konposatu kimiko From Wikipedia, the free encyclopedia
Amoniakoa (NH3) nitrogenozko atomo batez eta hidrogenozko hiru atomoz osatutako konposatu kimikoa da. Ur-disoluzio batean, base baten lana egin dezake ioi amonioa (NH4+) sortzeko.
Amoniako | |
---|---|
Formula kimikoa | NH3 |
SMILES kanonikoa | 2D eredua |
MolView | 3D eredua |
Konposizioa | Nitrogeno eta hidrogeno |
Azido konjokatua | amonio |
Base konjokatua | amida ioi |
Aurkitzailea | Joseph Priestley |
Eponimoa | Zeus Ammon (en) |
Mota | pnictogen hydride (en) |
Ezaugarriak | |
Dentsitatea | 0,7625 kg/m³ (0 °C, gas) |
Soinuaren abiadura | 415 m/s (0 °C, gas) |
Azidotasuna (pKa) | 9,21 |
Disolbagarritasuna | 34 g/100 g (ur, 20 °C) |
Momentu dipolarra | 1,471 D |
Fusio-puntua | −77,74 °C −78 °C |
Irakite-puntua | −33,4 °C −33 °C (760 Torr) −33,33 °C (101,325 kPa) |
Entropia molar estandarra | 192,5 J/(mol K) |
Fusio-entalpia | 1,471 D |
Formazio entalpia estandarra | −45,94 kJ/mol |
Lurrun-presioa | 8,5 atm (20 °C) |
Masa molekularra | 17,026549096 Da |
Erabilera | |
Rola | primary metabolite (en) |
Arriskuak | |
NFPA 704 | |
Lehergarritasunaren beheko muga | 15 vol% |
Lehergarritasunaren goiko muga | 28 vol% |
Gutxieneko dosi hilgarria | ikusi
|
Batezbesteko dosi hilgarria | ikusi
|
Autoignizio tenperatura | 651 °C |
Denboran ponderatutako esposizio muga | 18 mg/m³ (10 h, baliorik ez) 35 mg/m³ (8 h, Ameriketako Estatu Batuak) 25 ppm (, Egipto, Australia, India, Japonia, Hego Korea, Mexiko, Zeelanda Berria, Norvegia, Peru, Suedia, Turkia, Erresuma Batua) 20 ppm (, Austria, Belgika, Danimarka, Finlandia, Alemania, Islandia) 14 mg/m³ (, Europako Batzordea, Hungaria, Herbehereak) 10 ppm (, Frantzia) 20 mg/m³ (, Polonia) 50 ppm (, Thailandia, Filipinak) |
Denbora laburreko esposizio muga | 27 mg/m³ (Polonia) 35 ppm (Australia, India, Hego Korea, Mexiko, Zeelanda Berria, Peru) 50 ppm (Belgika, Finlandia, Islandia, Suedia) 36 mg/m³ (Europako Batzordea, Hungaria) 20 ppm (Frantzia) 20 mg/m³ (Errusia) |
IDLH | 210 mg/m³ eta 300 ppm |
Berokuntza globalerako gaitasuna | 0 |
Eragin dezake | ammonia exposure (en) |
Identifikatzaileak | |
InChlKey | QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYSA-N |
CAS zenbakia | 7664-41-7 |
ChemSpider | 217 |
PubChem | 222 |
Reaxys | 3587154 |
Gmelin | 16134 |
ChEBI | 79 |
ChEMBL | CHEMBL1160819 |
NBE zenbakia | 1005 |
RTECS zenbakia | BO0875000 |
ZVG | 1100 |
DSSTox zenbakia | BO0875000 |
EC zenbakia | 231-635-3 |
ECHA | 100.028.760 |
CosIng | 31839 |
MeSH | D000641 |
RxNorm | 1299884 |
Human Metabolome Database | HMDB0000051 |
KNApSAcK | C00007267 |
UNII | 5138Q19F1X |
NDF-RT | N0000022607 |
KEGG | D02916 eta C00014 |
PDB Ligand | NH3 |
ASHRAE | 717 |
Amoniakoa naturan kantitate nabarmenetan aurkitzen den konposatu kimiko bat da, animalia eta landare jatorriko substantzia nitrogenatuetatik sortzen dena. Amoniakoa eta amonio-gatzak kantitate txikian aurkitzen dira euri-uretan[1].
Marten, Jupiterren, Saturnon, Uranon, Neptunon eta Plutonen ere aurkitzen da[2].
Industria kimikoko produktu garrantzitsuenetako bat da. 2018an amoniakoaren ekoizpen industrial globala 175 milioi tonakoa izan zen[3], eta 2021ean 236 milioi tonakoa[4]. 2018ko datuen arabera, munduko amoniakoaren %28,5 Txinan ekoizten da, %10,3 Errusian, %9,1 AEBetan eta %6,7 Indian[3]. Gaur egun ekoizten den amoniakoaren %90 nekazaritzarako ongarriak sortzeko erabiltzen da. Horrez gain, hondakinen tratamendurako, zelulosaren eta paperaren industriarako, garbiketa produktuak sortzeko eta lehergaiak egiteko erabilgarria da[5].
Amoniakoaren ekoizpen masiboan Haber-Bosch prozesua erabiltzen da[5][6]:
N2 + 3 H2 → 2 NH3, ΔH° = −91.8 kJ/mol
Amoniakoa oso toxikoa da uretako animalientzat, eta horregatik ingurumenarentzat arriskutsu gisa sailkatuta dago[7]. Ez da hain toxikoa ugaztun gehienentzat[8] eta landareentzat[9]. Tabakoaren kearen osagaietako bat da[10].
Pisuaren
araberako kontzentrazioa |
Molartasuna | Masa/bolumena | Piktogramak | Giza osasunerako
eta ingurumenerako arriskuak |
---|---|---|---|---|
% 5-10 | 2,87-5,62 mol/L | 48,9-95,7 g/L | H314: Larruazaleko erredura larriak eta begietako kalteak eragiten ditu | |
% 10-25 | 5,62-13,29 mol/L | 95,7–226,3 g/L | H314: Larruazaleko erredura larriak eta begietako kalteak eragiten ditu.
H335: Arnas narritadura eragin dezake. H400: Oso toxikoa uretako bizidunentzat. | |
> %25 | >13,29 mol/L | >226,3 g/L | H314: Larruazaleko erredura larriak eta begietako kalteak eragiten ditu.
H335: Arnas narritadura eragin dezake. H400: Oso toxikoa uretako bizidunentzat. H411: Toxikoa uretako bizidunentzat, efektu iraunkorrak ditu. |
Amonio ioiak animalien metabolismoaren hondakin toxikoak dira. Arrainetan eta uretako ornogabeetan, zuzenean uretara kanporatzen da. Ugaztunetan, marrazoetan eta anfibioetan, urea bihurtzen da, modu eraginkorragoan gorde daitekeena. Hegaztietan, narrastietan eta lurreko barraskiloetan, azido uriko bihurtzen da, solidoa dena eta, beraz, ur-galera minimoarekin kanpora daitekeena[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.