From Wikipedia, the free encyclopedia
Kaldear Eliza Katolikoa (asiriera klasikoz: ܥܕܬܐ ܟܠܕܝܬܐ ܩܬܘܠܝܩܝܬܐ; ʿītha kaldetha qāthuliqetha) Ekialdeko Eliza katolikoa da, Erromatar Eliza Katolikoarekin erabateko komunioan dagoena eta Erromako Erromako aita santuaren autoritatea onartzen duena. 500.000 jarratzaile inguru ditu, gehienbat iparraldeko Irak, hego-ekialdeko Turkia, ipar-ekialdeko Siria eta ipar-mendebaldeko Iranen bizi diren asiriarrak. 2013ko urtarrilaren 31tik Louis Sako da Kaldear Elizaren aitalehena[2].
Kristautasuna II. mendean zabaldu zen Irak eta Iranen. V. mendean Sortaldeko elizak nestorianismoa hartu zuen dotrina gisa. Eliza asko hedatu zen; Txina, Mongolia eta Malabar kostaraino iritsi zen XIV. menderako. Garai hartan 250 apezpikutegitan banatutako 60-80 milioi jarraitzaile izatera heldu zen[3].
1551. urtean Erromako elizarekin bat egin zuen, Joan Sulaka aitalehenak Erromara joan eta fede katolikoa hartu zuenean. Hala ere, bateratzea ez zen erabatekoa izan 1830 arte; urte horretan Pio VIII.a aita santuak Joan Hormizd II.a aitalehena karguan berretsi eta Babiloniako Kaldearren patriarka izendatu zuen[3].
Historian zehar asiriar-kaldearrek jazarkunde ugari jasan dute. Gertari tragikoena 1915eko asiriar genozidioa izan zen, non otomandarrek 270.000 kaldear inguru, 1,5 milioi armeniarrekin batera, hil baitzituzten[4]. 2003an estatubatuarrek Irak okupatu zutenetik kaldearrak, eta gainerako gutxiengo erlijiosoak, esetsiak izan ziren: buruzagi erlijiosoen bahiketa eta hilketak, heriotza mehatxuak etxeak edota negozioak uzten ez bazituzten, elizen suntsipena...[5] 2008an talde islamista batek Mosulgo artzapezpiku Paulos Faraj Rahho bahitu eta hil zuen[6].
Kaldear Eliza katolikoak Kaldeako erritua, Siria Ekialdeko erritua ere deitua, jarraitzen du. Jerusalemgo eta Antiokiako elizen errituetan du sorrera, hango kristauak antzinako babiloniarren ondorengoak baitziren; gerora Asian zehar Indiaraino zabaldu zen. Kaldeako errituaren ezaugarri nagusia Ekialdeko beste erritu kristauen aldean soilago izatea da. Liturgian asiriera, arameraren dialektoa, erabiltzen da.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.