Karbona dioksido

Karbona dioksido^[1] (CO₂) estas senkolora, senodora gaso, pli peza ol la aero. Likvigite, ĝi forte vaporiĝas kaj dumtempe detiras varmon el la ĉirkaŭaĵo, tiel ke ekestas blanka "karbondioksida neĝo" (alia nomo: "seka glacio"). Tiu seka glacio vaporiĝas sen fandiĝo (sublimiĝas je −78,48 °C kaj 760 mmHg), tial ĝi estas bonega malvarmiga kaj konserviga materialo.

Karbona dioksido
speco de kemiaĵo
acida oksido • oxocarbon
Ĝeneralaĵoj
Nomo	Karbona dioksido
Kemia formulo	CO₂
CAS-numero-kodo	124-38-9
PubChem-kodo	280
ChemSpider-kodo	274
SMILES	O=C=O
Karakterizaĵoj
Molmaso	44.009 g/mol
Fazo de materio	gaso
Denseco	1.98 g/L
Sekurecaj indikoj
Pridanĝeraj indikoj nekonata GHS etikedigo de kemiaĵoj R: S:
Se eble, uziĝu unuoj de la Sistemo Internacia de Unuoj. Escepte de la notoj alie indikitaj, la datumoj rilatas al materialoj laŭ la ordinaraj normoj pri temperaturo kaj premo (25o kaj premo je 1 atmosfero aŭ 760 mm de Hg).
v • d • r

Fazodiagramo de karbona dioksido (sub la triobla punkto ne estas likva fazo)

Ĝi solviĝas en akvo al karbonata acido (H₂CO₃). Ĝi estas uzata por karbondioksidaj trinkaĵoj, al kiuj la karbonata acido donas piketan, acidetan guston.

Ĉar karbona dioksido estas pli peza ol oksigeno, ĝi emas forpeli oksigenon el profundejoj kaj formi gasajn lagojn. Tial eblas sufokiĝi en tiaj lokoj, ekzemple putoj aŭ siloj. Vidu: mosto

La karbona dioksido estas ĉefa komponanto de la aero, kun ĉirkaŭ 0,038% laŭ volumeno. Ĝi estas grava ĉar ĝi estas uzata de la plantoj por la fotosintezo. Krome, ĝi estas baza aganto en la forceja efiko kaj pro tio oni klopodas ekde diversaj instancoj malpliigi ties eligadon al la atmosfero dum la lastaj jardekoj (fine de la 20-a jarcento kaj komenco de la 21-a jarcento).

Media problemo

Ekde la industria revolucio oni eligis al la atmosferon milionojn da tunoj de karbona dioksido, sed ĉefe ĉirkaŭ la 1840-aj jaroj pro la ĝeneralige kaj porindustria kaj portransporta uzado de karbo, grandega produktanto de karbona dioksido, la elĵetado de CO₂ draste pliiĝis. Post la Dua Mondmilito okazis nova industria revolucio, kiu okazigis novan kreskon de tiuj eligoj. Ĝuste antaŭ tiuj ekkreskoj kaj pro specifaj okazaĵoj okazis etaj malkreskoj, kiel ekzemple dum la Unua kaj la Dua Mondmilito, post la ekonomia krizo de 1929, post la dua petrolkrizo de 1979 kaj post la krizo de la finonta Sovetunio. Dum la lastaj jardekoj la kresko estis multe pli alta en Azio pro la tiutempa rapida industria kresko, sed ankoraŭ la eligo de CO₂ okazas ĉefe en jam disvolvigitaj landoj kaj ĉefe en Usono.

Ĉefaj produktantoj (en 2004)

• Usono, kun 7,067 milionoj da tunoj (tiom kiom la ok sekvantaj produktantoj kunaj).
• Rusio, 2,024.
• Japanio, 1,355.
• Germanio, 1,015.
• Kanado, 758.
• Britio, 665.
• Italio, 582.
• Francio, 562.
• Aŭstrio, 529.
• Hispanio, 427.

Tio estas, krom Usono, Kanado kaj Japanio, ĉiuj estas landoj de Okcidenta Eŭropo. La kazo de Usono estas rimarkinda, se konsideri, ke tiu lando ne akceptas plenumi multajn internaciajn traktatojn, kiel tiu de la Protokolo de Kioto (1997)^[2]. Nur en Usono funkcias pli ol 245 milionoj da veturiloj. Usono responsas pri 27 % de la eligo, dum la tuta Eŭropo nur pri 24 %. Rusio pri 15 % kaj Orienta Azio (Ĉinio) pri 11 %. La tuta Afriko nur pri 2,5 % kaj Sudameriko pri 3 %. Mezaveraĝe la eligo de CO₂ estas kaŭzita de la produktado de elektro (33 %), industrio (25 %), transporto (24 %), hejmo kaj hejtado (13 %) kaj refinejoj (5 %).

Referencoj

1. Zdeněk Pluhař (2011). SISTEMA ĤEMIA NOMENKLATURO EN ESPERANTO, p. 25. Arkivita el la originalo je 2015-07-06. Alirita 2016-11-17.
2. El País, 5a de junio 2008, Gustavo Hermoso, "Estanto, estinto kaj estonto pri la elĵetoj de CO₂", bazita sur datenoj de The Atlas of Climate Change, The Woods Hole Research Center kaj UNFCCC-CDIAC, 2006. (hispane)

Vidu ankaŭ

• Kategorio Karbona dioksido en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

• Tergaso
• Senarbarigo
• Karbondioksido en ekonomio

PeEnEo: 30529 GND: 4031648-8 LCCN: sh85020108 NDL: 00568539 NKC: ph123881