From Wikipedia, the free encyclopedia
Andrea Mia Ghez (New York, 1965eko ekainaren 16a) astrofisikari estatubatuarra da, Nobel sariduna eta irakaslea Kaliforniako Unibertsitatean Los Angelesen, Fisika eta Astronomia Sailean[1]. Haren ikerketa Esne Bidearen galaxiaren erdigunean oinarritzen da[2].
Andrea M. Ghez | |
---|---|
(2019) | |
Bizitza | |
Jaiotzako izen-deiturak | Andrea Mia Ghez |
Jaiotza | New York, 1965eko ekainaren 16a (59 urte) |
Herrialdea | Ameriketako Estatu Batuak |
Lehen hizkuntza | ingelesa |
Hezkuntza | |
Heziketa | Kaliforniako Teknologia Institutua 1992) Doktoretza Massachusetts Institute of Technology 1987) Zientziatan graduatua University of Chicago Laboratory Schools (en) |
Tesi zuzendaria | Gerald Neugebauer (en) |
Doktorego ikaslea(k) | Sylvana Yelda (en) Jennifer Lynn Patience (en) |
Hizkuntzak | ingelesa |
Jarduerak | |
Jarduerak | astronomoa, unibertsitateko irakaslea, matematikaria eta zientzialaria |
Lantokia(k) | Los Angeles |
Enplegatzailea(k) | Kaliforniako Unibertsitatea Los Angelesen |
Jasotako sariak | ikusi
|
Kidetza | Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Nazioarteko Astronomia Elkartea |
astro.ucla.edu… | |
2020an, laugarren emakumea izan zen Fisikako Nobel Saria lortzen, eta sariaren erdia Reinhard Genzelekin partekatu zuen (beste erdia Roger Penroseri eman zioten)[1][3]. Ghezi eta Genzeli eman zitzaien Nobel Saria, Esne Bidearen Erdigune Galaktikoan objektu trinko supermasibo bat aurkitzeagatik izan zen, orain zulo beltz gisa ezagutzen dena.[4][5]
Ghez New Yorken jaio zen[1]. Susanneren (Gayton jaioa) eta Gilbert Ghezen alaba da[6][7]. Aita, herentzia judukoa, Erroman jaio zen, Italian, Tunisiako eta Frankfurteko familia batean, Alemanian[8][9]. Ama North Attleborough-eko (Massachusetts) familia katoliko irlandar batekoa zen[10].
Familia New Yorketik Chicagora joan zen haurra zela, eta Ghez Chicagoko Unibertsitateko Laborategi Eskolara joan zen[11][6]. Apollo programako ilargi-lehorreratzeek Ghez inspiratu zuten lehen emakume astronauta izateko, eta haren amak helburu hori bultzatu zuen teleskopio bat erosiz[12][13]. Bere rol femeninoaren eredu eraginkorrena Bigarren Hezkuntzako kimikako irakaslea izan zen.[14]
Unibertsitatea matematikako graduan hasi zuen, eta gero, fisikara aldatu zen[15]. Massachusettseko Teknologia Institutuko fisikako BS (zientzia diplomatura) bat jaso zuen 1987an[13][16]. Han zegoela, St. Anthony Halleko senitarteko kide zen[17][18]. Gerry Neugebauer-en zuzendaritzapean doktoretza bat jaso zuen Kaliforniako Teknologia Institutuan, 1992an[19].
Ghez-en ikerketak bereizmen espazialeko irudi-teknikak erabiltzen ditu, hala nola optika egokigarriaren sistema Keck teleskopioetan[20], Esne Bidearen erdiko izar-sorkuntza eskualdeak aztertzeko, bai eta Sagittarius A* gure galaxiaren erdiko zulo beltz supermasiboa aztertzeko ere[21]. Izarren arteko zinematika erabiltzen du, Esne Bidearen erdigunetik gertu, eskualde hori ikertzeko zunda gisa[22]. Keck teleskopioen bereizmen handiak[23] hobekuntza nabarmena ekarri zuen Galaxia-erdigunearen zinematikaren lehen azterketa garrantzitsuan, Reinhard Genzizelen taldeak egina[24].
2004an, Ghez hautatu zuten Zientzien Akademia Nazionalerako, eta 2012an Amerikako Filosofia Elkarterako hautatu zuten[25][26]. 2019an, Amerikako Fisika Elkarteko (APS) kide hautatu zuten[27].
Ghez BBC, Discovery Channel eta The History Channel sareek ekoitzitako telebistako dokumental askotan agertu da. 2006an, PBS Nova serieko atal batean agertu zen[28]. “Nire heroia” proiektuak zientzia-heroi izendatu zuen[12]. 2000. urtean, Discover aldizkariak bere eremuetan etorkizun oparoa duten 20 zientzialari estatubatuarretako bat zela esan zion Ghezi[2].
Artikulu nagusia: Sagittarius A*
Uhin infragorrien luzeran dagoen Galaxia-erdigunearen irudien bidez, Ghez eta bere lankideak gai izan dira argi ikusgaia blokeatzen duen hauts astunean zehar begiratzeko, Esne Bidearen erdiko irudiak errebelatzeko. 10 metroko irekidura duen W.M. Keck teleskopioari esker eta atmosferako turbulentziak baretzeko optika egokituari esker, Galaxia-erdiguneko irudi horiek oso bereizmen espazial handia dute, eta aukera ematen dute izarren orbitak Sagittarius A* (Sgr A*) zulo beltzaren inguruan jarraitzeko. Galaxia-erdigunean zulo beltza orbitatzen duten izar askoren orbita partzialak behatu dira. S2 izarretako batek orbita eliptiko osoa egin du 1995eko behaketak hasi zirenetik. Beste hamarkada batzuk beharko dira izar horietako batzuen orbita guztiak dokumentatzeko. Neurri horiek erlatibitate orokorraren teoriaren froga bat eman dezakete. 2012ko urrian, bigarren izar bat, S0-102, identifikatu zuen bere taldeak UCLAn, Galaxia-erdigunearen orbitan[29]. Keplerren hirugarren legea erabiliz, Ghez-en taldeak mugimendu orbitala erabili zuen Sgr A*-ren masa 4.1±0.6 milioi eguzki-masa dela erakusteko[30]. Hoberen frogatutako kasuetako bat da Sgr A* zulo beltz supermasiboarena[31][32], honen kokapena den Galaxia-erdigunea ehun aldiz gertuago dagoelako hurrengo zulo beltz supermasiboaren (M31) kokapenarekin alderatuz[33].
2020an Fisikako Nobel Saria eman zioten Roger Penroseri eta Reinhard Genzeli zulo beltzekin lotutako aurkikuntzengatik[4]. Ghezek eta Genzizelek sariaren beste erdia jaso zuten, ziurrenik Esne Bidearen erdiko izarren orbitak zulo beltz supermasibo batek gobernatzen dituela aurkitzeagatik. Ghez izan zen fisikako Nobel saria irabazi zuen laugarren emakumea[34]. Aurretik, Marie Curie (1903), Maria Goeppert Mayer (1963) eta Donna Strickland (2018) izan zituen[3].
Andrea Ghezek bi seme-alaba ditu.[48] Andrea Ghez ohiko igerilaria da UCLAko (Kaliforniako unibertsitateko) Master Igeriketa Taldean.[49][50]
Andrea Ghezen motibazioa pasioa da. Bere ustez, pasioz egiten den edozer gauzatan oztopoak agertuko dira. Ghezek hori ikasteko eta bere lana hobetzeko aukera bat bezala ikusten du, beste zientzialarien ikuspuntuak aztertuz. Adibidetzat jartzen du Nobel Saria jaso zuen esperimentua, hasieran atzera bota ziotena. Ideia onartua izan zedin berriro aurkeztu behar izan zuen, bere lana berriz aztertuz, zailtasunei konponbideak emanez eta bere argudioak hobetuz.[51]
Horrez gain, Andrea Ghezen ustez beti izan da garrantzitsua neska eta emakume gazteak zientzia-munduan sartzera motibatzea. Beraz, Nobel Saria irabaztea aukera eta erantzukizun bat izan da hurrengo belaunaldi zientzialariak zientzia-munduan lanean jarrai dezaten motibatzeko. Izan ere, norberaren itxura duen jendea eredutzat izatea, bai eta desberdina dena ere, garrantzitsua dela uste du, honek erakusten baitu badagoela arrakasta izateko aukerarik, eta tokirik baduela batek arlo horretan.[52]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.