Ekzotiko, ankaŭ Ekzoto, (greka ina adjektivo εξωτική, ekzotikí, "eksterlandaĵo", "fremdaĵo", "ekzotaĵo", trans latina exoticus, "eksterlandano") estas mekanismo de estetika valora atribuo[1]. En ĉiutaga lingvo 'ekzotika' priskribas ion, kio apartenas al fremda kaj fora lando kaj estas interesa aŭ bela pro sia fremdeco, sed origine la koncepto ekzotismo temis pri filozofia, historia kaj reprezenta afero. Ekzotismo traktas la percepton kaj priskribon de la "alia"[2].
Objekto konsiderata rutina en sia origina kulturo sed fariĝas ekzotika kiam ĝi devias de sia kultura kadro kaj transsituiĝas al alia kultura spaco. Por esti konsiderata ekzota, la devio de la originala kultura kunteksto devas esti perceptata kiel ne minaca. La objekto estas movita de sia fremda loko al konata kaj kontrolita medio, kiu neŭtraligas la timon kaj minacon de fremdiĝo kaj alieco.
Ekzotulo parte estas nomigo por eksterordinaraj aŭ fremdaj homoj. Troan emfazigon de ekzotaj aspektoj de fremdaj homoj oni nomas ekzotismo.
Ekzotuloj krome estas maloftaj, importitaj dombestoj aŭ kulturplantoj, kiuj origine devenas el aliaj mondopartoj.
Ekzotaĵoj estas fruktoj, kiuj devenas el aliaj mondopartoj.
En la geologio korpojn oni nomas ekzotaj, kiuj fremdas en sia ĉirkaŭaĵo. Ekzemploj estas ŝtonoj, kiujn transportis glaciaroj el norda Eŭropo en mezan Eŭropon dum la glaciepoko.
Komence
La termino ekzotika estis kreita fine de la 16a jarcento, en tempo, kiam eŭropa koloniismo prosperis, sed ekuziĝis nur en la 19a jarcento. Dum ĉi tiu jarcento, multaj komencis inspiriĝi al ideoj nun nomataj "ekzotaj", kaj ĉi tiuj ideoj estis esprimitaj en diversaj kampoj, kiel pentrarto, literaturo, arkitekturo, vestaĵoj kaj pli[3], kiam multaj artistoj prezentis fikcian bildigon de malproksimaj kulturoj, inspiritaj de la malmulto, kiu estis al ili konata de ĉi tiujn fremdaj kulturoj[4].
La diskurso ĉirkaŭ la koncepto de ekzotismo en la 19-a jarcento, kiu estis formita sur la fono de eŭropa imperiismo, havis plurajn karakterizojn[3] :
- La ideo mem pri la estaĵo "ekzotika" antaŭsupozas substancajn diferencojn inter malsamaj kulturoj, kiuj igas unu kulturon "loka" kaj alia kulturo "malproksima". Ĉi tiu supozo ne estas memkomprenebla en la 19a jarcento, en kiu diversaj intelektaj skoloj, kiel la klerismo, antaŭenigis ideojn pri tutmondiĝo, kaj ekparolis laŭ la homa naturo, kiu estus komuna al ĉiuj. Ĉi tiuj skoloj ankaŭ adoptis la ideon de ekzotismo, kiu preskaŭ ĉiam prezentis eŭropan kulturon kiel superan al "ekzota kulturo".
- En la ekzotika diskurso estis klara disiĝo inter tiuj, kiuj rakontas pri la ekzotika, kaj la ekzotaj homoj, pri kiuj ĝi rakontas. La emfazo estis ĉiam sur la rakontanto, kaj la graveco estis metita pri kiel aspektas la ekzota kulturo per la okuloj de membro de la "loka" kulturo. Ekzemplo de tio videblis en muzeoj, kiuj elmuntis ekspoziciojn de eŭropaj artistoj, inspiritaj de ekzotaj ideoj el malproksimaj lokoj, sed ne montris la verkojn de la ekzotaj artistoj mem. La ekzotaj homoj estis prezentitaj en la 19-a jarcento ĉefe kiel altiro, ekzemple en kabaredaj spektakloj aŭ cirkaj foiroj.
- La ekzotika diskurso rilatis nur al kulturo en la okcidenta spaco, kaj ne donis gravecon al kulturo, tiel kiel ĝi estas aŭtentike esprimita en sia natura loko. Ekzemplo de tio videblas en la verkoj de Theophile Gauthier, kiu priskribis sian seniluziiĝon pri hispana danco en Hispanio per la vortoj: "Hispana danco ekzistas nur en Parizo, same kiel ostroj troviĝas nur en vendejoj, kaj neniam ĉe la marbordo."
Malfrua evoluo
Antaŭ la tagoj de nacia vekiĝo en Eŭropo, specife la revolucio de 1848, la ekzotika koncepto ne nur priskribis malproksimajn lokojn, sed ankaŭ priskribis la popularan kulturon de malsamaj etnoj en Eŭropo, kiuj foje estis viditaj de aliaj grupoj kiel sovaĝaj kaj eĉ primitivaj kulturoj, kaj plejparte kulture malproksimaj, kiu ligis al la ekzotika ideo. Sed en la dua duono de la 19-a jarcento, la uzo de la esprimo ekzotiko turniĝis[3]
Laŭlonge de la 19a jarcento, diversaj naciaj movadoj en Eŭropo klopodis krei nacian rakonton, nerativo, por siaj homoj, kiu emfazus kaj proprigus lokajn kulturajn karakterizjn, kiuj distingus ĝin de najbaraj kulturoj. Kadre de ĉi tiu fenomeno, la popola kulturo, kiu regis en diversaj regionoj en la 19a jarcento, fariĝis parto de la nacia identeco de la naciaj ŝtatoj, kiuj komencis formiĝi. Post kiam iuj kutimoj estis adoptitaj kiel parto de nacia identeco en iuj regionoj de Eŭropo, ĝi ĉesis esti politike ĝusta konsideri ilin ekzotaj. Tiel la koncepto de ekzotismo ŝanĝiĝis, iĝante ĝenerala termino por kulturaj fenomenoj, kiuj devenas de la "cetera mondo", do kutime ne de Eŭropo. Ĉi tiu konceptiĝo de la koncepto restis ĝenerala ekde tiam ĝi nuntempe[3].
Fine de la 19a jarcento, la bildo de insulo tropika fariĝis kiel la bildo plej asociita kun la termino[4].
Komence de la 21-a jarcento landoj, kiuj estas atribuitaj de la atribuo "ekzotikaj", kelkfoje perceptas la koncepton kiel malnobligan esprimon, kaj strebas ne esti nomataj tiel. En la Monda Raporto de Unesko por 2009, la organizo difinis la fenomenon de ekzotigo de neokcidentaj moroj kiel danĝera por la gravaĵo de kultura diverseco en la mondo[3].
Esprimoj de la procezo igi objekton ekzotika videblas en diversaj areoj de okcidenta kulturo :
- Literaturo - Multaj literaturaj verkoj esprimas ekzotikajn ideojn. Ekde sia komenco, ekzotismo inspiris multajn okcidentajn verkojn el la enhavaj mondoj de foraj kulturoj, kiel Rakontoj de mil kaj unu noktoj, kiuj riĉigis la verkojn kaj bildojn de okcidentaj artistoj per ideoj de legendoj de foraj kulturoj. Unu ekzemplo inter multaj estas Jane Eyre, en kiu jamajka rolulo estas priskribita tra okcidentaj okuloj kiel "malĝentila, malpura, korupta, kaj mense duba", kaj unu el la roluloj en la libro priskribas kiel ŝi malsukcesis en sia provo "hejmigi" la indiĝenoj en Barato [2]. Aliaj kazoj estas verkoj de verkistoj de ekzotika origino, por okcidenta celgrupo, kiel The Kite Runner (La Milvo-Kuristo) Khaled Husseini, aŭ The Hungry Tide (La malsata tajdo) de Amitav Ghosh.
- Klasika Muziko - Opera Madame Butterfly de Giacomo Puccini.
- Populara muziko - mondmuziko, etna muziko.
- Estetika kaj kultura stilo - japanismo , orientismo [5].
- Modo - Japana strata modo [6], afrika vestaĵa modo [7].
- Kinejo - la filmo The Best Exotic Marigold Hotel (2011).
- Beleco - Modeloj de neokcidenta deveno, ekzemple, malhelhaŭtaj modeloj, kiel altirantoj de fokuso de intereso kaj atento [8].
Turismo
La turisma industrio ofte uzas la esprimon ekzotika, ĉar la turisto serĉas "ekzotan" sperton, kiu estos nova por li. Multfoje la turismaj allogaĵoj en la malproksimaj lokoj, kiujn la turisto venos por ensorĉi novan ekzotikan kulturon, fakte estas de tute okcidenta karaktero, en kiu la ekzotaj elementoj estas prezentitaj en maniero ne minaca. Ekzemple, en multaj landoj distraj spektakloj de originala folkloro okazas specife por turistoj[8] .
Diversaj esploristoj substrekas ke eĉ turistoj, kiuj intence provas eviti allogaĵoj de turisto, provante malkovri la aŭtentikaj lokaj kulturo, ankaŭ persekutas la okcidenta mito pri la ekzotaj lokoj, kiuj supozeble restas pura kaj senŝanĝa. Laŭ ĉi tiu aliro, okcidentaj turistoj venas al fora kulturo kun okcidenta kulturo, nutrita dum multaj jaroj per konceptoj, kiuj difinas la alian de okcidenta perspektivo, do ili efektive ne kapablas sperti aliajn kulturojn en maniero "pura" de okcidentaj bildigoj[9].
La homa korpo
La beleco kaj estetiko de la alia, kaj la allogo al la ekzotismo, kiun ĝi reprezentas, kontrastas al la konata fenomeno de aversio kaj eĉ malallogo al alia aŭ fremda aspekto. Eĉ se temas pri la percepto de beleco, fizika videbleco de anoj de malsamaj kulturoj estas akceptita kiel legitima, kaj eĉ bela, nur tiam kiam ĝi adaptiĝas al la okcidenta beleco-skalo, kiu esprimas implicite la nocion de supereco de la estetikaj valoroj de la fizika beleco de la okcidenta kulturo[8]
Konsumado
La konsumanta kulturo ofte uzas ekzotikaj bildigoj por merkatikaj celoj. Diversaj kompanioj povas, ekzemple, provi krei misteran kaj buntan impreson por produkto, malligante ĝin de ĝia natura medio en ĝia originala kulturo, en kiu ĝi estas perceptata kiel ordinaraĵo. En aliaj kazoj, kompanioj prezentas al konsumantoj sperton alproksimiĝi al foraj kaj ekzotaj kulturoj, supozeble puraj kaj naturaj, aĉetante iujn produktojn. En multaj kazoj kompanioj uzas nomojn, kiuj sonas ekzotaj, por marki siajn produktojn, por ke ili kreu la deziratan impreson sur la kliento[9].
Ekzotaj perceptoj de okcidento pri malsamaj kulturoj multe influis la disvolviĝon de ĉi tiuj kulturoj [10]. En aliaj kazoj, la ekzotaj perceptoj de la Okcidento pri foraj kulturoj efektive influis la Okcidenton mem. Ekzemple, literaturo ekzotika kreis bildon aperantan foje en Okcidento, laŭ kiu kulturoj kiuj estas konsiderataj kiel primitivaj estas idealigitaj kiel kulturoj de "libereco, feliĉo kaj organiko", kiu povus krei inter okcidentaj homoj sopirantaj iujn elementojn en la kulturo de malproksima, kvankam ĝi fakte estas mito[4].
Ekzotika literaturo kiel formanto de nacia identeco
En la 19-a jarcento kaj la komenco de la 20-a jarcento, la fenomeno de naciismo akiris impeton tra la mondo, en kiu diversaj grupoj sin difinis etne, kutime kun la celo krei naci-ŝtaton, en kiu ili sinesprimus.
La ekzotika literaturo de tiu periodo ofte servis al la naciaj kaj identecaj interesoj de kulturoj, kiuj vivis sub koloniismo, kaj celis krei al si etn-nacian identecon, sub kiu ili povus unuiĝi kontraŭ la potenca okupanto. Ĉi tiu literaturo ofte disvastigis mesaĝojn pri la temo de ekonomia malegaleco, precipe inter la okupantoj kaj la indiĝenoj, postulante redistribuon de potenco. Multfoje kiam membro de kulturo estas sub okupacio kaj verkas libron, la libro estas perceptita kiel reprezentanta la tutan kulturan identecon, kontraŭ la potenca konkeranto, kiu supozeble provas difini la kulturon de la alia de ekstere[10].
Dum la disdivido de Afriko, eŭropaj konkerintoj kaj usonaj sklavposedantoj foje priskribis afrikanojn sub la ekzotika termino "afrika kulturo", sed ĉi tiun esprimon la afrikanoj mem perceptis kiel nuligantan sian identecon, ĉar Afriko konsistas el riĉa vario de multaj diversaj kulturoj. La eŭropa registro de afrikaj kutimoj konservis iliajn kulturojn, sed pli malpli distordante, kaj diversaj juraj registroj iom post iom fariĝis monumenta literaturo, redifinante afrikajn kulturojn. Gvidantoj kaj grupoj kiuj leviĝis sub la nova kultura identeco iĝis, en la okuloj de la lokaj loĝantoj, kun aŭtentikaj opozicio al la eksterlanda regado, kiam ili vokis de siaj homoj por re-krei por si la samajn nostalgia kulturo ili konscias de literaturo[10]. Ekzotika literaturo partoprenis en fenomeno en kiu la kulturaj kaj naciaj identecoj de afrikanoj, kiam ili akiris sian sendependecon de la imperioj meze de la 20a jarcento, estis en multaj kazoj malsamaj al la kulturaj kaj naciaj identecoj konkeritaj ĉirkaŭ jarcenton antaŭe[10].
Diversaj studoj montras, ke en Latinameriko la literaturo ludis decidan rolon en formado de nacia identeco, kiam la diversaj naciecoj komencis formiĝi. La studoj montras, ekzemple, kiel ekzotisma eŭropa literaturo, kiu traktis Brazilon, influis la naciajn rakontojn de Brazilo [11].
En aliaj kazoj, kultura identeco ankaŭ povas formiĝi kiel respondo de malakcepto al kulturaj fenomenoj demoniĝigitaj, tiel ke la emerĝanta nova kulturo difinas sin antaŭ ĉio laŭ tio, kio ĝi ne estas. Jen alia maniero per kiu ekzotisma literaturo povas influi la formadon de kultura identeco[10].
Postkoloniaj teorioj
Diversaj fakuloj argumentas, ke la studo de postkoloniismo, kiu en la lastaj jardekoj estis intelekta kaj akademia studfako, ne diferencas de materialaj konsumvaroj devenantaj de aliaj kulturoj. Laŭ ĉi tiuj asertoj, diversaj elementoj interesataj produkti kritikojn kontraŭ okcidenta kulturo, uzas la krudajn materialojn de postkoloniaj kulturoj kaj transformas ilin en finitan produkton de libroj kaj prelegoj, surmerkatigitaj de elementoj en Okcidento al okcidenta publiko[12]. Ekzemple, furorlibroj bazitaj sur aŭtobiografiaj kaj semi- biografiaj vivrakontoj, verkitaj en medio de neokcidentaj kulturoj por okcidenta publiko, estas analizitaj per okcidentaj postkoloniaj teorioj, kiuj provas kompreni la koncepton de kultura alieco. Ĉi tiu procezo ilustras la ekzotan praktikon - ĝi eksproprietigas la tekstojn de ilia originala kultura kunteksto, al la okcidenta teoria kunteksto, kaj rekompencas siajn legantojn per la imagita sperto koni aliajn.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
