Aymeric Picaud (Parthenay-le-Vieux, XII. mendea) monje, idazle eta erromes frantziarra izan zen. Egun Codex Calixtinus edo Liber Sancti Jacobi eskuizkribua idazteagatik ezaguna da, Donejakue bidea egiteko oharrak ematen dituena.[1]
| Aymeric Picaud | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Frantziako Erresuma, ? |
| Herrialdea |  Frantzia |
| Heriotza | ? ( urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | latina |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | apaiza, monjea eta fraidea |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | Erromatar Eliza Katolikoa |
Iter pro peregrinis ad Compostellam liburua Codex Calixtinus osatzen duten bost liburuetako azkena da. Eskuizkribua Compostelako Donejakue katedralean dago. Frantziatik Donejakue bidea egiteko lau ibilbide deskribatzen du (via Turonensis, via Lemovicensis, via Podiensis eta via Tolosana). Picaudek zaldiz egin zuen ibilbidea eta bere oharrak batzuetan nahiko xelebreak dira[2]. Liburu hori Erdi Aroko euskararen eta euskaldunen berri ematen duen iturri bakanetako bat da.
Euskararen eta euskaldunen berri
Erromesak ez zuen euskaldunez ez euskaraz oso iritzi onik, inondik ere. Hona hemen euskal hitzak dakartzaten esaldiak:[3]
| « | Nauarri et Bascli unius similitudinis et quali- tatis in cibis sellicet et uestibus et lingua haben- |
» |
| Codex Calixtinus (letra lodiz nabarmendu ditugu euskal hitzak)[4] | ||
- Itzulpena
| « | Nafarrek eta euskaldunek itxura eta ezaugarri berberak dituzte janariei, jantziei eta hizkuntzari dagokienez, baina begitartea zuriagoa dute euskaldunek nafarrek baino.
Nafarrak belaunetarainoko oihal beltz laburrekin janzten dira, eskoziarren erara, eta lauarcas 'abarkak' deitzen dituzten oinetakoak erabiltzen dituzte, ondu gabeko larru iletsuz eginak, oinetara lokarriz lotuak, oinazpiak soilik inguratu eta gainerakoa agerian uzten dutenak. Ilezko gainjantzi beltz batzuk erabiltzen dituzte ordea, luzeak, ukalondoetarainokoak, azpilduradunak longainen antzera, saias deitzen dituztenak. Zinez itsusi janzten dira eta itsusi jan eta edaten dute. Nafar etxeko guzti-guztiek, hala jopuak nola ugazabak, hala neskameak nola ugazabandreak, jateko guztia lapiko bakarrean nahasita jan ohi dute, koilararekin barik bakoitzak bere eskuekin, eta edan edalontzi bakarretik edaten dute. Jaten ikusiko bazenitu, jaten ari diren txakur edo txerritzat hartuko zenituzke. Berbetan entzungo bazenitu, adausika ari diren txakurrekin oroituko zinateke, hizkuntza erabat basatia baitute: Jainkoari Urtzia deitzen diote, Jainkoaren amari Andrea Maria, ogiari ogi, ardoari "ardum", haragiari "aragi", arrainari arraiñ, etxeari etxea, etxeko jaunari iaona, etxeko andreari andrea, elizari elizera, apaizari belaterra —esan nahi baita, pulcra terra 'lur ederra'—, gariari gari, urari urik, erregeari erregia, Done Jakueri Iaona domne Iakue. [...] Noranahi doala nafarra edo euskalduna, adarra eraman ohi du idunetik zintzilik ehiztariak bezala, eta auconas 'azkonak' deitzen dituen bi edo hiru jaurtigai eskuetan. |
» |
| Gidor Bilbaoren itzulpenean oinarritua[5] | ||
Aymeric Picaudek Basclus aipatzean (hemen euskaldunak izenaz itzuli dena), gaurko Ipar Euskal Herriko euskal herritarrez ari da; Nauarrus aipatzean (hemen nafarrak itzulia), berriz, gaurko Hego Euskal Herriko euskal herritarrez.[5]
Lexikografiaren ikuspegitik, eta baita euskararen historiarako ere, Picauden zerrendak nabarmentzeko moduko datu batzuk ematen dizkigu. Esaterako, biltzen dituen euskarazko 18 hitzetatik, 7 mugagabean daude («panem ogui, uinum ardum, carnem aragui, piscem araign [...] tricticum gari») eta gainerakoak mugatuak, izen bereziak eta partitibo bat («aquam uric») dira. Horrek aditzera ematen digu XII. mendean, ziurrenik, euskaraz hitz bat aipatzerakoan (oraindik) mugagabea erabil zitekeela, nahiz eta ordurako mugatua ere baliatzen hasia zen.[3]
Picauden hiztegitxoa, hurrengo bidaiari gehienenak bezala, arlo semantiko jakin batzuetara mugatzen da, funtsean helburu praktikoa zutelako: ostatua, jan-edanak, jantziak eta, nola ez, erlijio kontuak. Izan ere, Europa guztian bezala, horrelako zerrenda asko, baita hurrengo mendeetan gaika antolatutako zenbait hiztegi ere, eskema teozentriko baten arabera antolatzen ziren, zerrendako lehenengo hitza Jaungoikoari dagokiona edo antzeko bat izanik: «Deum uocant Urcia».[3]
Hiztegi horretako baliokidetzeen artean, zalantzazkoa da aipatu berri dugun hori, hala ere. Urtzi deitzen zioten benetan antzinako euskaldunek Jaungoikoari? Halaxe pentsatu dute ikertzaile batzuek; baina, gaur egungo hainbat euskalariren ustez —esaterako, Ricardo Gómezen ustez—, oso litekeena da hitz horrekin Picauden berriemaileak «zerua» esan nahi izatea. Izan ere, nola adierazi ahal zieten bidaiari horiek beren berriemaile euskaldunei zein hitz esatea nahi zuten? Euskaraz ez jakin, berriemaileak latinez ere ez, eta, ezinbestean, keinuka edota objektuak seinalatuz moldatu behar. Beraz, imajina dezagun Aymeric bere berriemaileari «Jaungoikoa» euskaraz nola deitzen zion esanarazi nahian; beharbada, beste ahalegin batzuen ondoren, atzamarraz zerua erakutsiko zion, eta berriemaileak «urtzia» esan, ‘zerua’ noski.[3] Hori da, behintzat, geroko euskaran ortz (eta honen ondorengo ost-) erroak duen esanahia ortzadar / ostadar, ostarte, oskarbi eta ortzantz ‘trumoia’ bezalako hitzetan.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
