Burgess Shale

Burgess Shale (euskaraz Burgessko eskistoa) munduko fosil aztarnategi ezagunenetakoa da. Kanadako Mendi Harritsuetan kokaturik dago, Kanada mendebaldeko Columbia Britainiarra probintzian.

Burgess Shale1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Mota	Kulturala
Irizpideak	vii, viii
Erreferentzia	304
Kokalekua	Kanada
Eskualdea2	Europa/Ipar Amerika
Koordenatuak	51°26′N 116°28′W
Izen ematea	1984 (VIII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Burgess Shaleren kokapena.

Kanbriar garaiko (duela 505 milioi urte) fosilen atal bigunak inprimatuak dauden fosil aztarnategi zaharrenetakoa da^[1].

Geografia

Eskisto beltzezko arroka erraldoia da eta Field herriaren inguruan dauden hainbat aztarnategi hartzen ditu. Yoho Parke Nazionalaren eta Kicking Horse pasabidearen artean kokatzen da.

Historia

Burgess Shale Charles Walcott paleontologo estatubatuarrak aurkitu zuen 1909ko abuztuaren 30ean lanerako sasoiaren bukaeran^[2]. 1910an emaztearekin eta alabarekin itzuli zen. Animalien atal bigunen kontserbazioaren garrantziaz ohartuta 1924 artean urtero itzuli zen bertara. Ordurako 74 urte zituen eta 65.000 fosil bilduak zituen^[3]. Fosilak deskribatu eta sailkatzea lan handia zen eta horretan aritu zen 1927an hil zen arte. Garai hartan fosilak bizidun modernoekin batera sailkatzeko joera zientifikoa zegoen eta Walcotten fosilak bitxikeriak baino ez ziren izan hurrengo hamarkadetan^[1].

1962an Alberto Simonetta paleontologo italiarrak fosilak berraztertu zituen eta bizidun modernoen artean sailkatu ezin zirela konturatu zen^[4]. Walcott Quarry (Walcotten harrobia) hobeto aztertzea erabaki zuen Kanadako Ikerketa Geologikoen Elkarteak. Harry Blackmore Whittington britainiarrak, trilobiteetan aditua zenak, hartu zuen lan berrien gidaritza baina 20 metro gorago zulatzea erabaki zuen^[5]. Cambridgeko Unibertsitateko Derek Briggs eta Simon Conway Morris ikasleekin batera Walcottena baino askoz fauna aberatsagoa aurkitu zuen. Fosilen atal anatomiko arraroek ezinezkoa egiten zuten gaur egungo animaliekin loturarik bilatzea. Esate baterako, Opabinia bost begidun izakia da^[6] eta Hallucigenia hasiera batean hankaz gora irudikatu zen.

1970 hamarkadaren erdialdean UNESCOk eta Kanadako Parkeen Agentziak Burgess Shaleko fosilen garrantzia onartu zuen eta fosilen bilketa zaildu egin zen. Ontarioko Erret Museoak soilik jarraitu ahal izan zuen indusketekin eta Desmond Collins paleontologoak talde gehiago aurkitu zituen Walcotten harrobiaren gaineko eta azpiko estratuak aztertzerakoan.

1989an Stephen Jay Gouldek Wonderful Life liburua argitaratzean Burgess Shaleko fosilak mundu mailan ezagun bihurtu ziren. Goulden esanetan kanbriar garaian animalien arteko dibertsitatea askoz handiagoa zen gaur egungo bizidunen artekoa baino^[7].

2014ko otsailean 42 kilometro hegoaldera Kootenay Parke Nazionalean aztarnategi berria aurkitu zen eta 15 egunetan 50 animalia espezie jaso ziren bertan.

Ezaugarri geologikoak

Burgess Shaleko fosilak buztin iluneko arroka karetsuetan azaldu dira. Duela 505 milioi urte eraturiko arrokak dira eta 160 metrotako lodiera duen geruza ekaitzaldietako olatuek astinduta sortu zen. Labar bertikalak Burgess Shaleko geruza sortu ondoren arrezife karetsuez eratu ziren.

Hasiera batean oxigeno gabeko baldintzetan sortu zela uste izan zen, eta horregatik imprimatu ahal izan zirela animalien zati bigunak. Dena dela azken ikerketek erakutsi dute Burgess Shaleren formazioan zehar oxigenoa uneoro izan zela.

Fosilak

Burgess Shalen Kanbriar Ertaineko fauna tipikoa ageri da, baina atal gogorrak dituzten animaliak %14a baino ez dira, honek egiten du berezia^[1]. Espezie gehienak bentonikoak dira, itsaso hondoetan mugitzen ziren sarraskijaleak edo hondoan finkaturiko espezieak. Nektonikoak (igerilariak) gutxi daude. Harrapariak %10a baino ez dira^[1].

Iruditegia

Fosilen argazkiak

• 
  Opabinia regalis.
• 
  Hallucigenia sparsa.
• 
  Marrella splendens.
• 
  Haplophrentis carinatus.
• 
  Anomalocaris canadiensis.
• 
  Wiwaxia corrugata.

Fosilen interpretazioa artistikoak

• 
  Opabinia regalis.
• 
  Hallucigenia sparsa.
• 
  Protosagitta spinosa.
• 
  Canadaspis perfecta.
• 
  Choia carteri.
• 
  Orthrozanclus reburrus.

Erreferentziak

1. Briggs, D.E.G.; Erwin, D.H.; Collier, F.J.. (1995). Fossils of the Burgess Shale. Washington: Smithsonian Inst Press ISBN 1-56098-659-X..
2. (Ingelesez) Collins, Desmond. (2009-08-19). «Misadventures in the Burgess Shale» Nature 460: 952–953.  doi:10.1038/460952a. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2019-03-20).
3. Yochelson, E.L.. (1996). Discovery, Collection, and Description of the Middle Cambrian Burgess Shale Biota by Charles Doolittle Walcott. Proceedings of the American Philosophical Society. 140 (4):, 469–545 or..
4. (Ingelesez) Collins, Desmond. (1996/03). «The “evolution” of Anomalocaris and its classification in the arthropod class Dinocarida (nov.) and order Radiodonta (nov.)» Journal of Paleontology 70 (2): 280–293.  doi:10.1017/S0022336000023362. ISSN 0022-3360. (Noiz kontsultatua: 2019-03-20).
5. Whittington, Harry B.. (2003/03). «The Burgess Shale, retrospect and prospect» Paleontological Research 7 (1): 3–7.  doi:10.2517/prpsj.7.3. ISSN 1342-8144. (Noiz kontsultatua: 2019-03-20).
6. (Ingelesez) MORRIS, SIMON CONWAY. «Palaeontology's hidden agenda» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2019-03-20).
7. «Wonderful Life (1989)» www.stephenjaygould.org (Noiz kontsultatua: 2019-03-20).

Ikus, gainera

• Kanbriarreko leherketa

Kanpo estekak

• (Ingelesez)(Frantsesez) Kanadako Museo Birtuala

• Datuak: Q852085
• Multimedia: Burgess Shale / Q852085