Artemisaren tenplua (Efeso)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Artemisaren tenplua[1] edo Artemisiona[1] edo Artemisaren Efesoko tenplua[1] (antzinako grezieraz: Ἀρτεμίσιον, Artemísion; latinez: Artemisium; turkieraz: Artemis Tapınağı) greziar tenplu bat zen, Artemisa jainkosari eskainia. Efeson zegoen, egungo Turkiako Selçuk hiri modernotik hurbil, eta antzinate klasikoko munduko zazpi mirarietako bat da. Hiru aldiz berreraiki zuten osorik, harik eta 401. urtean behin betiko suntsitu zen arte.
- Artikulu hau Anatoliako tenpluari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Artemisa (argipena)».
| Artemisaren tenplua (Efeso) | |
|---|---|
 UNESCOren gizateriaren ondarea | |
| Munduko Zazpi Mirariak Efeso Artemisioi | |
 | |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Turkia |
| Turkiako probintzia | Izmir probintzia |
| Turkiako barrutia | Selçuk |
| Koordenatuak | 37°56′59″N 27°21′50″E |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Erlijioa | Antzinako Greziako erlijioa |
| Izena | Artemis of Ephesus (en)  |
| Arkitektura | |
| Arkitektoa | Chersiphron (en) Paeonius of Ephesus (en) |
| Estiloa | Greziar arkitektura |
| Azalera | 45,82 ha |
| Gizateriaren ondarea | |
| Erreferentzia | 1018rev-003 |
| Eskualdea[upper-roman 1] | Europa eta Ipar Amerika |
| Izen-ematea | bilkura) |
Artemisa emankortasunaren jainkosa zen (erromatarrek Diana deitzen zuten). Efeson tenplu bat zuten Artemisa gurtzeko, oraingo Selçuk herri turkotik hurbil. Baina tenplu hura uholde batek deuseztatu zuen K.a. VII. mendean. Kresok (Lidiako erregea eta txanponaren asmatzailea) berreraikitzea erabaki zuen, K. a. 550. urtearen inguruan; Kretako Knossos hiriko Kersifron arkitekto greziarrak diseinatu zuen tenplua, eta bere seme Metagenesek amaitu zuen.[2][3]
K.a. 356an, bi mende geroago, Erostratok su eman zion, kosta ahala kosta ospea lortu nahian.[4][5]
20 urte geroago, Alexandro Handiak hiria konkistatu zuen, eta tenplua berreraikitzeko lanak berak ordainduko zituela eskaini zuen. Efesotarrek uko egin zioten eskaintza hari, eta Alexandro hil ondoren berreraiki zuten, eurek ordainduta. K.a. 323an hasi ziren berreraikitze lanak, eta urte askoan aritu ziren. Berreraikitze horrek 600 urtez iraun zuen zutik, eta hasierako kristauek Efesori buruz egindako idazkietan agertzen da. 268. urtean, godoen erasoaldi batek hondatu zuen tenplua. Geroztik ez dago garbi ea berriz berreraiki edo konpondu zuten; hala ere, tenpluko zenbait harri, behintzat, beste eraikin batzuk egiteko erabili zituzten.[6][7]
τὸν δὲ νεὼν τῆς Ἀρτέμιδος πρῶτος μὲν Χερσίφρων ἠρχιτεκτόνησεν, εἶτ᾽ ἄλλος ἐποίησε μείζω: ὡς δὲ τοῦτον Ἡρόστρατός τις ἐνέπρησεν, ἄλλον ἀμείνω κατεσκεύασαν συνενέγκαντες τὸν τῶν γυναικῶν κόσμον καὶ τὰς ἰδίας οὐσίας, διαθέμενοι δὲ καὶ τοὺς προτέρους κίονας.(Estrabon) [8] [9] Artemisaren tenpluari dagokionez, haren lehen arkitektoa Kersifron izan zen, eta gero beste gizon batek handitu zuen. Baina Herostrato delako batek su eman zionean, hiritarrek beste bat eraiki zuten, bikainagoa, emakumeen eta nork bere ondasunen apaingarriak bildu eta aurreko tenpluko zutabeak ere saldu zituztelarik.
Bere arkitektura klasikoa zen, 13 maila zeuden eraikin nagusira igotzeko. Eraikin nagusiak 105 metroko luzera eta 55 metroko zabalera zuen. 17,65 metroko altuerako bi zutabe-ilarek inguratzen zuten, eta, tenplu arkaiko gisa, eskulturaz eta behe-erliebez apainduta zegoen, horietako batzuk Eskopasek eta beste batzuk Praxitelesek eginak. Guztira 127 zutabe, fatxadako 36 zutabeak zizelkatuta, kapitelak barne.[10]
Biziraun duten kopiei esker jakin da Artemisaren estatuak 2 metroko altuera zuela eta greziarra ez zen momia baten antzeko irudikapena zela, eskuak kanporantz luzatuta, zutik tente ageri zela. Jatorrizko estatua urrez, ebanoz, zilarrez eta harri beltzez egina zegoen. Hankak eta aldakak animalien eta erleen erliebeekin apaindutako jantzi batez estalita zituen, eta gorputzaren goiko aldea bular ugariz apainduta zegoen; burua zutabe altuz apainduta zeukan.[11]
Artemisaren tenpluan Anatolia osoko bidaiari eta merkatariak elkartzen ziren. [11]Hainbat sinesmenen eragina izan zuen, eta jende askorentzat fede ikurra zen. Artemisaren kultuak garai hartako milaka gurtzaile erakarri zituen. Pertsonaia historiko garrantzitsu askok eskaintzak egiten zituzten han, besteak beste, Xenofontek [12][13][14] eta Alexandro Handiak:
Alexandro Efeson egon zen, han Artemisaren omenezko sakrifizioa antolatu zuelarik, eta prozesio bat bere armada osoarekin borroka-eraketan. (Flavius Arrianus) [15]
.JPG)
-2.jpg)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
