzia eta Levanteko erresistentzia kantonalista zapaltzea lortu zuten. Cartagenako kantoiak, ordea, 1874ko urtarrila arte eutsi zuen.
1873ko irailean, Emilio Castelar izendatu zuten gobernuburu:
Federalistak, kantonalistak, anarkistak, sozialistak… eskuinerako aldaketa horren aurka agertu ziren. Hori aprobetxatuz, 1874ko urtarrilean Manuel Pavia jeneralak estatu kolpea jo zuen:
Urtarrilaren 2an kongresuak egindako bileran Castelar gobernutik bota zuten. Errepublika federala ezartzea eztabaidatzen ari zirela, Pavia hainbat guardia zibilekin ganberan indarrez sartu zen eta gorteak desegin zituen. Bien bitartean, aldeko indarrak Madril hartzen ari ziren.
Paviaren estatu kolpearen ondoren, Serrano jenerala izan zen gobernuburu eta ezohiko botereak izan zituen. 1874 urterako:
1874ko abenduan, Martínez Campos jenerala eta beste militar batzuk errepublikaren kontra altxatu egin ziren eta Alfontso Borboikoa izendatu zuten Espainiako errege. Hala:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
