Τραγικός ήρωας

Ο τραγικός ήρωας είναι ο πρωταγωνιστής τραγωδίας σε ένα δράμα. Στο Περὶ ποιητικῆς, ο Αριστοτέλης καταγράφει τις περιγραφές ενός τραγικού ήρωα στο δραματουργό και εξηγεί αυστηρά ότι ο τραγικός ήρωας πρέπει να παίζει και το είδος του ανθρώπου που πρέπει να είναι. Ο Αριστοτέλης στήριξε τις παρατηρήσεις του σε προηγούμενα δράματα.^[1] Πολλές από τις πιο δημοφιλείς περιπτώσεις τραγικών ηρώων εμφανίζονται στην Ελληνική λογοτεχνία, κυρίως σε έργα του Σοφοκλή και του Ευριπίδη.

Πίνακας του Fulchran-Jean Harriet που απεικονίζει τον Οιδίποδα, 1798 (Μουσείο Τέχνης στο Κλίβελαντ).

Ο τραγικός ήρωας του Αριστοτέλη

Στο Περὶ ποιητικῆς, ο Αριστοτέλης υπαινίσσεται ότι ο ήρωας μιας τραγωδίας πρέπει να προκαλεί στο κοινό λύπη ή φόβο, λέγοντας, "η αλλαγή της τύχης που παρουσιάζεται δεν πρέπει να είναι το θέαμα ενός ενάρετου ανθρώπου που έφερε από την ευημερία στις αντιξοότητες".^[2] Με άλλα λόγια, το επίκεντρο του τραγικού ήρωα δεν πρέπει να είναι στην απώλεια της ευημερίας του. Ορίζει την ιδέα ότι το συναίσθημα της λύπης δεν πηγάζει από το άτομο που γίνεται όλο και καλύτερο, αλλά όταν το άτομο λαμβάνει αμέριστη ατυχία - και ο φόβος έρχεται όταν η ατυχία πλήττει έναν άνθρωπο σαν εμάς. Γι' αυτό ο Αριστοτέλης επισημαίνει το απλό γεγονός ότι, "Η αλλαγή της μοίρας δεν πρέπει να είναι από το κακό στο καλό, αλλά αντίστροφα από το καλό στο κακό." Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο τραγικός ήρωας θεωρείται ένας άνθρωπος του οποίου η ατυχία τον πλήττει, "όχι μέσω της ανηθικότητας ή της διαφθοράς, αλλά από κάποιο λάθος κρίσης." Στο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, για παράδειγμα, ο ομότιτλος χαρακτήρας σκοτώνει έναν άνδρα, δίχως να γνωρίζει ότι ο εν λόγω άνδρας είναι ο πατέρας του, έπειτα παντρέυεται τη μητέρα του από άγνοια.

Ο Κρέων, από το έργο του Σοφοκλή, Αντιγόνη, αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα ενός τραγικού ήρωα. Ο Πολυνείκης και ο αδελφός του Ετεοκλής, ήταν βασιλειάδες, και ο πρώτος επιθυμούσε περισσότερη δύναμη, οπότε έφυγε και συγκέντρωσε στρατό από μια γειτονική πόλη. Επιτέθηκαν και τα δύο αδέλφια σκότωσαν ο ένας τον άλλον. Μέσω του νόμου του Κρέοντα απαγορεύεται να θαφτεί ο Πολυνείκης, ο Κρέων καταδικάζει την ίδια του την οικογένεια. Άλλα παραδείγματα παρέχονται από τον Αριστοτέλη, συμπεριλαμβανομένου του Θυέστη.

Συνεπώς ο αριστοτελικός ήρωας χαρακτηρίζεται ως ενάρετος, αλλά όχι "κατ' εξοχήν καλός", πράγμα που υποδηλώνει ένα ευγενές ή σημαντικό πρόσωπο που είναι διακεκριμένο και ηθικά κεκλιμένο ενώ εντούτοις υπόκειται σε ανθρώπινο λάθος. Οι τραγικοί ήρωες του Αριστοτέλη είναι άτομα με ελαττώματα που διαπράττουν, χωρίς κακή πρόθεση, μεγάλα λάθη ή τραύματα που τελικά οδηγούν στην ατυχία τους, ακολουθείται συχνά μια τραγική συνειδητοποίηση της αληθινής φύσης των γεγονότων που οδηγεί σε αυτό το πεπρωμένο.^[3] Αυτό σημαίνει ότι ο ήρωας πρέπει να είναι - σε κάποιο βαθμό - ηθικά τεκμηριωμένος. Η συνηθισμένη ειρωνεία στην ελληνική τραγωδία είναι ότι ο ήρωας είναι τόσο εξαιρετικά ικανός όσο και άκρως ηθικός (στην ελληνική τιμητική κουλτούρα να είναι αφοσιωμένος στις ηθικές προσδοκίες) και είναι αυτές οι ακριβείς, εξαιρετικά αξιοθαύμαστες ιδιότητες που οδηγούν τον ήρωα σε τραγικές συνθήκες. Ο τραγικός ήρωας είναι συγκλονισμένος από το δικό του μεγαλείο: η εξαιρετική ικανότητα, το δίκαιο πάθος για καθήκον και (συχνά) η αλαζονεία που συνδέεται με το μεγαλείο (ύβρις).

Σε άλλα μέσα

Η επιρροή του αριστοτελικού ήρωα εκτείνεται πέρα από την κλασική ελληνική λογοτεχνική κριτική. Το ελληνικό θέατρο είχε άμεση και βαθιά επίδραση στο ρωμαϊκό θέατρο και αποτέλεσαν τη βάση του δυτικού θεάτρου για τη συνέχιση της σύγχρονης εποχής και επηρέασαν βαθιά το θέατρο, τη λογοτεχνία και την ταινία σε όλο τον κόσμο. Πολλοί εικονικοί χαρακτήρες στη λογοτεχνία, το θέατρο και την ταινία θεωρούνται από ορισμένους κριτικούς η ακολουθία του αρχέτυπου του τραγικού ήρωα. Αυτοί περιλαμβάνουν τον Άνακιν Σκαϊγουώκερ στα πρίκουελ των Star Wars (1999-2005) και στην Η Επιστροφή των Τζεντάι (1983), ο Οκόνκουο του Τσινούα Ατσέμπε στο Things Fall Apart (1958), ο Στάννις Μπαραθέον στο βιβλίο Το Τραγούδι της Φωτιάς και του Πάγου (1999-σήμερα) και στο Game of Thrones (2011-2015). Μια μειοψηφία κριτικών ονόμασαν επίσης τον Μάικλ Κορλεόνε της τριλογίας του Godfather (1972-1990) έναν τραγικό ήρωα, παρόλο που οι παραδοσιακές λογοτεχνικές συμβάσεις θα τον χαρακτηρίζουν κακοποιό και όχι τραγικό ήρωα.

Παραπομπές

1. Aristotle, On Poetics, Ingram Bywater
2. S.H. Butcher, The Poetic of Aristotle, (1902), pp. 45-47
3. Charles H. Reeves, The Aristotelian Concept of The Tragic Hero, Vol. 73, No. 2 (1952), Published by: The Johns Hopkins University Press Stable URL: http://www.jstor.org/stable/291812 pp. 172-188

Πηγές

• Carlson, Marvin. 1993. Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present. Expanded ed. Ithaca and London: Cornell UP. (ISBN 0-8014-8154-6).
• Janko, Richard, trans. 1987. Poetics with Tractatus Coislinianus, Reconstruction of Poetics II and the Fragments of the On Poets. By Aristotle. Cambridge: Hackett. (ISBN 978-0-87220-033-3).
• Pavis, Patrice. 1998. Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis. Trans. Christine Shantz. Toronto and Buffalo: U of Toronto P. (ISBN 978-0-8020-8163-6).