przykład

Old Polish

Etymology

Deverbal from przykładać. First attested in the beginning of the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝ikɫaːt/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝ikɫɒt/

Noun

przykład m inan

1. (attested in Lesser Poland) exemplar (that which one should imitate)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 14b:

     A *drudzycz tesze przyclad mamy o sfwøthem Maczegu i tesze o *sfwothem Paule

     [A drugić teże przykład mamy o świętem Macieju i teże o świętem Pawle]

   • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎, Modlitewnik Nawojki, page 57:

     Yzbychom thwemv yednaczkowy posluzyla, mogym blyznym w dobry przyklad byla

     [Iżbychom twemu jednaczkowi posłużyła a mojim bliźnim w dobry przykład była]

2. parable; analogy, comparison; similarity
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 335:

     Myly Iesus... vstąpywschy v lodzya... szyedzyal na morzv przepovyedayącz a navczayącz v rozmaytych przykladzyech (in parabolis Mat 13, 3)

     [Miły Jesus... wstąpiwszy w łodzią... siedział na morzu, przepowiedając a nauczając w rozmaitych przykładziech (in parabolis Mat 13, 3)]

3. image, symbol
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 603:

     Ffigura albo przyklad onego vąza myedzyanego v starem zakonye, ktoregoz Moyzesch povyeszyl na pusczy

     [Figura albo przykład onego węża miedzianego w starem zakonie, ktoregoż Mojżesz powy[e]szył na puszczy]

4. proof, testament
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 107:

     Herod vzyawschy ynych vyelye przykladow (acceptis quoque aliis pluribus argumentis)..., zvyedzyaw, yze Antypater o yego szmyerczy myslyl

     [Herod wziąwszy inych wiele przykładow (acceptis quoque aliis pluribus argumentis)..., zwiedziaw, iże Antypater o jego śmierci myślił]

5. (law, attested in Lesser Poland) legal fee; court fee; tax
   • 1937 [Fifteenth century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎, volume I, Lesser Poland, page 23:

     A thak mya *vyelle szkoduye, gdzye myą vyedze kv vyelkyemv memv przykladv y kv vyelkyemv nakladv, y wyelkyey szkodzye

     [A tak mię wiele szkoduje, gdzie mię wiedzie ku wielkiemu memu przykładu i ku wielkiemu nakładu, i wielkiej szkodzie]

6. damages (monetary payment as compensation for a criminal act committed or as compensation for damage caused, also a court penalty imposed on a litigant)

   Synonyms: pokup, wet

   • 1856-1870 [1449], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎, volume IX, number 470:

     Nicolaus... astitit secundum iudicium super... Francek... pro isto, quod debet ad eundem loqui, y o przyc[ha]lady al. o pokupy, pro isto nichil dicit, quid recepit

     [Nicolaus... astitit secundum iudicium super... Franczek... pro isto, quod debet ad eundem loqui, i o przyk[ha]łady al. o pokupy, pro isto nichil dicit, quid recepit]

Derived terms

(adjective):

• przykładny

Related terms

(adverb):

• przykładnie

(nouns):

• przykładanie
• przykładność

(verbs):

• kłaść impf
• przykładać impf

Descendants

• Polish: przykład
  • → Belarusian: пры́клад (prýklad)
  • → Kashubian: przëkłôd
  • → Ukrainian: при́клад (prýklad)
• Silesian: przikłŏd

References

• Bańkowski, Andrzej (2000) “przykład”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przykład”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish przykład. By surface analysis, deverbal from przykładać.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈpʂɘ.kwat/

• (Middle Polish) IPA^(key): (16^th c.) /pr̝ɨ.kɫɒt/, (17^th–18^th c.) /pʂɨ.kɫɒt/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɘkwat
• Syllabification: przy‧kład

Noun

przykład m inan (diminutive przykładzik or przykładek)

1. example (something that serves as a pattern of behaviour to be or not to be imitated)
2. example (something that serves to illustrate or explain a rule)
3. exemplar, role model (person whose actions one should follow)

   Synonym: wzór

4. (obsolete, hunting) gun's accuracy
5. (obsolete, firearms) gunstock

   Synonym: łoże

6. (Middle Polish) example; Further details are uncertain.
   • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎, page 276d:

     Paradigma, Latine exemplum, Przikład.

     [Paradigma, Latine exemplum, Przykład.]

   • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎, page 386b:

     Exemplum – Przikłąd.

     [Exemplum – Przykład.]

   • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎, page [753]b.:

     Paradigma – Przikład.

     [Paradigma – Przykład.]

Declension

	singular	plural
nominative	przykład	przykłady
genitive	przykładu	przykładów
dative	przykładowi	przykładom
accusative	przykład	przykłady
instrumental	przykładem	przykładami
locative	przykładzie	przykładach
vocative	przykładzie	przykłady

Declension of przykład

Derived terms

(adjectives):

• przykładny
• przykładowy

(particles):

• dla przykładu
• na przykład

(phrase):

• przykład idzie z góry

(verbs):

• pójść za przykładem pf, iść za przykładem impf
• świecić przykładem impf
• wziąć przykład pf, brać przykład impf

Related terms

(adjectives):

• bezprzykładny

(adverbs):

• bezprzykładnie
• przykładnie
• przykładowo

(nouns):

• przykładacz
• przykładka
• przykładnia
• przykładnica
• przykładnik
• przykładność
• przykładowość
• przykładzina

(verbs):

• kładać impf
• kłaść impf
• przykładać impf

Descendants

• → Belarusian: пры́клад (prýklad)
• → Kashubian: przëkłôd
• → Ukrainian: при́клад (prýklad)

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przykład is one of the most used words in Polish, appearing 206 times in scientific texts, 38 times in news, 162 times in essays, 13 times in fiction, and 31 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 450 times, making it the 102nd most common word in a corpus of 500,000 words.^[1]

References

1. Ida Kurcz (1990) “przykład”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 1, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 461

Further reading

• przykład in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• przykład in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przykład”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “PRZYKŁAD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 16.02.2010
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przykład”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “przykład”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przykład”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 304
• Wanda Decyk-Zięba, editor (2018-2022), “przykład”, in Dydaktyczny Słownik Etymologiczno-historyczny Języka Polskiego [A Didactic, Historical, Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), →ISBN