Neĝo estas precipitaĵo en la formo de kristaliĝinta glacio, kiu defalas de la atmosfero (el nuboj) en formo de multaj neĝeroj (blankaj malpezaj floketoj). Se la temperaturo de la grundo permesas tion, la neĝo formas tavolon sur ĝi. Laŭ la konsistenco de la neĝo oni uzas specifajn vortojn; ekzemple firno.
Ĉar neĝo estas kunmetita de malgrandaj glaciopartikloj, ĝi estas grajneca materialo. Ĝi ne havas malferman kaj ja molan, blankan, kaj lanugan strukturon, se submetite al ekstera premo. Neĝeroj ekzistas de diversaj grandecoj kaj formoj. Tipoj kiuj falas en la formo de pilko pro fandado kaj refrostigado, prefere ol floko, estas konataj kiel hajlo, glaciobuletoj aŭ neĝograjnoj.
La procezo de falado de neĝo estas nomita neĝado. Neĝado tendencas formiĝi ene de regionoj de suprendirektita movado de aero ĉirkaŭ speco de malaltprema sistemo konata kiel ekstertropika ciklono. Neĝo povas fali de la rilataj varmofrontoj de tiuj sistemoj kaj ene de iliaj precipitaĵaj padronoj (nomitaj tiaj pro la kom-komat-simila formo de la nubo kaj precipitaĵa padrono ĉirkaŭ la okcidentaj flankoj de ekstertropikaj ciklonoj). Kie relative varmaj akvokorpoj ĉeestas, ekzemple pro akvovaporiĝo de lagoj, lag-efika neĝado iĝas konzerno laŭvente de la varmaj lagoj ene de la malvarma ciklona fluo ĉirkaŭ la dorsflanko de ekstertropikaj ciklonoj. Lag-efika neĝado povas esti peza loke. Neĝoŝtormo estas ebla ene de la kom-kapo de ciklono kaj ene de lagefikaj precipitaĵaj bendoj. En montaj lokoj, peza neĝo estas ebla kie suprendekliva fluo estas maksimumigita ene de ventoflankoj de la tereno ĉe alteco, se la atmosfero estas sufiĉe malvarma. Neĝadkvanto kaj ĝia rilata likva ekvivalenta precipitaĵa kvanto estas mezuritaj uzante gamon da malsamaj pluvmezuriloj.
Estiĝo
Neĝo kutime fariĝas kiam vaporo de akvo solidiĝas alte en la troposfero je temperaturo de malpli ol 0 °C. La unuopaj neĝeretoj kuniĝas, kaj kiam la neĝero iĝas sufiĉe peza, ĝi elfalas de la nubo. Preskaŭ ĉiu precipitaĵo (ekster la Tropikoj) ekas kiel neĝo. Se la aero sub la nubo estas sufiĉe malvarma la precipitaĵo atingas la grundo kiel neĝo, sed se la temperaturo estas sufiĉe varma la neĝo fluidiĝas kaj iĝas pluvo.
La ideala temperaturo por neĝo estas ĉirkaŭ kaj iomete sub 0 °C, kaj ne pli malvarma. La kialo estas ke ju pli da varmo des pli da aera humideco. Humida aero povas farigi pli grandaj neĝeroj ol seka aero, kaj tio plibonigas la ŝancon por la neĝo fali al la grundo.
Oni ankaŭ povas fari neĝon malnature per neĝokanonoj, eĉ se la eroj ili faras pli similas hajlo.
Neĝero
Neĝero estas malgranda 6-opa radisimetria kristalo el glacio kiu falas desupre la ĉielo.
Neĝeroj, fotitaj de Wilson Bentley, 1902
Neĝero
Neĝero
Neĝero
Tipoj da neĝo kaj neĝvetero
.jpg)
- Algluiĝa neĝo
- Malseka neĝo, proksime al la fandpunkto, kiu oni facile povas formigi kiel ekzemple neĝbuloj kaj neĝhomoj.
- Artefarita neĝo
- Neĝo farita de neĝokanonoj. Ĝi ofte estas kiel malgrandaj molaj hajlograjnoj.
- Firno
- Neĝo kiu jam estis sur grundo dum almenaŭ unu jaro, sen fariĝi glacio.
- Glacio, glaĉero
- Neĝo kiu kompaktiĝis tiom, ke ĝi ne plu enhavas aeroveziketojn.
- Hajlo
- Malgrandaj glaciogloboj. La grandeco povas varii de 5 mm ĝis 10 cm en maloftaj okazoj.
- Neĝblovego
- Neĝo kiu bolvas en la vento je la grundo.
- Neĝkrusto
- Malmolfrostiĝa krusto en la supro de la neĝo.
- Neĝoŝtormo
- Neĝado kun forta vento.
- Neĝokampo
- Akumulejo de permanenta neĝo kaj glacio, tipe troviĝanta sub la neĝolinio, normale en monteca kaj glacia tereno.
Neĝofandado
En hidrologio, neĝofandado estas surfaca akvelverŝado produktita el la fandado de la neĝo. Tiu termino povas esti uzata ankaŭ por priskribi la periodon aŭ sezono dum kiu tia akvelverŝado estas produktita. La akvo produktita de neĝofandado estas grava parto de la ĉiujara akvocirkulado en multaj partoj de la mondo, en kelkaj okazoj kontribuante al altaj kvantoj de la ĉiujara akvoprodukto en akvokolekta baseno.
Neĝolinio
Neĝolinio aŭ neĝolimo estas la suba linio (limo) de la konstante neĝokovrita geografiaĵo. Ĝi estas neregula linio, ĉe kiu la akumuliĝanta neĝokvanto egalas al la degelanta neĝokvanto. La neĝolimo pli-malpli kongruas kun la klimata nulgradolimo. Tiu zonlimo havas sian influon super la areoj de plantoj kaj animaloj, nome habitatoj.
Rekordoj
La monda rekordo por la plej alta laŭsezona totala neĝado estis mezurita en Usono en la skiregiono Monto Baker, ĉe la urbo Bellingham, Vaŝingtonio, dum la sezono 1998-1999. Monto Baker ricevis 2,896 cm (95.01 ft) de neĝo,[1] tiele superante la antaŭan rekordon, Monto Rainier, Vaŝingtonio, kiu dum la sezono 1971-1972 ricevis 2,850 cm (93.5 ft) de neĝo.
La monda rekordo por la plej alta meza ĉiujara neĝado estas 1,764 cm (57.87 ft),[2] mezuritaj en Sukayu Onsen, Japanio, por la periodo de 1981-2010.
La nordamerika rekordo por la plej alta meza ĉiujara neĝado estas 1,630 cm (53.5 ft),[3] mezuritaj sur Monto Rainier, Vaŝingtonio.
La monda rekordo por neĝoprofundo estas 1,182 cm (38.78 ft). Ĝi estis mezurita sur la deklivo de Monto Ibuki en Ŝiga, Japanio, en alteco de 1,200 m (3,900 ft) la 14-an de februaro 1927.[4]
La nordamerika rekordo por neĝoprofundo estas 1,150 cm (37.7 ft). Ĝi estis mezurita en Tamarack, Kalifornio, en alteco de 2,100 m (7,000 ft) en marto 1911.[4]
La plej neĝoriceva grandurbo de la mondo kun loĝantaro de pli ol unu miliono estas Saporo, Japanio, kun meza ĉiujara neĝado de 595 cm (19.52 ft).
Neĝoblindeco
Freŝa neĝo reflektas 90% aŭ pli de ultraviola radiado,[5] kiu kaŭzas neĝoblindecon, ankaŭ reduktante sorbadon de sunlumo proksime de la grundo. Neĝoblindeco (ankaŭ konata kiel ultraviola korneinflamo, fotokorneinflamo aŭ nifablepsio) estas dolora okulkondiĉo, kaŭzita de eksponado de senprotektaj okuloj al la ultraviolaj (UV) radioj en brila sunlumo reflektita de neĝo aŭ glacio.[6] Tiu kondiĉo estas problemo en polusaj regionoj kaj en altaj altitudoj,[7] kiam per po 300 metroj (980 ft) de alteco (super marnivelo), la intenseco de UV-radioj pliiĝas je 4%.[8] La granda lumreflekto de neĝo igas noktajn ĉielojn multe pli brilaj, de kiam reflektis ke lumo estas direktita malantaŭenire supren en la ĉielon.[9] Tamen, kiam ekzistas ankaŭ nubaro, lumo tiam estas reflektita reen al la grundo. Tio tre plifortigas lumon elsenditan de urbokernaj lumoj, kaŭzante la "brilan nokt-efikon". Simila heliĝa efiko okazas kiam neniu neĝo falas kaj ekzistas plenluno kaj granda kvanto de neĝo.[10]
Rilato al riverfluo
Multaj riveroj originantaj de montaj aŭ alt-latitudaj regionoj ricevas signifan parton de sia fluo de neĝfandado. Tio ofte igas la fluon de la rivero tre laŭsezona rezultigante perioda inundado[11] dum la printempaj monatoj kaj en minimume sekaj montregionoj kiel la monto West de Usono aŭ la plej granda parto de Irano kaj Afganio, tre malaltan fluon por la resto de la jaro. En kontrasto, se multe de la fandado estas de glacikovritaj aŭ preskaŭ glacikovritaj areoj, la fandado daŭras tra la varma sezono, kun pintofluo okazanta en meza ĝis fina somero.[12]
Efikoj sur plantoj kaj animaloj
Plantoj kaj bestoj endemiaj de neĝaj areoj evoluigas manierojn adaptiĝi. Inter la adaptaj mekanismoj por plantoj estas frost-adaptiga kemio,[13] dormado, laŭsezona formortado, supervivo de semoj; kaj por bestoj estas vintrodormo, izolado, kontraŭfrosta kemio, stokado de manĝaĵoj, uzado de rezervoj de ene de la korpo, kaj amasiĝo por reciproka varmo.[14]
Neĝo interagas kun vegetaĵaro laŭ du ĉefaj manieroj, vegetaĵaro povas influi la deponon kaj retenon de neĝo kaj, inverse, la ĉeesto de neĝo povas influi la distribuadon kaj kreskon de vegetaĵaro. Arbaj branĉoj, precipe de koniferoj kaptas falantan neĝon kaj malhelpas ties amasiĝon surgrunde. Neĝo suspendita en arboj fandiĝas pli rapide ol tiu surgrunde, pro sia pli granda eksponiĝo al suno kaj aermovado. Arboj kaj aliaj plantoj ankaŭ povas helpi neĝretenon surgrunde, kio alie estus forigita aliloke aŭ degelita de la suno. Neĝo influas vegetaĵaron laŭ pluraj manieroj, la ĉeesto de stokita akvo povas antaŭenigi kreskon, tamen la jara komenco de kresko dependas de la foriro de la neĝokvanto por tiuj plantoj kiuj estas kaŝitaj sub ĝi. Krome, lavangoj kaj erozio fare de neĝfandado povas traserĉi terenon de vegetaĵaro.[15]
.jpg)
Neĝo subtenas ampleksan varion de animaloj kaj surface kaj sube. Multaj senvertebruloj drivas en neĝo, inter kiuj araneoj, vespoj, skaraboj, boreedoj kaj vostsaltuloj. Tiaj artropodoj estas tipe aktivaj je temperaturoj sub −5°C (23°F) gradoj. Senvertebruloj dividiĝas en du grupojn, koncerne pluvivajn subfrostigajn temperaturojn: frostorezistaj kaj tiuj kiuj evitas frostigon ĉar ili estas frost-sentemaj. La unua grupo povas esti malvarmrezista pro la kapablo produkti kontraŭfrostigajn agentojn en siaj korpaj fluaĵoj kiuj permesas supervivon je longa eksponiĝo al sub-frostigaj kondiĉoj. Kelkaj organismoj fastas dum la vintro, kio forpelas frostig-sentan enhavon de siaj digestaj aparatoj. La kapablo postvivi la foreston de oksigeno en glacio estas kroma pluvivmekanismo.[14]
Malgrandaj vertebruloj estas aktivaj sub la neĝo. Inter vertebruloj, alpaj salamandroj estas aktivaj en neĝo je temperaturoj tiel malaltaj kiel −8 °C (18 °F); ili tunelas al la surfaco printempe kaj demetas siajn ovojn en degelaj lagetoj. Inter mamuloj, tiuj kiuj restas aktivaj estas tipe pli malgrandaj ol 250 gramoj (8.8 Oz). Ĉiomanĝuloj pli eniras supozeble torporon aŭ estas vintrodormantoj, dum plantomanĝuloj pli konservas supozeble manĝkaŝejojn sub la neĝo. Kampomusoj stokas ĝis 3 kilogramojn (6.6 funt.) da manĝaĵo kaj okxotonoj ĝis 20 kilogramojn (44 funt.). Kampomusoj ankaŭ amasiĝas en komunumaj nestoj por profiti unu de la alia varmon. Sur la surfaco, lupoj, kojotoj, vulpoj, linkoj kaj musteloj dependas de tiuj subteraj loĝantoj por manĝaĵo kaj ofte plonĝas en la neĝpakon por trovi ilin.[14]
Efiko sur homa socio
Granda neĝado povas interrompi publikajn infrastrukturojn kaj servojn, bremsante homan aktivecon eĉ en regionoj kiuj estas kutimaj al tia vetero. Aero kaj grunda transporto povas esti tre malhelpitaj aŭ fermitaj entute. Loĝantaroj vivantaj en neĝ-emaj lokoj evoluigis diversajn manierojn vojaĝadi trans la neĝon, kiel ekzemple skioj, neĝŝuoj, kaj sledoj tiritaj de ĉevaloj, hundoj, aŭ aliaj bestoj kaj poste, motorsledoj. Ankaŭ bazaj servaĵoj kiel ekzemple elektro, telefonlinioj, kaj benzinprovizo povas malsukcesi. Krome, neĝo povas konstrui vojojn multe pli duraj por vojaĝi kaj veturiloj provantaj uzi ilin povas facile iĝi blokitaj.[16] Neĝado povas havi malgrandan negativan efikon al ĉiujara rendimento de sunaj fotovoltaj sistemoj.[17]
Neĝo en kulturo
Ekzistas populara kredo, ke Inuitoj havas malkutime grandan nombron de vortoj por neĝo. Tio ne estas certa, kaj rezultas el miskompreno pri la naturo de polisintezaj lingvoj. Fakte la inuita havas nur kelkajn malmultajn bazradikojn por neĝo: 'qanniq-' ('qanik-' en kelkaj dialektoj), kiu estas uzata plej ofte kiel verbo por neĝofali, kaj 'aput', kio signifas neĝon kiel substanco. Frazpartoj funkcias diference en la inuita lingvo disde aliaj lingvoj, kaj tial tiuj difinoj estas iom miskondukaj. La inuitaj lingvoj povas formi tre longajn vortojn aldonante pli kaj pli priskribajn afiksojn. Tiuj afiksoj povas modifi la sintaksajn kaj semantikajn proprecojn de tiu baza vorto, aŭ povas aldoni kvalifikilojn sammaniere ke la angla uzas adjektojn aŭ prepoziciajn frazojn al kvalifikaj nomoj (ekz. "falanta neĝo", "blovanta neĝo", "neĝo surgrunda", "neĝodrivo", ktp.) La "fakto" ke estas multaj inuitaj vortoj por neĝo estis tiom ofte asertita ke ĝi iĝis ĵurnalisma kliŝo.[18]
Neĝhomo estas skulptita figuro farita ĉefe de infanoj el neĝo en proksima formo de homo, normale kiel du aŭ tri neĝobuloj unu sur alia, el kiuj la plej supra bildigas kapon, kiel tradicie oni enplantas karoton kiel nazon. La simbolo de neĝhomo estas populare ligita kun Kristnasko kaj estas enfiksita en okcidenta kulturo.
Neĝblankulino, sed plej ofte Neĝulino (i.a. en la traduko de Kabe), germane Schneewittchen (respektive origine Sneewittchen, de la platgermanaj vorteroj Snee „neĝo“, witt „blanka“ kaj -chen „-etulino") estas fabelo el la klasika kolekto de germanaj fabeloj de la fratoj Grimm. Ĝi estis multfoje rerakontata kaj ankaŭ filmigita. Temas pri princino kiu estas fitraktita de duonpatrino kaj helpita de sep nanoj; ŝi estas blanke belega kaj de tie ŝia karesnomo.
Neĝulino, Sneguroĉka, (ruse Снегурочка) estas knabina figuro el la tradicia rusa fabelaro. Ĝi ankaŭ estas la titolo de pluraj rusaj popolaj fabeloj, kiuj iĝis modelo por samnoma teatraĵo de Aleksandr N. Ostrovskij. En 1878 la aŭstra komponisto Ludwig Minkus (cirile Людвиг Минкус), vivanta en Rusio, kaj la francdevena baletestro Marius Petipa surscenigis baletan adapton de la teatraĵo sub la titolo La Fille des Neiges ("La filino de la neĝoj") por la cara Mariinskij-Baleto, kaj la teatraĵo ankaŭ estis modelo por la baleta opero "Sneguroĉka" de Nikolaj Rimskij-Korsakov.
En filmoj
- Neĝosento de Smilla (en angla Smilla's Sense of Snow, en germana Fräulein Smillas Gespür für Schnee, en dana Frøken Smillas fornemmelse for sne kaj en sveda Fröken Smillas känsla för snö) estas dan-german-sveda mistera trilera filmo de 1997 reĝisorita de Bille August en kiu stelulas Julia Ormond, Gabriel Byrne, kaj Richard Harris. Bazita sur romano de 1992 same nomita Frøken Smillas fornemmelse for sne de la dana aŭtoro Peter Høeg, la filmo sekvas translokigita gronlandaninon, Smilla Jaspersen (Julia Ormond), kiu esploras la misteran morton de inuita knabo kiu loĝis apud ŝi en Kopenhago. Suspektante malbonaĵon, Smilla observinte la spurojn sur la neĝo lasitajn de la knabo kaj per sia bona sciaro pri la diversaj neĝoformoj, komprenas, ke la spuroj estis lasitaj sub la efiko de timo kaj ne de supozita ludo fare de la knabo en la terasrando.
- La sociedad de la nieve (La neĝosocio) estas hispana drama filmo de 2023, reĝisorita kaj verkita de J. A. Bayona, bazita sur la samnoma libro de Pablo Vierci, kiu siavice baziĝis sur samnoma dokumenta filmo de Gonzalo Arijón kiu rakontas la akcidenton de la flugo 571 sur Andoj en 1972.[19] Urugvaja aviadilo en kiu veturas teamanoj de rugbea Old Christians Club de Montevideo krasas sur la montaro Andoj en areo tute kovrita je neĝo kaj survivintoj devas organiziĝi por survivado super la ekstremaj vivkondiĉoj, ĉefe kiam ili ekscias, ke ili estas konsiderataj mortintaj fare de la aŭtoritatoj, kiuj jam ne plu serĉas ilin. Manko de manĝaĵoj kondukas ilin al uzado de la karno de kadavroj por vivteni sin, spite la dekomencajn malakceptojn, kio iĝas unu el la plej konataj modernaj kazoj de kanibalismo, kio iĝas krava kerno en la filmo: certe en tutneĝa medio estas neniu alia manĝofonto. Dek ses personoj el 45 aviadilanoj survivis.[20]
Vidu ankaŭ
- Fandakvo
- Firno
- Frostiĝanta pluvo
- Frosto (temperaturo)
- Glaciero
- Glacio
- Glaĉero
- Grajlo
- Hajlo
- Iglo
- Lavango
- Motorsledo
- Neĝhomo
- Neĝleopardo
- Neĝobreto
- Neĝokanono
- Neĝoplugilo
- Neĝoŝtormo
- Neĝtabulado
- Neĝtabulkrucado
- Neĝtabulo
- Neĝulino
- Skiado
- Sledo
- Vintro
- Pluv-neĝo
- Pluvo
- Prujno
- Sentotemperaturo
- Vintraj sportoj
Proverbo
Ekzistas proverboj pri neĝo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[21]:
„ Li zorgas pri ĝi kiel pri neĝo pasintjara. ” „ Neĝo kaŝas nur ĝis printempo. ” „ Saltadi ĉirkaŭ afero, kiel blovata neĝero. ”
Referencoj
Bibliografio
Eksteraj ligiloj
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
