Arabako Errioxa

Arabako Errioxako kuadrilla edo Arabako Errioxa (ofizialki Biasteri-Arabako Errioxako Eskualdea^[1]) Araba osatzen duten zazpi kuadrilla edo eskualde administratiboetako bat da. Hiriburua Guardia da; hala ere, Oion da udalerririk jendetsuena (3.544 biztanle 2021ean).

Artikulu hau Arabako kuadrillari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Errioxa (argipena)».

Arabako Errioxako kuadrilla
Euskal Herria
Arabako Errioxa udazkenean, Guardiatik.
Administrazioa
Herrialdea	Araba
Udalerriak	15
Eskualdeburua	Guardia
Herri handiena	Oion
Izen ofiziala
Presidentea	Joseba Fernandez Calleja (EAJ)
Geografia
Koordenatuak	42°36′N 2°36′W
Azalera	315,83 km²
Demografia
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Ebro ibaiaren ertzean dago kokatuta eta klima mediterraneoa du. Ardo ekoizpena da jarduera ekonomikorik garrantzitsuena.

Udalerriak

Ondoko udalerriak biltzen ditu:

#	Udalerria	▪︎Herriburua, •Kontzejuak eta •Herriak[2]	Alkatea	Alkatearen alderdi politikoa	Biztanleria (2021)	Biztanleriaren ehunekoa, Arabako Errioxako guztizkoan	Azalera (km²)
1	Bastida	▪︎Bastida •Gatzaga Buradon	Daniel Garcia Ruiz	Alderdi Popularra	1.557	13,4	38,17
2	Elvillar	▪︎Elvillar	Enrique Perez Mazo	Euzko Alderdi Jeltzalea	349	3,0	17,50
3	Ekora	▪︎Ekora	Alfredo Arguijo Echazarreta	Euzko Alderdi Jeltzalea	268	2,3	18,80
4	Eltziego	▪︎Eltziego	Juan Carlos Uribe Rueda	Zieko Bai	1.003	8,7	16,32
5	Kripan	▪︎Kripan	Joseba Fernandez Calleja	Euzko Alderdi Jeltzalea	177	1,5	12,52
6	Guardia	•Campillar ▪︎Guardia •Páganos •Serna	Raul Garcia Ezquerro	Euzko Alderdi Jeltzalea	1.546	13,4	81,08
7	Lantziego	•Asa •Binasperi ▪︎Lantziego	Itziar De Alava Martinez de Icaya	Euzko Alderdi Jeltzalea	719	6,2	24,20
8	Lapuebla de Labarca	▪︎Lapuebla de Labarca	Maria Teresa Cordoba Fernandez	Lapuebla Avanza	872	7,5	5,99
9	Leza	▪︎Leza	Ignacio Gallo Herrera	Euzko Alderdi Jeltzalea	219	1,9	9,92
10	Mañueta	▪︎Mañueta	Francisco Javier Garcia Perez de Loza	Alderdi Popularra	297	2,6	9,46
11	Moreda Araba	▪︎Moreda Araba	Mara Garcia Diaz de Cerio	Euzko Alderdi Jeltzalea	212	1,8	8,67
12	Navaridas	▪︎Navaridas	Mikel Fernandez Calleja	Euzko Alderdi Jeltzalea	216	1,9	8,92
13	Oion	•Gorrebusto •Labraza ▪︎Oion	Jose Manuel Villanueva Gutierrez	Euskal Herria Bildu	3.544	30,6	45,16
14	Samaniego	▪︎Samaniego	Maria Pilar Garmendia Iparragirre	Euskal Herria Bildu	313	2,7	10,64
15	Villabuena Araba	▪︎Villabuena Araba	Iñaki Perez Berrueco	Euzko Alderdi Jeltzalea	287	2,5	8,48
	Arabako Errioxako kuadrilla				11.579	100	315,83

Inguru naturala eta klima

Eskualdea Bernedoko mendatetik ikusita.

Arabako Errioxa Ebro ibaiaren sakonunearen barnean dago, bi muga hauek dituela: Toloño mendilerroa iparraldean, eta Ebro ibaia hegoaldean. Kantauri itsasotik gertu dagoen arren klima kontinental leuna du Arabako Errioxak (urtean 16,7 gradu batez beste eta 430 mm ur).

Landarediari dagokionez landareak mediterraneoak dira nagusi, ezpela, artea, pinua eta makala ibaien inguruan. Ebro ibaia da Arabako Errioxako ibai nagusia, eta bertan isurtzen dute ura Toloño mendilerrotik jaisten diren errekek (Herrera, Mayor, Pisarnoso, Acequia, Gines, Uneba, Galijo, Viñaspre, Valvarriñaga, Conchaval, Buenpajera eta Valdevaron).

Historia

K.a. 5000. urtetik, Mesolitotik, hainbat herri finkatu edota igaro dira Arabako Errioxatik. Atlantiko eta Mediterraneo aldeetako kulturen arteko bilgunetzat hartu izan da Arabako eskualde hori (kultura zelta, zeltiberiarra eta euskalduna). Erromatarrak Ebroko goi arroan egokitu zirenean, herri euskaldunak (autrigoiak, barduliarrak edo baskoiak) bizi ziren Arabako Errioxan.

Sorginaren Txabola.

V. mendetik aurrera, Erromako inperioa deuseztu ondoren, bisigodoen begiradapean geratu zen Arabako Errioxa euskalduna. VIII. mendean, Errioxako lurrez jabetu ziren arabiarrak. X-XI. mendeetan, Nafarroako eta Gaztelako koroek gutiziaturiko eremu bihurtu zen Araba guztia. Arabako Errioxa Nafarroako lurra zen, Lizarraldeari zegokiona eta hala iraun zuen XVI. mende hasiera arte. XV. mendean hasi zen, gaztelerak bultzatuta, euskararen gainbehera Errioxan.

Kultura

Hizkuntzari dagokionez, gaztelania da nabarmen nagusi Arabako Errioxan. 2016an, 2.525 euskaldun, 2.200 ia-euskaldun eta 6.448 erdaldun bizi ziren, hau da, eskualdeko biztanleen % 42,28k zekiten euskaraz neurriren batean. 20 urte lehenago, 1996an, 978 euskaldun, 831 ia-euskaldun eta 7.673 erdaldun ziren.

Ekonomia

Ekonomiaren aldetik, eskualde aberatsa da Arabako Errioxa. Oro har ardogintzari lotutako lehen sektoreko jarduerek aparteko garrantzia dute eskualdean. Ardogintzaren inguruan, bestalde, zerbitzuak eta turismo jarduerak ere nabarmen indartu dira Arabako Errioxan azken urteotan.

Ardogintza

Errioxa mahats lurralde oparoa izan da historian zehar, eta, Nafarroarekin batera, ardoz hornitu ditu luzaroan iparraldeko euskal lurraldeak. Mundu osoan ospetsu bihurtu da gaur egun Errioxako ardoa. Mediterraneo aldeko erromatarrek irakatsi bide zizkieten errioxarrei mahatsa lantzeko eta ardoa egiteko teknikak. Erdi Aroan bere horretan iraun zuten teknika horiek. XIX. mendearen bukaeran, teknika berriak abiarazi zituzten Errioxako ardogintzan Bordele aldeko ardogile frantsesek eta gaurko egunean ardo industria modernoa dago Errioxan.

Eskualdea Errioxako ardoa ekoizten duen hiru azpi-eskualdeetako bat da. Tartean, Guardia, Eltziego eta Lantziego dira herri ekoizle nagusiak.

Herritar ospetsuak

• Felix Maria Samaniego (1745-1801), idazlea.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Azaroaren 20ko 63/1989 Foru Araua, eskualdeei buruz.. Arabako Batzar Nagusiak (Noiz kontsultatua: 2010-12-26).
2. «Arabako Toki Erakundeak» Arabako Foru Aldundia (Noiz kontsultatua: 2023-10-19).

Kanpo estekak

• Arabako Errioxaren turismo webgune ofiziala
• Arabako Errioxako udalerrien ikerketa heraldiko-kulturala, EHUk eta Eusko Ikaskuntzak sustatua.

• Datuak: Q282024
• Multimedia: Rioja Alavesa / Q282024