Alostorrea

Alostorrea edo Etxe eder leiho bage honetan^[1] izenburuarekin izendatu da ahozko tradiziotik datorkigun balada hau. Baladan kontatzen diren gertakizunak, kondairak dioenez, Erdi Aroaren azkeneko urteetan gertatu omen ziren, XV. mendean-edo.

Alostorrean nengoanean goruetan...

Kondaira

Kondairak zioenez Beltran Perez Alonso, Alostorreko^[2] jauna, zazpi urtez mairuen kontra gerran aritu ondoren sorterriratu zenean bere etxean gertaturiko seme bort, hau da, sasiko seme baten jaiotzaren berria heldu omen zitzaion.^[3] Emazteak, bere infideltasuna ezkutatzeko asmoz, Beltranen lehendabiziko ezkontzako alaba zen Usuari (edo, bertsioren batean, Uxue izenekoari) leporatu omen zion umea. Beltran Perez Alonso jaunak, egia jakiteko, hilarena egitea erabakiko du eta hilotz plantak eginez egia jakingo du. Horrela, alaba errugabea dela jakingo du eta emaztearen amorantea nor den ere bai. Amorante hori berton hilko du, Erdi Aro balore kanonikoei jarraiki: ohorea odolez besterik ezin garbitu.

Azkuek, Euskalerriaren Yakintzan, bigarren alean, "Ipuin eta lrakurgaiak" izeneko atalean alegia, 30 orrialdean, Alostorreko gertaera hau prosaz kontatu zuen^[4]:

«

Deba inguruko etxe entzutetsu baten izena zan hau (Alostorrea). Jabearena, Beltrán López de Alós. Bi aldiz ezkondu zan. Lehenengo emaztearengandik alaba bat izan zuen: ederra, galanta ta ona. Alos-Usoa izentzat ematen zioten. Biga- rren alabak bi alaba eman zizkion Beltrani. Gaizki hartzen zuen Usoa bere ama- ordeak. Beltranek, alaba maitea atsekabe haien artetik ateratzearren, beretzat senar- gai bat begiz jo zuen. Eztai-egunetan Beltran, Alos utzita, mauruen gudaldi batera joan zan eta zazpi urte handitan egon zan etxeratu gabe. Aloseratu zanean, berri izugarri batek mindu zion Beltrani bihotza: bera mauru hilten ibili zan urte haietan huriko seme bat Alosen jaio zala; ta haur berri honen ama bere emaztea ote zan, bere alaba Usoa ote zan. Usoaren amordeak zabaldu zuen bigarren uste gezurrezko hau. Egia garbi-garbi ezagutzeko, burutasun bat izan zuen Beltranek: bere bu- rua hiltzat egitea. Alostorreko zaldunaren eriotzea laxter zabaldu zan inguru haietan. Gaubeilara, ahaide eta adiskide, lagun asko batu ziran. Aldi hartan hiletak joten zituzten, ez bakarrik gorputza lurpera eramatean, bai gaubela-bitartean ere. Beltranen lehenengo alabari bere aldia heldu zitzaionean, zegoan lekutik jaiki, zerraldora urreratu eta bere aita maiteari bekokian muñ eman eta gero, hitz haue- zaz kantatu zuen bere hileta:

»

«

Alostorrea bai, Alostorrea, Alostorreko eskallera luzea! Alostorrean nengoanean goruetan Bela beltza kua kua kua kua leihoetan.

»

«

Bela Beltz sasiko mutilaren aitak zuen ezizena eta bera ere sasikoa edo huri- koa zan, Beltranen lehengusu baten semea. Usoa luzaroago ari zan hileta joten, eta bere ezpainetako hitzak argi-argi ager- tu zuten Alosko mutil gaizki jaioa etxeko andrearena zala. Orduan jaiki zan hau, eta, berak zinu eginda, bere senar-orde Bela Beltz ere bai; eta bien artean Usoa hilteko zeukatela, zerraldotik atera zan Beltran eta bere- halaxe Bela Beltz-i bizia kendu zion.

»

Bertsioak

Gorago jasotako lau lerro horiek dira Alostorrea baladako bertsiorik ezagunena^[5], baina baladaren beste zenbait aldaera ere jaso dira, gehienak Gipuzkoako lurraldean. Jaso zen lehen bertsioa Arakistain deiturako kondairen ikerlariak jaso zuen 1865. urtean eta Juan Carlos Guerra historialari arrasatearrari igorri zion gutun batean. Juan Carlos Guerrak, beraz, izan zuen balada hau ezagutarazten protagonismo handia, baina baladaren aldaera gehiago edo zati galduak topatu zituzten baita Azkuek, Aitzolek eta Orixek ere. Azkuek kondairaren berri eman zuen bere Euskalerriaren Yakintzan, baladaren aldaera baten zati berriekin batera.

Hona ekarri ditugun lehen bi bertsioak Koldo Biguri, Joseba Lakarra eta Blanca Urgellen edizioan oinarritu dira^[6]. Lehenengoa Arakistainek Juan Carlos Guerrari igorritakoaren kopiaren kopia da. Bigarrena Euzkadi egunkarian argitaratu zen 1932. urteko abuztuan. Lazkaoko semea zen Gorrotxategi'tar Eulogik sinatu zuen eta honek ez zuen berri-emailearen izenik aipatu. Grafia aldaketa batzuk egin ditugu EIMAren aholkuei^[7] jarraitzeko borondatez. Antonio Zavalaren edizioa^[1] ere begiratu dugu.

Arakistain-Guerraren bertsioa:

«

Etxe eder leiho gabe honetan ez naiz sartu zazpi urte haubetan; eta zortzigarrenian, niretzat zorigaitzian, Aita Beltran-en hiltzian. Amandria neria nizaz bi erdi egin zenian, mila oilo hil ziran ezkaratzian, zazpi zezen korritu ere enparantzian. Ni ere banenguen lumatxo artian, eta nire Ama andria urre gortiña artian. Gero Bidania guztian bat zan erorik eta zororik. Aita Jauna nireak haura senartzat eman dit; baña ez nuke trukatuko hobiagoagatik. Aita jauna neriak niri eman zidan imiñan dotia; Ama andriak ere ixillik bere partia. nere bihotzari bakarrik mindura jario. Aita jauna neria Gaztelan zanian ixil askorik jaio zan Alostorrian semia eta ala ere ixillagorik dago bakian hazitzen Zarauz aldian gure jatorriaren lohitukerian. Ai, hau mundu beltza ai nere lotsa alabak negarra ta aitak lur hotza. Zeñek lohitu zaitu zu Alostorria? io nere Aita maite Aita maitia Hilltzia ondo egin dezu Aita jaun maitia.

»

Lazkaoko Gorrotxategi'tar Eulogik Euzkadi egunkarian 1932an argitaraturikoa:

«

Etxe haundi eder galant honetan zazpi urte dira sartu ez naizela zortzigarrenian, ala esker gaiztotan nere aita Ronenronen hilletan Herri guzian ere nundi bat izanik aita neriak bera senar eman dit. Atorratxua jantzi dezala esanik ero neuriak dinbi-danba eman dit. Esku-musubak garbi ditzala esanik ero neuriak dinbi-danba eman dit. Oñetakuak jantzi ditzala esanik ero neuriak dinbi-danba eman dit. Hago ixillik, ama zikiñen umia hago ixillik, andra lotsagabia. Nere auta Valladoliden zanian ixil jaio zan seme-paria etxian. Etziran bataiatu Elizako pontian baizik bat pertzian ta besti azpillian. Asko don gaurko, nere alaba Maria asko don gaurko, nere alaba maitia. Lehen hirea zanen Baionaren erdia lehen erdia eta orain berriz guzia.

»

Beste aldaera eta zati batzuk

Bele beltza...

«

Alostorrea, bai Alostorrea, Alostorreko zurubi luzea! Alostorrean nengoenean goruetan, bela beltza kua-kua leihoetan.[8].[9]

»

«

Alostorria, bai, Alostorria, Alostorreko zulubi luzia. Alostorrian nenguanian goruetan belarantza kua-kua-kua-kua leihoetan.[10]

»

Erreferentziak

1. (Gaztelaniaz) Antonio Zavala, Euskal erromantzeak / Romancero vasco Auspoa. Sendoa ISBN: 84-89080-68-2
2. Azkuek Alostorrea izeneko dorretxe baten berri ematen du Euskalerriaren Yakintzaliburuan. Deban omen zegoen.
3. Biguri, Lakarra eta Urgell: Euskal baladak azterketa eta antologia. Hordago. 1983. Bigarren aleko 50. orrialdean.
4. Grafia aldaketa batzuk egin ditugu EIMAren aholkuei jarraitzeko borondatearekin· Andres ALBERDI: Estandarizatu gabeko solasak nola eman ikasliburuetan
5. «Alsotorrea. Euskal kantutegia - Eusko Ikaskuntza» www.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-05-06).
6. Biguri, Lakarra eta Urgell: Euskal baladak azterketa eta antologia. Hordago. 1983.
7. Andres ALBERDI: Estandarizatu gabeko solasak nola eman ikasliburuetan
8. (Gaztelaniaz) Antonio Zavala, Euskal erromantzeak / Romancero vasco Auspoa. Sendoa ISBN: 84-89080-68-2, 67. or.: "Resurreccion Maria Azkue: La música popular bascongada (1901) hitzaldian, Bilbon argitara emana; Imprenta y Litografía de Gregorio Astoreca. - Calle de Santa María, núm. 15. (...) Kantaren lau lerro horiek bakarrik ematen ditu [Azkuek] eta doinua
9. Imanol Lartzabalek ahapaldi hau grabatu zuen bere Erromantzeak izeneko diskoan.
10. Adolfo Arejita, Igone Etxebarria, Jaione Ibarra: Mendebaldeko Euskal Baladak / Antologia. Bilbo. 1995. Argibide hauekin: Euskal erromantzeak, Iturria: Labayru Ikastegiko MZIM artxiboa. Lekukoa: Pakita Ugarte, 72 urte, Markinakoa. Biltzailea: Maitasun Aretxabaleta. Biltze-data: 1982'ko abendua". "Belarantza hitzagatik" ohar hau: "Bela-beltza izen-adjektiboen forma ilundua".

Kanpo estekak

• Datuak: Q20492414