Loiolako Santutegia
eraikitako euskal ondare nabaria Azpeitian From Wikipedia, the free encyclopedia
Loiolako Santutegia Azpeitian (Gipuzkoa) dagoen arkitektura barrokoko santutegi eta basilika da. XVII. mendean hasi zen eraikitzen San Ignazio Loiolakoaren omenez, haren jaiotetxearen inguruan.
- Artikulu hau Azpeitiko Loiola auzoan dagoen santutegiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Loiola».
| Loiolako basilika | |
|---|---|
| Kultura ondasuna | |
| |
| Kokapena | |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Probintzia |  Gipuzkoa |
| Udalerria | Loiola |
| Koordenatuak | 43°10′28″N 2°16′57″W |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Irekiera | 1738 |
| Izenaren jatorria | Ignazio Loiolakoa |
| Erlijioa | katolizismoa |
| Elizbarrutia | Donostiako elizbarrutia |
| Arkitektura | |
| Arkitektoa | Carlo Fontana Inazio Ibero |
| Estiloa | Barrokoa |
| Ondarea | |
| BIC | RI-51-0001480 |
| 29 | |
Carlo Fontana arkitekto erromatarrak diseinatu zuen eraikina eta hainbat arkitekto gipuzkoarrek eraldatu eta eraiki zuten, Inazio Ibero horien artean.
San Ignazio Loiolakoa 1556. urtean Erroman hil zenean, haren jaiotetxearen entzutea piztu zen, 1567an barnealdean mezak egitea onartzeraino. 1609an santu egiteko prozesua amaitu zenean, eraikin hau benetako Santutegi bihurtu zen.
1681. urtean Jesusen Lagundiak Carlo Fontanari eskatu zion arkitektura multzo berriaren proiektua, jatorrizko dorretxea, eliza eta lagundiaren egoitza batuko zituena. Garai hartan, Carlo Fontana Erromako arkitekto ospetsuena zen. Fontana ez zen inoiz Gipuzkoan izan: horregatik eta burutze prozesu luzeagatik, proiektuak aldaketa batzuk izan zituen eraikuntza lanetan zehar.
Santutegiaren eraikuntza
- 1681: Jesusen Lagundiko jeneral Pablo de Olivak eliza eta Loiolako jesulagunen ikastegia egiteko proiektua eskatu zion Erromako arkitekto Carlo Fontanari.
- 1689: Lehen harria ezarri zen.
- 1693: Martin Zaldua hargin maisuak hasierako proiektua aldarazi eta bi harmailadi zabal erantsi zizkion.
- 1704: Lanak eten ziren.
- 1717: Eraikuntza-lanak hasi ziren berriz, Sebastian Lekuona arkitektoaren zuzendaritzapean.
- 1733: Lekuona hil ondoren, Inazio Ibero arkitektoak bere gain hartu zuen proiektua.
- 1738: Eliza uztailaren 31n zabaldu zen, baina barrualdea amaitu gabe zegoen.
- 1767: Ibero hil zenean, Xabier Inazio Etxeberria izan zen lan-maisua. Urte horretan, Jesusen Lagundiko kideak Espainiatik kanporatu zituzten.
- 1840: Desamortizazioan, jabetza Gipuzkoako Foru Aldundira igaro zen.
- 1888: Santutegiak gaur egun duen itxura hartu zuen.
1925ean, jendetza basilikaren aurrealdean bildua.
_-_Fondo_Car-Kutxa_Fototeka.jpg)
_-_Fondo_Marín-Kutxa_Fototeka.jpg)
Loiolatarren Oinetxea
Sakontzeko, irakurri: «Loiolatarren Oinetxea»
Loiolatarren Oinetxea, Etxe Santua izenez ere ezaguna, eraikinaren eskuin hegalean dago, ia tenpluari itsatsia. Hor jaio zen San Ignazio Loiolakoa, eta haren bizitzaren erakusgarri da. Santutegiaren bihotza dela esan daiteke; izan ere, santuaren figura eta eraikin hori goraipatzeko asmoz eraiki zen santutegi osoa, Etxe Santu horren inguruan.
Eraikin nagusia
Santutegiaren oinplanoa laukizuzena da, eliza biribila alde luzearen erdialdean kokatua. Basilikaren alde banatan luzatzen diren eraikinek 75 metroko luzera dute bakoitzak. Elizaren aurrealdean fatxada planotik irteten den arkupea eta harmailadia ditu. Laukizuzenaren beste aldean, planotik irtenda, jangela, jangela-aurrea eta sukaldea daude.
Guztira 40.000 metro karratu daude eraikita 10.000 metro karratuko eremuan. Izarraitz mendilerrotik ateratako kareharria erabili zen eraikitzeko eta gaur egun posible da Loiolako Santutegia eraikitzeko atera zen harriak mendian utzitako zuloa ikustea.
Eskailerak
Carlo Fontanaren proiektuak izan zuen aldaketetako bat eskailera monumentalen eraikuntza izan zen. Eskailera zabaleko eta mailadi leuneko eskailera hauek ataria eta goiko solairuak lotzen dituzte, alde batetik gelak eta bestetik dorretxera emanez. Eskailera hauek hainbat estatuarekin apainduta daude, hegoaldekoak Jesusen Lagundiko lehen santuekin eta iparraldekoak Jesuitekin harreman estua izan duten Aita Santuekin. Estatua hauek direla eta, iparraldeko eskailerek Aita Santuena izena dute eta hegoaldekoak Santuena.
Eskailerak txandaka daude eraikita, solairu bakoitzaren artean alboetako lau sekzio bi erdikoekin osatzen dira. Eskailerak bi ertz-gangekin estalita daude, erdian egurrezko lore batekin apaindutako kupula bat dutela.
Basilika
Etxe Santua Loiolako santutegiaren barruko bihotza bada, basilika kanpoaldekoa da. Kupula handia du nagusi, eta, aurretik, hiru baoko arkupe handi bat, eskailera handi batetik igotzen dena. Barrokoak arkupea hartzen du, estilo txurriguereskoa du, eta apaingarri ugariz betetzen ditu hormak. Arku handi bat eskailera bikain baten gainean irekitzen da, simetria perfektua erakutsiz.
Austriako etxea izan zen santutegiaren eraikuntzaren bultzatzailea, baina hau Borboien dinastiaren pean egin zen. Horregatik, elizpearen gainean, Borboien armarri handi bat dago. Elizpean, sabaiaren azpian, San Ignazio, San Frantzisko Javier, San Frantzisko Borjakoa, San Luis jangela eta San Estanislao de Kostkaren estatuak daude, Gaetano Pace eskultore italiarrak eta Miguel de Mazo kantabriarrak eginak.
Ate nagusiak Libanoko zedro zurezkoak dira, eta, instalazioaren gainerakoa kaoba egurrarekin osatzen da. Sarrera multzoaren alboetan bi zutabe salomoniko daude. Zutabe horien gainean frontoi kurbatu bat dago.
Barrualdean, txurriguereskoak dena inguratzen du. Urre-koloreko marmolez egina dago, mosaiko handi bat marrazten duen material bereko pisu batekin. Oinplanoa zirkularra da, 33 metroko diametroa du eta bi tamainatako zortzi arkuz inguratuta dago, 20 metroko diametroa duen erdiko espazio bat utziz. Arkuen marmola beltza da eta bere zutabeen kapitelak korintoar ordenakoak dira. Dena guztiz apainduta. Arkuen gakoen gainean honako hizki eta silaba hauek markatzen dira: handienetan inaziotar leloaren inizialak: AMDG, Ad Maiorem Dei Gloriam (Jainkoaren loria handienari), eta txikietan Viva Jesus esaldia osatzen duten "vi", "Va", "Je" eta "sus" silabak.
Tenpluaren perimetro osoan zehar, balkoi bat dago, burdin forjatuzko baranda bat duena. Balkoiaren hondoan friso bat dago, non gai militarrekin egindako marrazkiak eta Ignazio Loiolakoaren bi bizitzak agertzen diren. Kanela, sarrerako ateak osatzen dituena, kaobazkoa da. Bere gainean, 1889an Aristide Cavaillé Collek egindako organo bat duen korua dago. 2172 hodi ditu.
Tenplua 1738an inauguratu eta 1888 eta 1889an santutu zen. Loiolako santutegiaren tenplua basilika txiki izendatu zuen Benedikto XV.ak 1921ean.
Kupula
Kupula eusten duen danborra argitsua da. Bertan, zortzi leiho handi irekitzen dira. Leihoen arteko hormak oso apainduta daude, baita oihal bakoitza bereizten duten pilastrak ere, eta horien gainean eusten da kupularen nerbioa. Kupulak 20 metroko diametroa eta 50 metroko altuera ditu. 15 metroko linterna batek errematatzen du, eta, beraz, lurretik 65 metroko altuera du guztira.
Kupularen egitura bikoitza da. Kanpoko kupula bat dago, kareharriz egina, eta beste bat barrukoa, hareharrizkoa, askoz bigunagoa eta lan egiteko errazagoa. Bien artean metro erdiko tartea dago.
Kupularen hormak osatzen dituzten oihaletan Austriar eta Borboien etxeko armarriak irudikatu, landu eta polikromatuta daude.
Egiturazko hainbat arrazoi direla medio, diseinuaren eta eraikuntzaren arazoen ondorioz, kupula biak, barrukoa eta kanpokoa, zaharberritu eta indartu egin behar izan dira XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran, altzairuzko kable-sare konplexu batekin, kanpoaldearekin, eta esku-hartze konplexu batekin, barnealdearekin.
Carlo Fontanaren jatorrizko proiektuak, kupularen azpian eta espazio hori inguratuz, kapera independente batzuk aurreikusten zituen, kupula handiaren bultzadari eusten laguntzen zuten horma lodiz bananduak. Zalduak kaperen arteko banaketa horma horiek kentzea erabaki zuenean, kupula babestuko zuen espazioaren inguruan nabe zirkular bat sortzeko, tenpluari handitasun eta originaltasun handiagoa eman zion. Kupularen sostenguari muzin egin zitzaion, XX. mendearen amaieran eraikuntzaren egonkortasuna arriskuan jarri zuten egiturazko arazoak sortuz eta hura indartzera behartuz.
Erretaula nagusia
Erretaula nagusia, barroko estilokoa, 1739-1747 bitartean egina da Inazio Iberoren marraketari jarraiki. Horma-konka batean landutako erretaula hau zizeiluaz, gorputz bakarraz eta erremateaz osatzen da. Hiru kaletan banatzen da, erdikoa nabarmenagoa eta albokoak baino aurreratuxeagoa agertzen delarik. Erdiko kalea eta albokoak binaka elkartutako zutabe salomondarren bidez bereizten dira. Zutabe hauek kapitel konposatua dute eta xingola eta izarrez osatutako dekorazioa. Alboko kaleen kanpo aldean fuste lisoko zutabeak agertzen dira. Errematea oskol formakoa da, eta dekorazio ugarikoa. Erretaula guztia marmolezko marketeria eta enbutizioez eta Ignazio Loiolakoaren bizitzari buruzko osagaiez estalita dago. Apaingarri horiez gain, altzariari aberastasun eta berezitasun paregabea ematen dioten beste zenbait edergarriz jantzia dago.
Erdiko kalean hiru gingileko bi horma-hilobi agertzen dira elkarren gainean jarriak. Beheko aldean santutegia dago eta goikoan santuaren irudia. Santutegiak tenplete itxura du, eta Genoako jaspe urdinez egindako zortzi zutabetxoz osatutako zokaloan bermatzen da. Balaustrez osatutako kupula bat du. Sainduaren taila santutegian kokatuta dago, hiru gingileko horma-konka batean. Horma-konka honek frontoiaren zati bat hartzen du. Barroko klasizistako eskultura bikaina dugu santuaren taila, zilarrean landua. Caracasko Gipuzkoar Konpainiaren oparia da, eta José Bauerrek egin zuen, Francisco Bergararen diseinuari jarraikiz.
Alboko kaleetan, San Ignazioren taila baino beheraxeago, San Josefen eta San Joakimen eskulturak daude, zur polikromatuan landuak. Errematearen zatian Carrarako marmol zurian landutako eskultura-lan fin bezain efektista bat ageri da, autore ezezagunekoa eta eredu italiarretan oinarritua. Goiko aldean Jesukristoren eta Aita Betierekoaren irudiak ikusten dira, eta San Ignazioren horma-konka ixten duen frontoi hautsiaren gainean, Zuhurtziaren eta Itxaropenaren irudi bana agertzen dira. Multzo osoa itxiz, IHS letrak eta Izpiritu Sainduaren usoa irudikatzen dira giltzarrian, eta aingeruen koruaren alboetara, San Migel eta San Gabrielen irudiak ikusten dira.
Erretaula guztiz ezohikoa da, bai bertan erabilitako material nobleengatik –haitzurdinak, jaspea eta alabastroa–, bai marrazkiagatik –Iberoren erretaula aipagarriena dugu honakoa–, bai lanaren beraren maila bikainarengatik. Eskulturak ere nabarmentzeko modukoak dira, bereziki zilarrean landutako San Ignaziorena taila, Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainiak oparitua. Azkenik, altzaria estaltzen duten edergarri oparoak aipatu behar ditugu. Erretaula hau, bada, maila bikaineko artelan oso-osoa dugu, eta ale bakan eta berezia izan zen euskal erretaulagintzaren baitan.
Loiolako Etxeko otoiztegi ohiko erretaula
Erretaula txiki hau XVI. mende hasierakoa da. Bi atal ditu, eta lehenengo atalean hiru kale eta bigarrenean bakarra. Egitura sinplea du, erdiko kaleko Deikundearen taularako egina da-eta.
Harroin txiki bat dauka, metalezko bozeldu-itxurako adornuz apaindua. Alboetan, zutabe txiki fin batzuk ditu, soka bihurritu baten itxurakoak. Goiko aldean, arkuak ertzetik behera irteten du pixka bat, eta gotiko erako trazeria batez dago apaindua.
Lehenengo atala hiru zatitan edo kaletan banaturik dago, eta zutabe txiki fin batzuk daude kale horiek bata bestetik banatzeko; zutabe horietako fusteak erronbo-itxuraz daude apaindurik. Hortxe tartean dago Deikundearen taula, erretaula honetako protagonista. Taula apartekoa, eskola flamenkokoa eta Jean Prevostek egina itxura denez. Goiaingerua eta Ama Birjina ageri dira, atzealdea leuna da, eta pitxar eta lirio batzuk ditu, konposizioa zentratzeko. Alboko kaleetan, Santa Katalina Alexandriakoaren eta Santa Katalina Sienakoaren irudi gotiko itxurakoak, buru gainean aureola moduko txirla bana dutela, Pizkundean gustukoa zutenez. Goiko atalean Pietateko eskulturak, eta gainean, beste txirla bat, lehengoak baino handiagoa, erretaula osoaren apaingarri.
Polikromia gotikoa eta erretaularen garai berekoa da. Urre-kolore ederra eta pigmentuak kalitate onekoak; hainbat motatako pintaketa-lanak ditu baina urre- eta azal-koloreak dira nagusi. Pietateko eskultura-taldean dago polikromiarik bariatuena. Kolore goxoak eta hotzak ditu bata bestearen ondoan: tuniketan kolore goxoak eta hil-oihala eta Jesukristoren gorpuan hotzak.
Erretaula bera, eta Deikundearen taula batez ere -historia eta artearen aldetik duen interesarengatik, zein zeharra eta kalitate onekoa den kontuan, eta flamenkoa delako-, EAEko azken gotikoko altzari liturgikoen arteko adibiderik onenenetakoa da.
Karilloi eta ordularia
Loiolako basilikak kanpaiak ditu inauguratu zutenetik. Ia beti bezala, kanpaiek izen propioa dute; Loiolako kanpandorrean honako hauek ditugu: 1738an, eliza inauguratu zen urtean, sortu zen San Luis Gonzaga kanpaia. Kanpaietako behe-soinua da.
San Frantzisko Javier izenekoa 113 cm-ko diametroko kanpaia da, nagusia bezala ezagutzen dena, et verbum caro factum est inskripzioarekin. 1760an urtu zen, eta orduak ematen dituena da. .
Erlojua irratiz sinkronizatuta dago, horrela bere zehaztasuna ziurtatuz.
Lorategia
Santutegiaren ekialdean, basilikaren atzean, bertako lorategi pribatuak zabaltzen dira. Loiolako ikastetxetik eta espiritualtasun zentrotik sartzen da horietara. Lorategi horiek erabilera pribatukoak dira komunitatearentzat eta espiritutasun- eta prestakuntza-zentroen erabiltzaileentzat, bai eta bertan ostatu hartutakoentzat ere. Hala ere, irekita daude jendearentzat beti ere isiltasuna bermatzen badute.
.jpg)
1948an erosi zituzten santutegiaren instalazioen ondoan zeuden Muniategi eta Aldakaitz baserrietako lurrak. Lur horien zati batek nekazaritza izaera zuten, baratzeko eta fruta-arbolak landatzeko erabiltzen ziren. 1982ko aita santuaren bisitaren ondorioz egin ziren obrekin, lorategi bihurtzeko beharrezko urratsak eman ziren.
Erlepater mendiaren ertzean, 1895ean, burdin urtuzko irudi bat jarri zen, Parisetik ekarritako Jesusen Bihotzeko Andre Mariaren irudia irudikatzen duena.
Monasterioko hilerria lorategien zati da, Erlepater mendiaren magalean dagoena. 1867 arte jesuitak Etxe Santuko beheko solairuan lurperatzen ziren. Urte horretatik aurrera hilerri berrian egin ziren hilobiratzeak, eraiki eta gutxira erabilerarik gabe geratu zena, Espainiatik bota baitzuten. 2002. urtean Barboari bi mosaiko jartzeko enkargua eman zitzaion nitxo batzuetan.
2000. urtean hainbat bide egokitu ziren, eta brontzezko monumentu bat jarri zen, Oteizaren lana, jada erlijiora bihurtutako Ignazio hark Arantzazuko santutegira egindako erromesaldia gogorarazten duena.
2003tik lorategia apaintzen etorri da, santutegian gordeta zeuden hainbat elementurekin: aldare nagusiaren antzeko zutabeak, ur bedeinkatuzko pilak, etab. Horrek guztiak inguru natural oparo batean integratutako multzo bat osatzen du, eta bertan herrialdeko zuhaitz tipiko ugari daude, pagoak eta haritzak, esaterako.
Garate Anaiaren Etxea
Sakontzeko, irakurri: «Garate anaiaren etxea»
Garate anaiaren etxea edota Errekarte baserria Aizpuru auzora doan bidearen hasieran dago, Santutegiaren ondoan. Anaia Frantzisko Garate jesuitaren jaiotetxea da. Gaur egun, bertan, Deustuko Unibertsitatean urte luzetan atezain izan zenaren oroimenez irekitako museo-santutegi txikia dago[1].
Museoa sakratua
Loiolako Santutegiak bere ipar hegalean kokatzen den museo sakratu bat du, bi areto dituena. Batean gauzaki liturgikoak aurki daitezke eta bestean Loiolatarren Oinetxeko jatorrizko kaperako aldarea eta hau babesten zuten ateak daude. Saturnino Lopez Gomezek kaoban egindako plateresko estiloko aldare honek San Ignazio Loiolakoa irudikatzen du, Manresako koban bere ariketa espiritualen liburua idazten. Areto honetan ariketa erlijiosoen liburu bilduma bat aurki daiteke ere, hainbat hizkuntzatan[2].
Liburutegia
Loiolako Santutegi barruan aurkitzen den liburutegiak 150.000 liburutik gora ditu, horietatik 30.000 liburu XV eta XIX mende artekoak, batzuk inkunableak. Hiru sekzio nagusi ditu, Oñaz eta Loiola etxeen historiari buruz, Jesusen Konpainiari buruz eta Nemesio Otaño izeneko liburutegi musikala (120.000 liburu eta partitura).
Gordetegia ere hiru ataletan dago antolatuta, batean antzinako liburuak (15.000 liburu inguru XV eta XVIII mende artekoak), bestean Inaziotar Liburutegia (6.000 liburu inguru) eta azkenik euskal kulturari buruzko 10.000 liburu inguruko atala[3].
Irratia
Jesusen Lagundiak irrati-etxe bat ireki zen Santutegiaren bigarren solairuan, 1961. urtean, Loiola Irratia izenekoa. 1972an Radio Popular de San Sebastian-ekin bateratu zen (COPErena) eta 1993an biek COPE utzi zuten[4].
Irratia euskaraz eta gazteleraz zen, bere programen heren bat izaten zen euskaraz.
Ostatua
Loiolako Santutegiak 1690tik izan du ostatu zerbitzua, ariketa espiritualetarako soilik. Espiritualitate Zentrua santutegi aldamenean dago kokatuta eta pasabide bat dauka berarekin lotzen duena. Eraikin honek 111 logela eta 6 kapera ditu, hamabost bilera gela eta 4 jantokirekin batera[5].
Bestalde, bi ostatu mota aurki daitezke santutegian. Alde batetik gazteentzat bideratutako aterpetxea eta, bestetik, Arrupe Ostatua. Azken hau XVIII mendeko eraikina da eta santutegiaren aldamenean kokatzen da, 1999an guztiz eraberritu eta 2001an ireki zituen berriro ateak[6].
Loiolako santutegia honako ibilbideen abiapuntua edo helmuga da:
- Inaziotar bidea: Loiolako Santutegian hasi eta Montserrateko monasterioa igaroz Manresako San Ignazioaren leizean amaitzen da. 1522an San Ignazio zaldun zela egin zuen ibilbideari jarraitzen dio.
- Ignazio bidea: Iruñean hasi eta Loiolako Santutegian amaitzen da. 1512an, Nafarroako konkistaren garaian, Ignazio Loiolakoa Iruñeko harresien aurrean zauritu eta Loiolako bere jaiotetxera eramateko egin zuten bideari jarraitzen dio.
- Hiru Tenpluen Ibilbidea: Loiolako Santutegia, Antioko baseliza eta Arantzazuko Santutegia elkarlotzen dituen turismo ibilbidea.
- Kanbo-Loiola: Loiolako Santutegia, eta Lapurdi barnealdeko Kanbo herria elkarlotzen dituen turismo ibilbidea autoz, 1931n Jean Etxeparek liburu gogoangarri batean emana[7].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
