From Wikipedia, the free encyclopedia
Lugdunum Convarum, literalki, «Konbenen Lug jainkoaren muinoa» esan nahi duena, Akitaniako erromatar garaiko hiri zahar bat izan zen, konbenen hiri nagusia eta egun, Saint-Bertrand-de-Comminges (okzitanieraz, Sent Bertran de Comenge) dena.
Lugdunum Convenarum | |
---|---|
Lugdunum Convenarum hiriaren aztarnak eta egungo Sent Bertran de Comenge atzean. | |
Datuak | |
Estatu burujabe | Frantzia |
Frantziaren banaketa administratiboa | Metropolitar Frantzia |
Eskualdea | Okzitania |
Departamendua | Garona Garaia |
Barruti | Saint-Gaudenseko barrutia |
Kantonamendu | canton of Barbazan |
Frantziako udalerri | Saint-Bertrand-de-Comminges |
Eskualdea | Garona Garaia |
Koordenatuak | 43°02′N 0°34′E |
Historia | |
Garaia | Erromatar Inperioa |
Kultura | Akitaniar eta erromatarra |
K.a. 72an, Pompeio Hispaniatik itzuli da Sertorio, beste jeneral erromatar baten aurkako borrokan Metelori laguntzeko. Sertorioten aliatua zen M. Perpernak (edo Perpennak) Ventok Sertorio hil zuen azkenean eta beste egitekorik egin gabe geratu ziren tropa haiek ezartzeko, Ponpeiok oppidum natural baten gaineko gotorleku bat sortu zuen: Lugdunum Convarum. Hiria eskualde horretako erromanizazio fokua bihurtuko zen (Montmaurin, Valcabrère, Valentine, Luixongo termak eta Aran harana...) eta han populazio akitaniar-erromatarra finkatzen lagunduko zuen.
Lugdunum bidegurutze batean finkatu zen, merkatu garrantzitsu egiten zen puntuan. Barruti zirkularreko monumentua K.a. I. mendearen lehen hamarkadan eraiki zen antzinako bidegurutze horren gainean.
Hiria bera antzinako zenbait ibilbidetan aipatzen da, hala nola Antoninoren ibilbidean eta Peutingerren taulan[1].
Zentro sinboliko horren inguruan, bi belaunaldietan, bere monumentu publiko nagusiez hornitu zen hiria: enperadorearen gurtzarako tenplua, terma publikoak (foroko bainuak eta iparraldeko bainuak), merkatua (macellum) eta antzokia. Hurrengo mendeetan eta periferiarantz beste eraikin batzuk egin ziren: anfiteatroa, kanpaleku militarra, portua Garonaren ertzean, etab.
Kaligula enperadore erromatarrak, Herodes Antipas bere kargutik bota zuenean, erbesteratu eta Lugdunum Convarum-era bidali zuen bere emaztea Herodiasekin batera K.o. 39. urtean.
Tradizioaren arabera, hiriak haranaren eremu osoa hartzen zuen, eta garai bereko Lutezia baino handiagoa zen. Latinezko esaera batek honela zioen: «Katua Lugdunumetik Valentinera joan zitekeen teilatu batetik bestera», hau da,12 km. Pomponio Melaren esanetan, herri honek 10.000 biztanle zituen; konparaziorako, garai berean, Tolosak, eskualdeko hiri nagusiak, 20.000 zituenean.
V. mendean, hiri garaia gotortzen zuen harresia eraiki arren, bizitzak lautadan iraun zuen nukleo berrien inguruan, hala nola, kristau-basilikaren inguruan. Baina eraikin asko arpilatu ziren harrien eta marmolezko apaingarrien aprobetxatzeko, beste eraikin batzuetan berrerabili baitziren (Valcabrèreko Saint-Just basilikarako, adibidez) edo kare bihurtu ziren. Gainera, XII. mendearen amaieran San Beltránek fundatutako katedrala eraikitzen ari zirela, hiria berpiztu zen eta gorakada izan zuen; hiria Saint-Bertrand-de-Comminges bihurtu zen orduan.
Lug edo Lugh jainko zelta bat da. Dunum, duno/dunon galiar hitzaren latinezko forma da, muinoa edo gotorlekua esan nahi duena, eta Frantzian toponimo askotan agertzen da (Augustodunum, "Augustoko muinoa": Autun, adibidez)[2][3][4].
Hiria K.a. I. mendetik ezagutzen da, Estrabon geografo grekoak aipatzen baitu, eta geroago beren idazkietan kontuan hartuko dute Ptolomeok (K.o. II. mendea), Λουγδουνον izenarekin, Κονουενοι-en hiria (Konbenen hiria). Herodes Antipas han erbesteratuta egon zela esan zenez, Flavio Josefo historialari juduak (K.o. I. mendea) hiriaren izena bere kroniketan izen bakoitiaz aipatzen du, alegia, konbenak aipatu gabe. Gauza bera da III. mendean, Antoninoren ibilbidean (Itinerarium Provinciarum Antonini Augustii).
IV. mendean, San Jeronimok ez du jada Lugdunum izena erabiltzen, eta Convenae hiriaz hitz egiten du, Convenoak biltzen ziren hiria, "in unum oppidum congregavit", eta hortik hartu zuten zuten izena, "unde et nomen Convenarum accepit". Egun horretatik aurrera eta Erdi Aro osoan, Convenae izena erabiltzen dute Sidonio Apolinarrek eta Gregorio Tourskoak.
Konbenak, edo "herri bilduak", latinez "con venit", Lannemezango mesetari gutxi gorabehera dagokion Pirinioetako mendi-oinaren zati horretan aurkitutako populazioei emandako izena izango litzateke.
Convenae izena eta bere aldaera guztiak, bereziki gotzainen idazkietan agertzen direnak, Commenae-n bilakatu zen lehenik, eta Comminges gero.
Antzinako Lugdunum izenaren eta Erdi Aroko Convenae izenaren elkartzea sorkuntza modernoagoa izango litzateke, batez ere XIX. mendeko Lugdunum-Lyondik hiritik bereizteko. 1866an egin zen hurbil zegoen itzulpen epigrafiko batek Gutxi gora beherako itzulpenak bereziki bultzatuko zuen izendapen hori.
Akitaniar-erromatar hiria 1913tik aurrera azaleratzen hasi zen lehen ikerketa arkeologikoei esker. Mende erdi baino gehiagoan luzatu indusketa-kanpainek tenplu bat, foro bat, trofeo bat, merkatu bat, terma erromatar batzuk, etxebizitza partikularrak eta oinplano basilikaleko eliza bat argitara atera zituzten. Horiei esker, pixkanaka berreraiki ahal izan zen lekuaren historia, jatorritik. VI. mendearen amaiera arte.
Indusketak 1970ean bertan behera geratu ziren, eta 1985etik atzera berriz abiatu [5].
2015etik aurrera, Lille III Unibertsitatearen (edo Université Charles-de-Gaulle) arkeologia lantegi-eskkola baten lekua da gunea, William Van Andringaren zuzendaritzapean, "Mourir à Lugdunum/Saint-Bertrand-de-Comminges" (Lugdunemen/Sent Bertran de Comengen hil) programari esker. Lugdunumeko hiri-periferian ezarritako hileta-multzoak aztertzen dira ikerketa-programa honetan. Hileta-praktikak (ehorzketa-moduak, errituaren objektuak, arkitektura, errituak eta keinuak) eta hiriko nekropolien antolaketa espazialak hiri-garapenean izan duen bilakaera aztertzen ditu. 2016. urteko indusketak “Herranne” izeneko lekuan interesatu ziren, non mausoleo erromatar bat XIX. mendean aurkitu baitzuten. Mausoleoaren inguruan, nekazaritzako establezimendu bati atxikita, ehorzketa plangintza zabala jarri da martxan.
Saint-Bertrand-de-Commingesko gune arkeologikoa 1926an bertan aurkitu zen Augustoren trofeogatik ezagutzen da bereziki. Mukulu biribileko marmolezko eskulturez osatutako egitura monumental bat da trofeo hau, eta agertu ziren eskultura taldeek arma-trofeoak, alegoriak eta gatibuak irudikatzen zituzten. Hiru multzok osatzen zuren trofeoaren egitura: itsas trofeo bat eta lehorreko bi trofeo. K.o. I. mendearen amaieran sortu zen, Galia hegoaldean eta Hispanian Augustok lortu zituen garaipenen ondoren. Trofeo honetatik 134 zati bakarrik aurkitu dira, eta hala ere, trofeo hori orain arte ezagutzen diren osoenen artean dago.[6]
Erromatar garaiko[oh 1] idazkun ugari aurkitu dira, erromatartutako hiri handi eta garrantzitsu batean espero daitekeen bezala. Idazkun horietan agertzen diren antroponimoek (pertsona izan) eta teonimoek (jainko-jainkosa izen) indigenak direnean, akitanierazko izena edo izenaren osagai bat akitanieraz izaten dute, eta oso garrantzitsuak izan dira Euskararen historiaren ikerketan, akitaniera, euskararen aitzindaria edo aitzindarietako bat baita.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.