Ming dinastia 1369tik 1644ra arte Txinan boterea izan zuen azken aurreko dinastia da. Yuan dinastiaren garaian sortu zen, Yuan dinastia mongoliarra erori ondoren. Kiangsu eta Zhejiang lurraldeetako ezegonkortasun sozialak Zhu Yunzhang errebeldeak boterea lortzea ekarri zuen, eta, 1369an Ming dinastia sortu zuen, Txinako historia guztian hegoaldeko lurretan sortu zen dinastia bakarra, Nanjing hartuz hiriburutzat. Bere semeak Beijingera eraman zuen gortea.
| Ming Handia 大明 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1368 – 1644 | |||||||||
| Monarkia | |||||||||
 Ming dinastiaren garaiko Txina bere hedapenik handienean, Yongle enperadorearen erreinualdian. | |||||||||
| Geografia | |||||||||
| Hiriburua | Nanjing (1368–1421) Beijing (1421–1644) | ||||||||
| Biztanleria | 65.000.000 (1393) | ||||||||
| Azalera | Txina km² | ||||||||
| Kultura | |||||||||
| Hizkuntza(k) | Txinera | ||||||||
| Erlijioa | Budismoa, taoismoa, konfuzianismoa | ||||||||
| Historia | |||||||||
| |||||||||
.svg){kind=small}
Ming dinastiako agintariek gobernu sistema tradizionala ezarri zuten. Funtzionario izateko, azterketa bat gainditu behar zen. Hala ere, dinastia berriak intelektual eta artista independenteei esetsi zien; Txou Wi eta Txao Yuan margolariak, adibidez, hiltzera kondenatu zituen.
Historialari batzuek giza historiaren gobernu diziplinatu eta egonkortasun sozialaren aro handienetako bat bezala deskribatzen dituzte Ming dinastiakoak[1]. Ming dinastiak 276 urtez gobernatu zuen herrialdea, eta, Txinan Han etniak gobernatutako azken dinastia izan zen. 1662ra arte iraun zuten Ming erregetzaren aldeko erregimen leial batzuek (hegoaldeko Ming izenez ezagutzen direnak), nahiz eta Pekin, Mingen hiriburua, Li Zicheng buru zuen matxinada batean erori zen 1644an. Li Zichengek Shun dinastia ezarri zuen, baina Qing dinastiak —Mantxuria jatorrikoak— azkar ordezkatu zuen.
Ming dinastiaren gobernupean, ontzidi itzela eta milioi bat laguneko armada iraunkorra osatu ziren[2]. Aurreko aldietan Txinatik espedizio komertzial eta diplomatikoak egin baziren ere, XV. mendean, Zheng He almirante musulmanaren tributu-flotak beste guztiak gainditu zituen, tamainari dagokionez. Eraikuntza-proiektu ugari egin ziren: besteak beste, Kanal Handia, Harresi Handia eta Hiri Debekatuaren sorrera Pekinen, XV. mendearen lehen laurdenean. Ming dinastiaren erregetzaren amaieran, 160 eta 200 milioi arteko biztanleria zela uste da[3].
Yongleren garaian, Txina munduko itsas potentziarik handiena bilakatu zen; Zheng Hek Asia eta Afrika inguruan bidaiak egin zituen, baina kostu ekonomiko handiegiarekin.
Hongwu enperadorea, 1368 eta 1398 artean agindu zuena, sistema zurrun eta mugigaitz batean saiatu zen beregainak izango ziren landa-komunitateen gizartea sortzen, hiriguneetako merkataritza-bizitzan parte hartu beharrik izango ez zutenak. Txinako nekazaritza-oinarria berreraikitzeak eta komunikazio-bideak (bide militarizatuen sistema baten bidez) hobetzeak, ustekabean, nekazaritzako soberakin handiak sortzea eragin zuen, zeina komunikazio-bideetatik hurbil zeuden merkatu arrakastatsuetan saldu ahal izan baitzen. Landa eta merkataritza kulturak hiriko moden eragina jaso zuen. Gizarteko mailarik altuenak, noblezia baxuarekin parekatuta, kontsumoan zentratutako kultura berri horren eragina ere jasan zuen. Tradizioetatik urrunduz, familia merkatariak, hala, administrazioaren eta burokraziaren baitan sartzen hasi ziren, eta nobleziaren ezaugarri kulturalak eta praktikak bereganatu zituzten. Gizartearen eta merkataritzaren bilakaera horrekin batera, pentsamendu filosofikoan, gobernu-erakundeetan, arteetan eta literaturan aldaketak izan ziren.
XV. mendearen hasieran, Beijing izendatu zuten inperioko hiriburu, eta jauregiak, marmolezko terrazak eta lorategiak egin ziren.
XVI. mende inguruan, Ming ekonomia suspertu zuen portugaldarrekin, somaliarrekin, espainiarrekin eta herbeheretarrekin izandako merkataritzak. Txina material, landare, animalia, janari eta aleen merkataritza global hasiberri batean murgildu zen, kolondar trukaketa izenez ezagutzen dena. Europako potentziekin eta Japoniarekin eginiko salerosketak zilar kantitate izugarriak ekarri zituen, eta horrek kobrea eta diru-papera ordezkatu zituen, Txinako trukerako bitarteko komun gisa. Ming dinastiaren azken hamarkadetan, Txinako zilarraren fluxuak behera egin zuen neurri handi batez, eta estatuaren diru-kutxak txikitu egin ziren. Hainbat faktorek eragin zuten Ming ekonomiaren kaltetzea: Izotz Aro Txikiak nekazaritzan eragindako kalteak, hondamen naturalak eta epidemiak. Agintarien higadurak eta mantenu eskasiak aukera eman zien Li Zicheng gisako buruzagi errebeldeei Mingen aginteari desafio egiteko.
Ming dinastian sortu ziren beste gauza askoren artean, XV. mendean sortu ziren mugarri motako adierazleak daude, hiriko sarreretatik gertu kokatuta zeudenak. Harrizko edo egurrezko egiturak ziren; inskripzioak edo erreferentzia-puntuak zituzten, eta pertsonak gidatzeko balio zuten.
Historia
Sorrera
Matxinada eta matxinatuen arteko lehia
Yuan dinastia (1271-1368), Kublai Khanek zuzendutako mongolen inbasioaren ondoren ezarria, Ming dinastiaren sorreraren aurrekoa izan zen. Hanen aurkako diskriminazio instituzionalaz gain, erresumin handia sortu zuena, Yuanen kanporatzea gertatu zen eskualdeetan ezarritako zerga altuengatik, inflazio altuagatik eta (ureztatze proiektuak bertan behera uztearen ondorioz) Ibai Horiaren uholde larriengatik. Ondorioz, nekazaritza eta ekonomia hondatuta zeuden, eta errebolta lehertu zen Ibai Horiko dikeak konpontzera deituak izan ziren ehunka mila nekazarien artean[4].
Han talde asko, horien artean «Turbante Gorriak», matxinadan altxatu ziren 1351n. Turbante Gorriak «Loto Zuria» elkarte sekretu budistan afiliatuta zeuden. Zhu Yuanzhang nekazari pobrea eta, aldi berean, monje budista zen. 1352an, Turbante Gorriekin elkartu zen, eta ospe handia lortu zuen komandante errebelde baten adopziozko alabarekin ezkondu zenean[5]. 1356an, Zhuren indarrek Nanjing hiria hartu zuten[6], geroago Mingen hiriburu bihurtuko zena.
Yuan dinastia desegin zenean, talde matxino askok elkarren aurka hasi ziren herrialdearen kontrola eskuratu, eta dinastia berri bat ezarri nahian. 1363an, Zhu Yuanzhangek bere etsairik behinena, Chen Youliang talde matxinoaren buruzagia, akabatu zuen Poyang aintzirako guduan, historiako itsas bataila handienetakoa izan zena. Bruloteen erabilerari esker (erregai sukoiez kargatutako ontziak), Zhuren 200.000 itsasgizonek matxinoen ontzidia garaitzea lortu zuten, kopuruz handiagoa izan arren. Garaipenak matxinoen azken fakzioaz akabatu zuen, eta horrek Yuanzhang Yangtse bailara aberatsaren jabe ukaezintzat utzi zuen Zhu, eta, hegoaldean, bere boterea sendotzea ahalbidetu zion. 1367an, Zhuren gonbidatu zela, Turbante Gorrien buruzagia, modu susmagarrian hil zen. Dagoeneko ez zegoen tronura igotzea galaraz ziezaiokeen inor, eta bere anbizio inperialen berri eman zuen bere armada Yuanen hiriburura, Dadura, (gaur egungo Pekin) bidaltzean, 1368an[7]. Yuan dinastiako azken enperadorea]] iparraldean babestu zen, Xanadun, eta Zhuk Ming dinastiaren sorrera iragarri zuen Daduko Yuanen jauregia suntsitu ondoren[7]. Hiriari Beijing[8] izena eman zioten, eta Zhu Yuanzhangek Hongwu izena hartu zuen. (Erabat militarra, txineraz).
Hongwu enperadorearen erregealdia
Hongwuk, berehala, herrialdeko azpiegiturak berreraikitzeko ahalegina egin zuen. Nanjing inguruan, 48 km-ko horma bat eraikiarazi zuen, baita jauregi eta administrazio zentro ugari ere[7]. Mingen liburuak dioenez, 1364az geroztik, Zhu zigor kode konfuziar berri bat idazten hasia zen, Da Ming Lü izenekoa, 1397an amaitu zena eta 653. urteko Tang kodearen elementu batzuk berreskuratzen zituena[9]. Hongwuk «weisuo» izeneko sistema militarra antolatu zuen, Tang dinastiaren «fubing» sistemaren antzekoa (618-907).
1380an, Hongwuk Hu Weiyong (胡惟庸) kantzilerra hiltzeko agindua eman zuen, balizko estatu kolpearen zurrumurruen ostean. Postu hori deuseztatu zuen, eta enperadore eta lehen ministro funtzioak bereganatu zituen, oinordeko gehienek egiten jarraitu zutena[10][11]. Bere ministro eta laguntzaileekin gero eta mesfidatiago, Hongwuk «Jinyi Wei» taldea sortu zuen, bere zaindariez osatutako sekretuzko polizia. Hongwuren agintaldiko hiru hamarkadetan izandako purga ugaritan, 100.000 pertsona hil izanaren erantzule izan zen, neurri batean[10][12].
Hego-mendebaldeko muga
Qinghain, Salar herri musulmana Mingen boterearen menpe jarri zen bere borondatez, 1370. urte inguruan buruzagiek amore eman zutenean. Hala Bashi jeneralaren tropa uigurrek 1370eko hamarkadako Miao matxinadak baretu zituzten, eta, Changden (Hunan), kokatu ziren[13]. Hui tropa musulmanak ere Changden finkatu ziren, Mingen kanpainetan tribu aborigenen aurka zerbitzatu ostean[14]. 1381ean, Ming dinastiak hego-mendebaldeko (Yunnan) eremuak (Daliren erresumakoak izan zirenak) bereganatu zituen Hui musulmanek lurralde horiek konkistatu ondoren, zeinak Yuan dinastiari leial ziren mongolen kontrolpean baitzeuden. Yunnaneko gobernadore izendatu zuten Mu Ying jeneralaren Hui-ak eskualdean berrezarri ziren hura kolonizatzeko[15]. XIV. mendearen amaieran, 200.000 kolono inguru 1.416 km2 azaleran kokatu ziren, gaur egungo Yunnan eta Guizhou probintzietan. Geroago, milioi erdi kolono gehiago iritsi ziren. Migrazio horiek aldaketa sakonak eragin zituzten eskualdeko osaera etnikoan; izan ere, ordura arte, Han etniak populazioaren erdia baino gutxiago hartzen zuen. Biztanleriaren aldaketa masibo horien kontrako erresuminak eta horrek suposatzen zuen gobernuaren presentziak, yaoen eta miaoen errebolta ugari eragin zituen 1464 eta 1466 urteen artean. Horiek geldiarazteko, Guangxin zeuden 160.000 soldaduekin bat egin zuten 30.000 Ming soldadu-indarrek. Wang Yangming (1472-1529) aditu eta filosofoak, eskualdean gertatutako beste matxinada bat zapaldu ondoren, talde etniko indigenen administrazio bakar eta zentralizatua sortzearen alde egin zuen, tokiko talde horiek sinizatu ahal izateko[16].
Hongwu enperadorearen erregealdia
Hongwuk, berehala, herrialdeko azpiegiturak berreraikitzeko ahalegina egin zuen. Nanjing inguruan, 48 km-ko horma bat eraikiarazi zuen, baita jauregi eta administrazio zentro ugari ere[7]. Mingen liburuak dioenez, 1364az geroztik, Zhu zigor kode konfuziar berri bat idazten hasia zen, Da Ming Lü izenekoa, 1397an amaitu zena eta 653. urteko Tang kodearen elementu batzuk berreskuratzen zituena[9]. Hongwuk «weisuo» izeneko sistema militarra antolatu zuen, Tang dinastiaren «fubing» sistemaren antzekoa (618-907).
1380an, Hongwuk Hu Weiyong (胡惟庸) kantzilerra hiltzeko agindua eman zuen, balizko estatu kolpearen zurrumurruen ostean. Postu hori deusestatu zuen, eta enperadore eta lehen ministro funtzioak bereganatu zituen, oinordeko gehienek egiten jarraitu zutena[10][11]. Bere ministro eta laguntzaileekin gero eta mesfidatiago, Hongwuk «Jinyi Wei» taldea sortu zuen, bere zaindariez osatutako sekretuzko polizia. Hongwuren agintaldiko hiru hamarkadetan izandako purga ugaritan, 100.000 pertsona hil izanaren erantzule izan zen, neurri batean[10][12].
Hegomendebaldeko muga
Qinghain, Salar herri musulmana Mingen boterearen menpe jarri zen bere borondatez, 1370. urte inguruan buruzagiek amore eman zutenean. Hala Bashi jeneralaren tropa uigurrek 1370eko hamarkadako Miao matxinadak baretu zituzten, eta, Changden (Hunan), kokatu ziren[17]. Hui tropa musulmanak ere Changden finkatu ziren, Mingen kanpainetan tribu aborigenen aurka zerbitzatu ostean[18]. 1381ean, Ming dinastiak hego-mendebaldeko (Yunnan) eremuak (Daliren erresumakoak izan zirenak) bereganatu zituen Hui musulmanek lurralde horiek konkistatu ondoren, zeinak Yuan dinastiari leial ziren mongolen kontrolpean baitzeuden. Yunnaneko gobernadore izendatu zuten Mu Ying jeneralaren Hui-ak eskualdean berrezarri ziren hura kolonizatzeko[19]. XIV. mendearen amaieran, 200.000 kolono inguru 1.416 km2 azaleran kokatu ziren, gaur egungo Yunnan eta Guizhou probintzietan. Geroago, milioi erdi kolono gehiago iritsi ziren. Migrazio horiek aldaketa sakonak eragin zituzten eskualdeko osaera etnikoan; izan ere, ordura arte, Han etniak populazioaren erdia baino gutxiago hartzen zuen. Biztanleriaren aldaketa masibo horien kontrako erresuminak eta horrek suposatzen zuen gobernuaren presentziak, yaoen eta miaoen errebolta ugari eragin zituen 1464 eta 1466 urteen artean. Horiek geldiarazteko, Guangxin zeuden 160.000 soldaduekin bat egin zuten 30.000 Ming soldadu-indarrek. Wang Yangming (1472-1529) aditu eta filosofoak, eskualdean gertatutako beste matxinada bat zapaldu ondoren, talde etniko indigenen administrazio bakar eta zentralizatua sortzearen alde egin zuen, tokiko talde horiek sinizatu ahal izateko[16].
Harremanak Tibetekin
.
Mingen Liburuak, 1739an Qing dinastiak konpilatutako Ming dinastiaren historia ofizialak dio Mingek mandatu ibiltariak ezarri zituztela Tibeteko administrazioa gainbegiratzeko, Tibeteko Yuan dinastiako ofizial ohien tituluak berritzeko eta Tibeteko sekta budisten buruzagiei[22] printze-tituluak emateko. Hala ere, Turrel V. Wyliek aurreratzen du Mingen Liburuan enperadorearen ospea eta izen ona sustatzera zuzendutako zentsurak ezabatu egin zituela Ming garaiko erlazio sino-tibetarren xehetasunak[23].
Aditu modernoek eztabaidatzen jarraitzen dute ea Ming dinastia Tibeteko subirano benetakoa zen ala suzeratasun ahul bat ote zen, Jiaqing enperadoreak (1521-1567 bitartean gobernatu zuen) gortean budismoa jazarri zuenean (taoismoaren alde eginez) amaitu zena[23][24][25] Beste aditu batzuek diote Mingen gortearen eta Lama (budismoa) tibetarren arteko harremanen izaera erlijioso sakona ez dagoela oso argitua ikerketa modernoetan[26][27]. Beste batzuek, berriz, harremanen alderdi komertziala azpimarratzen dute, eta zaldi tibetarrak te txinatarrarekin trukatzeak nabarmentzen dute[28]Txantiloi:Sperling[29][30][31].
Ming dinastiakoak XIV. mendean hasi ziren noizbehinkako esku-hartze militarrak egiten Tibeten; bien bitartean, tibetarrek Ming erasoen aurkako erresistentzia armatua antolatu zuten, arrakastaz[32][33]. Patricia Ebreyk, Thomas Lairdek, Wang Jiaweik eta Nyima Gyaincainek azpimarratzen dute Ming dinastiak ez zuela tropa iraunkorrik kokatu Tibeten[34][35][36], aurreko dinastian ez bezala (Yuan mongolak)[34]. Wanli enperadoreak (1572-1620), 1578an hasitako mongol-tibetar aliantzaren aurretik, mongol-tibetar harremanak berrezartzeko saiakera batzuk egin zituen, eta horrek eragina izan zuen mantxu jatorriko ondorengo Qing dinastiaren (1644-1912) kanpo politikan, eta Boneta Horien ordenako Dalai lamaren babesa suposatu zuen[23][23][37][38][39]. XVI. mendearen amaieran, mongolak erakutsi zuten dalai lamaren babesle armatuak zirela Amdo eskualdean instalatu ondoren. Horren ondorioz, Güshi Khanek (1582-1655) Tibet konkistatu zuen 1642an[23][40][41][42].
Harremanak europarrekin
Jorge Álvares izan zen 1513ko maiatzean Perla ibaiaren deltan dagoen Lintin uhartera iristen lehena, baina Rafael Perestrello (Kristobal Kolonen lehengusua) izan zen Txinako hegoaldeko kostan lehorreratu eta Guangzhourekin merkataritzan jardun zuen lehen esploratzaile europarra, 1516an[43]Txantiloi:PfoundesTxantiloi:Nowell . 1517an, portugaldarrek espedizio komertzial handi bat bultzatu zuten Guangzhoun[43], eta ordezkaritza bat bidali zuten Manuel I.a Portugalgoaren izenean Zhengde enperadorearen gortera[43]. Enperadorea hil ondoren, harremanak berehala gaiztotu ziren, Malakako enbaxadoreek (gaur egungo Malaysian) erregea tronutik kendu izana leporatu zietenean portugaldarrei[43]. 1521ean eta 1522an, Txinako itsas indarrek Portugalgo ontziak kanporatu zituzten, eta atzeko kargako lehen kulebrinak (kanoiak) iritsi ziren Txinara[44].
Ming dinastiaren gainbehera
Wanli enperadorearen erregealdia
Wanli enperadorearen erregealdian (1572-1620), estatuaren diru-kutxak hustuz joan ziren, Korean Japoniaren aurkako Imjin gerraren kostu izugarriagatik eta arazo fiskal ugariengatik. Haren erregealdiaren hasieran, Wanli kontseilari gaituz inguratu zen, eta estatuko gaiak eraginkortasunez kudeatu zituen. Bere Idazkari Nagusi zen Zhang Juzheng-ek (1572 eta 1582 bitartean funtzioan) aliantzen sistema eraginkor bat martxan jarri zuen goi-funtzionarioekin. Hil ondoren, ordea, inork ezin izan zuen aliantza horien egonkortasuna ziurtatu, eta funtzionarioak elkarren aurkako taldeetan banatu ziren[45]. Lehia horien ondorioz, Wanli nekatu egin zen gorteko arazoez eta bere ministroen arteko liskarrez, eta nahiago izan zuen Hiri Debekatuaren harresien atzera erretiratu[46]. Funtzionarioek administrazioan zuten eragina galdu zuten, eunukoak enperadorearen eta bere menpekoen arteko bitartekari bihurtu baitziren. Estatu-arazoez eztabaidatu nahi zuen goi-mailako funtzionario orok eunuko boteretsuak konbentzitu, edo usteldu behar zituen bere mezua enperadoreari helarazteko[47].
Ekonomia
Ming garaia hazkunde ekonomiko eta oparotasun kulturaleko garaia izan zen. Txinaren eta mendebaldeko potentzien arteko lehen merkataritza-harremanak gertatu ziren, bereziki Espainiako Inperioarekin. Haiek, Filipinetatik, beharrezko zilarrez hornitu zuten Txinako txanpona sortu ahal izateko, eta keinu horrek Amerikatik ateratako zilar espainiarra nazioarteko dibisa bihurtu zuen XVI. mendean; horrela, gainerako potentziek dibisa espainiarra erabili behar izan zuten erosketak egin ahal izateko. Portugaldar inperioarekin ireki zuen bere merkatua; horrela, hiru inperio horien artean, lehen globalizazio merkantilista bultzatu, eta Txinako merkatuaren irekierak fruitua eman zuen. Hain zuzen ere, Mingek luzaroan, eragotzi nahi izan zuten mendebaldeko potentziekiko eta Japoniarekiko merkataritzak jendartearen merkantilizazioa ekarriko zuen, Song dinastiarekin gertatutakoaren antzera.
Dinastia horren barruan kontuan hartu beharreko beste faktore bat da eunukoek XV. mendearen hasieran Ming dinastian egindako esplorazio ozeanikoetan egindako ekarpena. Geroago, eunukoak garai horretako barne politikaren parte izango dira, eta, beraz, gorte inperialen barruan izango duten eragina garrantzitsua izango da goraldian, Mingen gainbehera eta kolapsora arte.
Gizartea eta kultura
Artea
Ming dinastiak Inperioko Pintura Akademia zabaldu zuen berriro, baina, XV. mendearen lehen erdia arte, ez zen erabat indarrean sartu. Akademia berriak, baina, ez zuen zerikusirik Song garaikoarekin. Akademia artea maite zuten enperadoreen ardurapean egon zen, eta Ming garaiko akademiako paisajistek, berriz, aurreko aldietako pintoreak antzeratu baizik ez zuten egin, beren lanei ezaugarri berezirik eman gabe.
Akademia ofizialetik kanpo, taldeetan aritzen ziren pintore independenteak, Txe- Kiang-en eta Hang-txou-n. Estatuak haien kontra jo zuen, ez beren pintura lanen gaiengatik, paisaiak egiten jarraitzen baitzuten, beren independentziagatik baizik.
Ming dinastiaren lehen urteetan, Txien Txin (1369-1415) poeta gailendu zen kaligrafo gisa. Kaligrafia etzana (tsao) erabiltzen zuen, deszifratzen oso zaila, baina kaligrafia klasikoan (kai) ere oso trebea zen; enperadoreak berak eusten omen zion tintontziari bera lanean ari zela. Dena den, Ming garaiko kaligrafoen artean, hoberena Wen Txen-min (1470-1559) izan zen. Eragin handia izan zuen bere garaiko artisten eta intelektualengan. Kaligrafia klasikoa landu zuen dotoretasun handiz, eta, oraindik ere, haren ideogramak erabiltzen dituzte Txinako eskola umeek.
Ming dinastiaren garaian, portzelana asko egin zen, portzelana zuria marrazki urdinekin (kobalto urdina), batetik, eta bost koloreko portzelana deitua (gorri, urdin, berde, hori eta beltz), bestetik. Apaingarri gisa, jadezko tailek eta lakazko grabatuek ere arrakasta handia izan zuten garai hartan.
Erlijioa
Ming dinastian nagusi izan ziren sinesmen erlijiosoak izan ziren arbasoen gurtzaren, taoismoaren eta budismoaren arteko nahasketa tradizionalak. Txinatarrek Txinako erlijio tradizionalean bildutako jainko askorengan sinesten zuten.
Ming aldiaren amaieran, Europatik, lehen misiolari jesuitak iritsi ziren, hala nola Matteo Ricci eta Nicolas Trigault. Beste kongregazio batzuk ere iritsi ziren, hala nola domingotarrak eta frantziskotarrak.
Riccik Xu Guangqi matematikari, astronomo eta agronomo txinatarrarekin lan egin zuen Euklidesen elementuak matematikako greziar liburu-bilduma txinerara itzultzeko, 1607an. Txinatarrak txundituta zeuden astronomiari, zientzia kalendrikoari, matematikari, hidraulikari eta geografiari buruzko Europako ezagutzarekin. Monje europar gehienek beren burua elite heziaren kidetzat aurkezten zuten erlijio-figuratzat baino gehiago, txinatarren konfiantza eta mirespena lortzeko ahaleginean[48]. Hala ere, txinatar gehienak susmo txarrekoak ziren, baita kritiko ere kristautasunarekin, txinatarren sinesmenak eta praktikak ez zetozelako bat kristau-fedearekin[48]. Eztabaida horren unerik gorena, Nankingo 1616ko gertakari erlijiosoa izan zen; Konfuzioren tradizionalistek behin-behineko garaipena lortu zuten mendebaldeko misiolariak atzera bota zituztenean, mendebaldeko zientzia txinatar eredu garaiago batetik zetorrelako ustearen alde egin baitzuten. Hala ere, laster baztertu zen hori, eta Astronomia Koadro Inperiala zientzian hezitako mendebaldeko misiolariz bete zen[49].
Kristautasunaz gain, Kaifengeko juduek historia luzea izan zuten Txinan. Pekinen horietako batek kontaktatu zuenean jakin zuen hori Riccik, eta haren historia ikasi zuen[50]. Islama VII. mendetik egon da Txinan, Tang dinastiaren garaian. Ming aroan, musulmanen fedea zuten hainbat pertsona ospetsu izan ziren, horien artean Zheng He. Hongwu enperadoreak musulman asko izendatu zituen armadako komandante: Chang Yuqun, Lan Yu, Ding Dexing, Mu Ying...[51].
Ikus, gainera
Erreferentziak
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
