From Wikipedia, the free encyclopedia
Erreinua izaki bizidunak sailkatzeko taxonomia talde nagusia da; filumez edo dibisioz osatuta dago.
Duela gutxi arte erreinu maila zen maila gorenena sailkapen biologikoan. Berrienetan domeinua da gorenen dagoena. Domeinu bakoitza erreinuetan zatitzen da eta hauek era berean azpierreinuetan, etab. Ondoren sailkapenaren mailarik altuenetako batzuk agertzen dira:
Oharrak: azpierreinuak eta goifilumak ez dira nahitaezkoak. Filuma animalietarako eta landareetarako (batez ere animaliak) erabili daitekeenez, eta dibisioa soilik landareetarako, filuma idatzi da hemen.
1735ean argitaratu zen Carolus Linnaeusen Systema Naturae liburuan bi erreinu bereizten ziren: Animalia animalientzako eta Vegetabilia landareentzako (mineralak ere sailkatu zituen hirugarren erreinu batean, Mineralia). Erreinu bakoitza klaseetan banatu zuen, geroago filum (animalientzako) eta dibisioetan (landareentzako) banatuko zirenak.
Gaur egungo sailkapen guztiek mineralak aparte uzten dituzte, birusak ere non kokatu jakin gabe geratzen direlarik ez baitira bizidunak, "paradoxikoki, mundu guztiak hil nahi dituen arren" (James Trefil, 1001 things everyone should know about science).
Lehen organismo zelulabakarrak aurkitu zirenean, esandako erreinu bietan zeuden. Baina bazegoen sailkagaitza zen forma kopuru nabarmen bat, eta aditu bakoitzak leku batean sailkatzen zituen: adibidez, Euglena alga. Ondorioz, Ernst Haeckelek hirugarren erreinu bat sortzea proposatu zuen beraientzat, Protista izenekoa.
Bakterioek beste organismoek ez zuten zelula egitura bat zutela ikusteak Chatton bi inperiodun bizidunen banaketa bat egitera bultzatu zuten: nukleoa zuten bizidunak eukariotoan eta ez zutenak prokariotoan.
Chattonen proposamena ez zen bat-batean hartu; bere ordez, Herbert Copelandena erabiliagoa zen. Prokariotoei aparteko erreinu bat jarri zien, hasiera batean Mychota deitua baina geroago Monera edo Bacteria. Copelanden lau erreinuen sistemak animaliak eta landareak ez ziren eukariotoak Protista erreinuan batzen zituen.
Robert Whittakerek onddoei (fungus) beste erreinu bat gehiago jarri zien. Elikatze desberdintasunetan oinarritzen da: bere landareak gehienbat autotrofo zelulanitzak ziren, animaliak heterotrofo zelulanitzak eta onddoak saprotrofo zelulanitzak. Gainontzeko erreinuetan, Protista eta Monera, kolonia zelulabakarrak bildu ziren.
1980. urtearen inguruan filogenian erreinuak monofilikoak izan zitezen joera zegoen. Animaliak, landareak eta onddoak oso talde itxietara murriztu ziren eta gainontzekoak Protistan sartu ziren. ARN erribosomikoaren ikerketetan oinarrituta, Carl Woesek prokariotoak bi erreinutan banatu zituen, Eubacteria eta Archaebacteria deitzen zirenak (gero Bacteria eta Archaea izendatzera pasatuko ziren).
Denboran zehar erreinuek izan duten bilakaera:
| Linnaeus 1735 2 erreinu |
Haeckel 1866 3 erreinu |
Chatton 1937 2 inperio |
Copeland 1956 4 erreinu |
Whittaker 1969 5 erreinu |
Woese 1977 6 erreinu |
Woese 1990 3 domeinu |
|---|---|---|---|---|---|---|
| (aztertu gabea) | | Protista | Prokaryota | Monera | Monera | Eubacteria | Bacteria |
| Archaebacteria | Archaea | |||||
| Eukaryota | Protista | Protista | Protista | Eukaryota | ||
| Plantae (Vegetabilia) |
Plantae | Fungi | Fungi | |||
| Plantae | Plantae | Plantae | ||||
| Animalia | Animalia | Animalia | Animalia | Animalia |
Datuak: Q36732Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
