From Wikipedia, the free encyclopedia
Yale University [jejl] estas universitato en Nov-Haveno, Konektikuto, Usono. Ĝi fondiĝis en 1701, la tria altlernejo en la usoniĝontaj kolonioj. Temas pri la unua usona universitato, kiu doktorigis studentojn per la akademia grado Philosophiae Doctor (Ph.D., aŭ Doktoro de Filozofio). La universitato estas membro de la Hedera Ligo. Ĝi estas inter la plej eminentaj altlernejoj en la mondo.[1]
Unu el la naŭ Koloniaj Altlernejoj luitaj antaŭ la Usona Revolucio, la Collegiate School renomiĝis kiel Yale College en 1718 por honori la plej grandan privatan financanton de la lernejo dum la unua jarcento de ĝia ekzisto, Elihu Yale.[2][3] Luita de Konektikuta Kolonio, la Collegiate School estis establita en 1701 de pastroj por eduki ministrojn antaŭ ol ĝi translokiĝis la Nov-Haveno en 1716. Originale limigita al teologio kaj sanktaj lingvoj, la instruplano komencis inkluzivi artojn kaj sciencojn je la tempo de la Usona Revolucio. En la 1800aj jaroj, la altlernejo etendiĝis en diplomiĝinta kaj profesia instruo, donante la unuan doktoriĝon PhD (Doktoro de filozofio) en Usono en 1861 kaj organiziĝanta kiel universitato en 1887. La fakultato kaj studentaro de Yale kreskis post 1890 kun rapida grandiĝo de la fizika universitatejo kaj scienca esplorado.
Yale estas organizita en dek kvar konsistigaj lernejoj: la originala bakalaŭra altlernejo, la Postbakalaŭra Lernejo de Artoj kaj Sciencoj de Yale, kaj dek du profesiaj lernejoj. La Firmao Yale regas la universitaton, sed la fakultato de ĉiu lernejo kontrolas ĝian instruplanon kaj diplomajn programojn. Krom centra universitatejo en la urbocentro de New Haven, la universitato posedas atletajn servojn en okcidenta New Haven, universitatejon en West Haven, Konektikuto, kaj arbarojn kaj naturprotektejoj tra Nov-Anglio. Je junio 2020, la fonduso de la Universitato havis valoron de $31.1 miliardo, la dua plej granda de iu ajn eduka institucio. Cetere, la fonduso de la Universitato po studento estas la dua plej granda de iu ajn eduka institucio, malantaŭ Universitato Princeton kaj antaŭ Universitato Stanford, Universitato Harvard, kaj Massachusetts Instituto de Teknologio.[4] La Biblioteko de Universitato Yale, servante ĉiujn konsistigajn lernejojn, tenas pli ol 15 miliono da libroj kaj estas la tria plej granda akademia biblioteko en Usono.[5][6] Studentoj konkurencas en interuniversitataj sportoj kiel la Yale-aj Buldogoj en la NCAA Divido I – Hedera Ligo.
Je oktobro 2020, 65 ricevintoj de la Nobela premio, kvin ricevintoj de la Medalo Fields, kvar ricevintoj de la Premio Abel, kaj tri ricevintoj de la Premio Turing laboras en konekto kun Universitato Yale. Krome, Yale diplomigis multajn rimarkindajn eksstudentojn, inkluzive kvin prezidantojn de Usono, 19 juĝistoj de la Supera Kortumo de Usono, 31 vivantaj homoj kun pli ol miliardo da dolaroj,[7] kaj multaj landestroj. Centoj da membroj de la Usona Kongreso kaj multaj usonaj diplomatoj, 78 MacArthur Fellow-oj, 252 Stipendiuloj Rhodes, 123 Stipendiuloj Marshall kaj naŭ Stipendiuloj Mitchell estis konektitaj kun la universitato. Yale estas membro de la Grandaj Tri (altlernejoj).
Yale estas esplora universitato, kun la plimulto da studentoj en la diplomiĝinta kaj profesiaj lernejoj. Bakalaŭraj studentoj, aŭ studentoj de Altlernejo Yale, venintaj de variaj etnaj, naciaj, sociekonomikaj kaj personaj fonoj. De la envenanta klaso de 2010–2011, 10% estas ne‑usonanoj, kaj 54% ĉeestis publikajn mezlernejojn.[8] La mediana familia enspezo de studentoj de Yale estas US$192 600, kun 57% el studentoj venantaj el la supra 10% plej alt-enspezaj familioj kaj 16% el la malsupra 60%.[9]
Bakalaŭra akcepto al Altlernejo Yale estas konsiderita "plej malfacila" de U.S. News.[10][11] En 2021, Yale akceptis 2169 studentojn al la Klaso de 2021 el 46 905 kandidatoj, tio estas, akcepta indico de 4.62%.[12] 98% de studentoj diplomiĝas ene de ses jaroj.[13]
Per sia programo de bezono-bazita financa helpo, Yale promesas plenumi la tutan montritan financan bezonon de ĉiuj kandidatoj. La plejmulto da financa helpo estas en la formo de donacoj kaj stipendioj kiujn oni ne devas repagi al la universitato, kaj la averaĝa bezono-bazita helpa donaco por la Klaso de 2017 estis US$46 395.[14] Oni atendas, ke 15% de studentoj de Altlernejo Yale havos neniun gepatran kontribuaĵon, kaj proksimume 50% ricevas iun formon de financa helpo.[15][16][17] Proksimume 16% de la Klaso de 2013 havis iun formon de studenta prunta ŝuldo je diplomiĝo, kun averaĝa ŝuldo de US$13 000 inter pruntintoj.[18]
Duono de ĉiuj bakalaŭrantoj de Yale estas inoj, pli ol 39% estas usonaj civitanoj de etnaj malplimultoj (19% estas subreprezentitaj malplimultoj), kaj 10,5% estas internaciaj studentoj.[19] 55% ĉeestis publikajn lernejojn kaj 45% ĉeestis privatajn, religiajn, or internaciajn lernejojn, kaj 97% de studentoj estis en la supra 10% de sia mezlerneja klaso.[20] Ĉiujare Altlernejo Yale akceptas malgrandan grupon de netradiciaj studentoj per la Studenta Programo Eli Whitney.
La centra universitatejo de Yale en la urbocentro de New Haven havas terenon de 1.1 km2 kaj inkluzivas ĝian ĉefan, historian universitatejon kaj medicinan universitatejon apude de la Hospitalo Yale-New Haven. En okcidenta New Haven, la universitato posedas terenon de 2 km2 de atletaj servoj, inkluzive la Golfejo de Yale.[21] En 2008, Yale aĉetis la konstruaĵaron de Bayer en West Haven, Konektikuto,[22] inkluzive 17 konstruaĵojn, kaj terenon de 0.55 km2, nun uzatan por laboratorioj kaj esplorado.[23] Yale ankaŭ posedas sep arbarojn en Konektikuto, Vermonto, kaj Nov-Hampŝiro—la plej granda estas la Arbaro Yale-Myers de 31.7 km2 en la Kvieta Angulo de Konektikuto—kaj naturprotektejojn inkluzive Horse Island.[24]
Yale estas fama pro ĝia universitatejo plejparte en la universitateca gotika stilo,[25] kaj kelkaj famaj modernaj konstruaĵoj ofte diskutitaj en kursoj pri arĥitekturaj historio: Muzeo de Arto de Yale de Louis Kahn,[26] la Centro por Brita Arto, Glacipilkejo Ingalls kaj Kolegiejoj Ezra Stiles kaj Morse de Eero Saarinen, kaj la Konstruaĵo de Arto kaj Arĥitekturo de Paul Rudoph. Yale ankaŭ posedas kaj renovigis multajn rimarkindan domegoj de la 1800aj jaroj en Avenuo Hillhouse, kiun Charles Dickens konsideris la plej bela strato en Usono de kiam li vizitis Usonon en la 1840aj jaroj.[27] En 2011, Travel+Leisure enlistigis la universitatejo de Yale en listo de la plej belaj en Usono.[28]
La plej malnova konstruaĵo de la universitatejo, Connecticut Hall (konstruita en 1750), estas de la Georga stilo. Aliaj tiustilaj konstruaĵoj starigitaj de 1929 ĝis 1933 inkluzivas Timothy Dwight College, Pierson College, kaj Davenport College, krom la orienta fasado de Davenport, kiu estis konstruita en la gotika stilo por taŭgi kun apudaj konstruaĵoj.
Diplomiĝantoj de Yale detruas argilajn pipojn sub la piedo por simboli trairon de siaj "brilaj altlernejaj jaroj," tamen en lastatempaj jaroj oni uzas anstataŭe "vezikajn pipojn". ("Brilaj Altlernejaj Jaroj", la himno de la universitato, estis verkita en 1881 de Henry Durand, klaso de 1881, al la melodio de la germana kanto Morti Wacht estas Rhein.) La gvidantoj de studentaj vizitoj de Yale diras, ke froti la piedfingron de la statuo de Theodore Dwight Woolsey sur Malnova Universitatejo donos bonan fortunon; tamen, reale studentoj maloftege faras tion.[29] En la dua duono de la 1900aj jaroj, Bladderball, tutuniversitata ludo ludita kun granda plenblovebla pilko, fariĝis populara tradicio, sed estis malpermesita de la administrantoj pro sekurecaj zorgoj. Malgraŭ administra kontraŭstaro, studentoj revivigis la ludon en 2009, 2011 kaj 2014.[30][31][32]
La simbolo de la universitato estas "Handsome Dan" ("Bonaspekta Daĉjo"), la buldogo de Yale, kaj la batalkanto de Yale enhavas la refrenon, "Bulldog, bulldog, bow wow wow" (Buldogo, buldogo, boj' boj' boj'). La universitata koloro, ekde 1894, estas Yale-a Bluo.[33] Oni taksas, ke Handsome Dan estas la unua altlerneja maskoto en Usono, establita en 1889.[34]
Rimarkinda inter la kantoj ofte kantataj ĉe okazaĵoj estas la universitata himno, "Brilaj Altlernejaj Jaroj". Malgraŭ sia populareco, "Boola Boola" ne estas la oficiala batalkanto, sed ĝi estas la deveno de la neoficiala devizo de la universitato. La oficiala batalkanto de Yale, "Bulldog" ("Buldogo"), estis verkita de Cole Porter dum liaj studentaj tagoj kaj estas kantata post poentoj dum usona futbala ludo.[35] Cetere, du aliaj kantoj, "Down the Field" ("Trans la Kampon") de C.W. O'Conner kaj "Bingo Eli Yale", ankaŭ de Cole Porter, estas ankoraŭ kantataj ĉe usonaj futbalaj maĉoj. Laŭ Altlernejaj Batalkantoj: Prinotita Antologio eldonita en 1998, "Down the Field" havas rangon de la kvara plej bona batalkanto de ĉiam.[36]
Yale subtenas 35 sportajn teamojn kiuj konkurencas en la Konferenco Hedera Ligo, la Orienta Altlerneja Atleta Konferenco, la Nov-Anglia Interaltlernaja Velada Asocio. Atletaj teamoj de Yale konkurencas interaltlerneje ĉe la nivelo NCAA-Divido I. Kiel aliaj membroj de la Hedera Ligo, Yale ne donas stipendiojn por sportistoj.
Yale havas multajn sportajn servojn, inkluzive la Yale Bowl (Bovlo de Yale, la unua natura "bovlo"-tipa stadiono en Usono, kaj prototipo por tiaj stadionoj kiaj la Monumenta Koloseo de Los Angeles kaj la Rose Bowl), situante ĉe la sportaĵaro Kampo Walter Tendaro, kaj la Gimnastikejo Payne Whitney, la dua plej granda endoma sporta konstruaĵo en la mondo.[37]
La Biblioteko de Universitato Yale, kiu havas pli ol 15 miliono da libroj, estas la tria plej granda universitata kolekto en Usono.[38][39] La ĉefa biblioteko, Memora Biblioteko Sterling, enhavas proksimume 4 milionon da libroj, kaj aliaj havaĵoj estas ĉe temaj bibliotekoj.
Raraj libroj troviĝas en pluraj kolektoj de Yale. La Biblioteko Beinecke de Raraj Libroj havas grandan kolekton de raraj libroj kaj manuskriptoj. La Medicina Biblioteko Harvey Cushing/John Hay Whitney inkluzivas gravajn historiajn medicinajn tekstojn, inkluzive imponan kolekton de raraj libroj, kaj historiaj medicinaj iloj. La Biblioteko Lewis Walpole enhavas la plej grandan kolekton de britaj literaturaj verkoj de la 1700aj jaroj. La Elizabeta Klubo, teknike privata organizaĵo, havebligas siajn Elizabetajn foliojn kaj unuajn eldonojn al kvalifikaj esploristoj per Yale.
_by_Vincent_van_Gogh.jpeg)
La muzeaj kolektoj de Yale ankaŭ havas internacian eminentecon. La Galerio de Arto de Universitato Yale, la unua universitata muzeo de arto en Usono, enhavas pli ol 200 000 verkaĵojn, inkluzive Malnovajn Majstrojn kaj gravajn kolektojn de moderna arto, en la konstruaĵoj Swartwout kaj Kahn. Ĉi tiu, la unua grandskala usona verkaĵo de Louis Kahn (1953), estis renovigita kaj remalfermita en decembro 2006. La Centro de Yale por Brita Arto, la plej granda kolekto de brita arto ekster Britio, kreskis de donaco de Paul Mellon kaj situas en alia Kahn-dezajnita konstruaĵo.
La Muzeo Peabody de Naturhistorio en New Haven estas uzita de lernejaj infanoj kaj enhavas esplorajn kolektojn de antropologio, arkeologio, kaj la natura medio. La Kolekto de Muzikaj Instrumentoj de Universitato Yale, parto de la Lernejo de Muziko de Yale, estas eble la plej nekonata de la kolektoj de Yale ĉar ĝiaj horoj de malfermo estas limigitaj.
La profesoro David Graeber estis maldungita en 2005 pro sia politika agado[40].
Eksaj prezidantoj, kiu ĉeestis Altlernejon Yale dum bakalaŭrado estas William Howard Taft, George H. W. Bush kaj George W. Bush, kaj eksaj prezidantoj Gerald Ford kaj Bill Clinton ĉeestis la Juran Lernejon Yale.[41] Eksa vicprezidanto kaj influa politikisto John C. Calhoun[42] ankaŭ diplomiĝis ĉe Yale. Eksaj mondaj gvidantoj inkluzivas italan ĉefministron Mario Monti,[43] turka ĉefministro Tansu Çiller,[44] meksika prezidanto Ernesto Zedillo,[45] germana prezidanto Karl Carstens,[46] Filipina prezidanto José Paciano Laurel,[47] latva prezidanto Valdis Zatlers,[48] Tajvana ĉefministro Jiang Yi-huah,[49] kaj Malavia prezidanto Peter Mutharika,[50] inter aliaj. Eminentaj reĝfamilianoj kiuj diplomiĝis estas Kronprincino Viktoria de Svedio[51] kaj Olympia Bonaparte, Princino Napoléon.[52]
Eksstudentoj havis konsiderindan ĉeeston en la usona registaro en ĉiuj tri branĉoj. En la Usona Supera Kortumo, 19 juĝoj estis eksstudentoj de Yale, inkluzive nunan Asocian Juĝojn Sonia Sotomayor,[53] Samuel Alito,[54] Clarence Thomas,[54] kaj Brett Kavanaugh.[55] Multaj eksstudentoj estis Usonaj Senatanoj, inkluzive nunajn senatanojn Michael Bennet,[56] Richard Blumenthal,[57] Cory Booker,[58] Sherrod Brown,[59] Chris Coons,[60] Amy Klobuchar,[61] Ben Sasse,[62] kaj Sheldon Whitehouse.[63] Nunaj kaj eksaj ministroj inkluzivas Sekretariojn de Ŝtato John Kerry,[64] Hillary Clinton,[65] Cyrus Vance,[66] kaj Dean Acheson;[67] Usonaj Sekretarioj de la Fisko Oliver Wolcott,[68] Robert Rubin,[69] Nikolao F. Brady,[70] Steven Mnuchin,[71] kaj Janet Yellen;[72] Usonaj Ĝeneralaj Advokatoj Nikolao Katzenbach,[73] John Ashcroft,[74] kaj Edward H. Levi;[75] kaj multaj aliaj. Fondinto de la Peace Corps (Korpuso de Paco) kaj usona diplomato Sargent Shriver[76] kaj publika oficialulo kaj urba planisto Robert Moses[77] estas eksstudentoj de Yale.
Yale produktis multajn premigajnintajn aŭtorojn kaj influajn verkistojn,[78] kiel ricevinto de la Nobela Premio pri Literaturo Sinclair Lewis[79] kaj ricevintoj de la Premio Pulitzer Stephen Vincent Benét,[80] Thornton Wilder,[81] Doug Wright,[82] kaj David McCullough.[83] Aktoro kaj reĝisoroj kiuj ricevis Oskar-Premion inkluzivas Jodie Foster,[84] Paul Newman,[85] Meryl Streep,[86] Elia Kazan,[87] Georgo Roy Hill,[88] Lupita Nyong'o,[89] Oliver Stone,[90] kaj Frances McDormand.[91] Eksstudentoj de Yale ankaŭ faris rimarkindajn kontribuaĵojn al kaj muziko kaj la artoj. Eminenta usona komponisto de la 20a jarcento Charles Ives,[92] Broadway-komponisto Cole Porter,[93] gajninto de Grammy premio David Lang,[94] kaj premio-gajninta ĵazpianisto kaj komponisto Vijay Iyer[95] ĉiuj venas de Yale. Ricevinto de la Premio Hugo Boss, Matthew Barney,[96] fama usona skulptisto Richard Serra,[97] prezidanta pentristo de Barack Obama Kehinde Wiley,[98] MacArthur Fellow kaj nuntempa artisto Sarah Sze,[99] karikaturisto kiu ricevis Premion Pulitzer Garry Trudeau,[100] kaj fotorealisma pentristo kiu ricevis Nacian Medalon de Artoj Chuck Close[101] ĉiuj diplomiĝis de Yale. Aliaj eksstudentoj inkluzivas arkitekton kaj ricevinton de la Prezidenta Medalo de Libereco Maya Lin,[102] ricevinto de la Premio Pritzker Norman Foster,[103] kaj dezajnisto de la Gateway Arch Eero Saarinen.[104] Ĵurnalistoj inkluzivas Dick Cavett,[105] Chris Cuomo,[106] Anderson Cooper,[107] William F. Buckley, Jr.[108] jaj Fareed Zakaria.[109]
Eksstudentoj eminentaj en akademio estas multaj, inkluzive literatura kritikanto kaj historiisto Henry Louis Gates,[110] ekonomikistoj Irving Fischer,[111] Mahbub ul Haq,[112] kaj ricevinto de la Nobela Premio Paul Krugman;[113] ricevintoj de la Nobela Premio pri Fiziko Ernest Lawrence[114] kaj Murray Gell-Mann;[115] ricevinto de la Medalo Fields John G. Thompson;[116] gvidanto de la Homa Genara Projekto kaj direktoro de la Naciaj Institutoj pri Sano Francis S. Collins;[117] pioniro pri cerbaj operacioj Harvey Cushing;[118] pionira komputikisto Grace Hopper;[119] influa matematikisto kaj ĥemiisto Josiah Willard Gibbs;[120] bioĥemiisto Florenco B. Seibert;[121] ricevinto de la Premio Turing Ron Rivest;[122] inventistoj Samuel F.B. Morse[123] kaj Eli Whitney;[124] ricevinto de la Nobela Premio pri Ĥemio laŭreato John B. Goodenough;[125] vortaristo Noah Webster;[126] kaj teologoj Jonathan Edwards[127] kaj Reinhold Niebuhr.[128]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
