Ο Μένανδρος (Κηφισιά Ερεχθηίδας, 342/341 π.Χ. - Φρεαττύς, 291/290 π.Χ.) ήταν Αθηναίος κωμικός ποιητής, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Νέας Αττικής κωμωδίας (τελευταία εποχή της αρχαίας κωμωδίας). Έγραψε 105-109 κωμωδίες, περί του συνόλου του έργου του διαφωνούν οι αρχαίες πηγές,[5] και αναδείχθηκε οκτώ φορές νικητής στους δραματικούς (θεατρικούς) αγώνες των Ληναίων.
Γρήγορες Πληροφορίες Μένανδρος, Γενικές πληροφορίες ...
Κλείσιμο
Από την αρχαία κωμωδία διαθέτουμε πλήρη έργα μόνο του Αριστοφάνη και του Μενάνδρου. Η κωμωδία του Μενάνδρου Ο Δύσκολος ανακαλύφθηκε τον περασμένο αιώνα σε μια σειρά από παπυρικά ευρήματα.
Ο Μένανδρος γεννήθηκε στην Κηφισιά και ήταν γιος του Διοπείθους και της Ηγησιστράτης. Ο πατέρας του ήταν στρατηγός των κληρούχων Αθηναίων που εστάλησαν στην Καρδία της Θρακικής Χερσονήσου για να αντιμετωπίσουν τις επιχειρήσεις του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας.[6][7] Ο πρώτος δάσκαλός του στο θέατρο ήταν ο Άλεξις, αδελφός τού πατέρα του και ποιητής της μέσης κωμωδίας. Ήταν μαθητής τού Θεόφραστου στην Περιπατητική Σχολή και πιθανότατα γνώρισε και τον Αριστοτέλη. Υπηρέτησε τη στρατιωτική και πολιτική του θητεία μαζί με τον συνέφηβο Επίκουρο και συνδέθηκαν με βαθιά φιλία.[8] Υπήρξε φίλος του Δημήτριου Φαληρέα και όταν εκείνος ανατράπηκε, από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, αντιμετώπισε κατηγορίες οι οποίες όμως αποσύρθηκαν. Έλαβε τιμητική πρόσκληση από τον Πτολεμαίο Α΄ να μεταβεί στην Αίγυπτο αλλά δεν την αποδέχθηκε. Έζησε στην Αθήνα μέχρι τον θάνατό του που φέρεται να επήλθε από πνιγμό στον όρμο της Φρεαττύδας. Ο Μένανδρος θεωρείται ότι συζούσε με τη γνωστή εταίρα της αρχαιότητας Γλυκέρα, κόρη της Θαλασσίδος.[9][10]
Ο Μένανδρος εστιάζει στη ζωή των απλών ανθρώπων, όπως της εταίρας, του στρατιώτη, του τεχνίτη κ.ά., στη φιλία, στον οικογενειακό δεσμό. Απεικονίζει τα ήθη και τα έθιμα της κοινωνίας της Αθήνας σε μια εποχή καθοριστικών αλλαγών μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στις κωμωδίες του κυριαρχούν οι παρεξηγήσεις και ο ρόλος της τύχης. Παρουσιάζει μια θεατρική φόρμα που αποτέλεσε πρότυπο για τη λατινική (ρωμαϊκή) κωμωδία και πρόδρομο του νεότερου ευρωπαϊκού θέατρου. Οι λατίνοι ποιητές Τερέντιος και Πλαύτος διασκεύασαν πολλά έργα του.
Ο Μένανδρος παρουσιάστηκε στα Λήναια, για πρώτη φορά, με το έργο Οργή περί το 321/322 π.Χ. Από τις κωμωδίες του έχουν διασωθεί κυρίως αποσπάσματα. Το μοναδικό ολοκληρωμένο έργο που σώζεται είναι ο Δύσκολος, γνωστό και ως Μισάνθρωπος, το οποίο παρουσιάστηκε στα Λήναια το 316 π.Χ. και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Ο Δύσκολος επέδρασε, μέσω της λατινικής κωμωδίας, στον Σαίξπηρ, τον Μολιέρο και τον Χόφμανσταλ.[11]
Κατάλογος επιλεγμένων σωζόμενων κωμωδιών[12][13]
Πλήρες κείμενο
- Δύσκολος ή Μισάνθρωπος
Μεγαλύτερα αποσπάσματα
- Σαμία (μεγάλο μέρος κειμένου)
- Επιτρέποντες (μεγάλο μέρος κειμένου)
- Ασπίς (σχεδόν μισό)
- Περικειρομένη (σχεδόν μισό)
- Μισούμενος (περίπου ένα τρίτο)
- Σικυώνιοι ή Σικυώνιο (περίπου ένα τρίτο)
Μικρότερα αποσπάσματα (αλφαβητικά)
- Αδελφοί (α' & β')
- Αλιείς
- Ανατιθεμένη ή Μεσσηνία ή Μεσσηνία γυνή
- Ανδρία
- Ανδρία
- Ανδρόγυνος ή Κρης
- Ανεψιοί
- Άπιστος
- Αρρηφόρος ή Αὐλητρίς
- Αφροδίσια ή Αφροδίσιος
- Βοιωτίς
- Γεωργός
- Δακτύλιος
- Δάρδανος
- Δεισιδαίμων
- Δημιουργός
- Δίδυμαι
- Δις εξαπατών
- Εαυτόν πένθων
- Εαυτόν τιμωρούμενος
- Εγχειρίδιον
- Εμπιμπραμένη
- Επαγγελόμενος
- Επίκληρος
- Ευνούχος
- Εφέσιος
- Ηνίοχος
- Ήρως
- Θαΐς
- Θεοφορουμένη
- Θεττάλη
- Θησαυρός
- Θρασυλέων
- Θυρωρός
- Ιέρειαι
- Ίμβριοι
- Ιπποκόμος
- Κανηφόρος
- Καρίνη
- Καρχηδόνιος
- Καταψευδόμενος
- Κερκύφαλος
- Κιθαριστής
- Κνιδία
- Κόλαξ
- Κυβερνήται
- Κωνειαζόμεναι
- Λευκαδία
- Λοκροί
- Μέθη
- Μηναγύρτης
- Μισογύνης
- Ναύκληρος
- Νομοθέτης
- Ξενολόγος
- Ολυνθία
- Ομοπάτροι
- Οργή
- Παίδιον
- Παλλακή
- Παρακαταθήκη
- Περινθία
- Πλόκιον
- Πρόγαμοι
- Προεγκαλών
- Πωλούμενοι
- Ραπιζομένη
- Στρατιώται
- Συναριστώσαι
- Συνερώσα
- Συνέφηβοι
- Τίτθη
- Τροφώνιος
- Υδρία
- Υμνίς
- Υποβολιμαίος ή Άγροικος
- Φάνιον
- Φάσμα
- Φιλάδελφος ή Φιλάδελφοι
- Χαλκεία
- Χήρα
- Ψευδηρακλής
- Ψοφοδεής
Νεοελληνικές μεταφράσεις
- Ο Δύσκολος (ή Ο Μισάνθρωπος)
- μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Νίκος Σφυρόερας (1959). Αθήνα: Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος.
- μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Νίκος Σφυρόερας (1970). Αθήνα: Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός.
- μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Θρασύβουλος Σταύρου (1972). Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη.
- Επιτρέποντες
- μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Νίκος Σφυρόερας (1970). Αθήνα: Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός.
- μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Θρασύβουλος Σταύρου (1954). Αθήνα: Ι.Ν. Ζαχαρόπουλος.
- Ασπίς, μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Νίκος Σφυρόερας (1970). Αθήνα: Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός.
- Σαμία, μετάφραση - συμπλήρωση - σχόλια: Νίκος Σφυρόερας (1970). Αθήνα: Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός
Αναφέρονται τα ακόλουθα: 1) Λεξικό Σουΐδα, «Μένανδρος, Ἀθηναῖος, κωμικὸς ἀρχαῖος. καὶ Μένανδρος ἕτερος, Ἀθηναῖος, Διοπείθους καὶ Ἡγισιστράτης· περὶ οὗ πολὺς παρὰ πᾶσιν ὁ λόγος· κωμικὸς τῆς νέας κωμῳδίας, στραβὸς τὰς ὄψεις, ὀξὺς δὲ τὸν νοῦν, καὶ περὶ γυναῖκας ἐκμανέστατος. γέγραφε κωμῳδίας ρη' [σ.σ. 108 κωμωδίες], καὶ Ἐπιστολὰς πρὸς Πτολεμαῖον τὸν βασιλέα, καὶ λόγους ἑτέρους πλείστους καταλογάδην». «Suidae Lexicon, Græce & Latine» (τόμ. ΙΙ, σελ. 531). 2) Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου (διασωθέντα αποσπάσματα), «Κηφισιεὺς ὢν ἐκ Διοπείθεος πατρὸς, / πρὸς τοῑσιν ἑκατὸν πέντε γράψας δράματα / ἐξέλιπε, πεντήκοντα καὶ δυοῖν ἐτῶν». «Fragmenta historicorum graecorum ... : Apollodori bibliotheca cum fragmentis auxerunt, volume 1. Parisiis: A. Firmin Didot, 1878» (απόσπασμα 96, σελ. 448). Internet Archive. Ανακτήθηκαν στις 24 Οκτωβρίου 2021. Στην Παλατινή Ανθολογία σώζεται επίγραμμα, αποδιδόμενο στον Μένανδρο, το οποίο αφιέρωσε στον Επίκουρο και τον παρέβαλλε με τον Θεμιστοκλή: «Χαῖρε, Νεοκλεὶδα, δίδυμον γένος, ὧν ὁ μὲν ὑμῶν // πατρίδα δουλοσύνας ῥύσαθ᾽, ὁ δ᾽ ἀφροσύνας. —ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ΚΩΜΙΚΟΥ.» Σε νεοελληνική απόδοση: Χαίρε γέννημα δύο Νεοκληδών [σσ. χάρη της συνωνυμίας των πατέρων τους], ο ένας έσωσε την πατρίδα από τη σκλαβιά, ο άλλος από την ανοησία. «Επιγράμματα Επιτύμβια. The Greek Anthology 7. LCL 68: 44-45». Harvard University Press. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2021. Ορισμένοι μελετητές αμφισβητούν ότι η εταίρα Γλυκέρα και ο Μένανδρος είχαν εμπλακεί. Αποδίδεται σε επινόηση λόγω του γεγονότος ότι ο Μένανδρος χρησιμοποίησε το όνομα Γλυκέρα και για τίτλο κωμωδίας και για ηρωίδα στην Περικειρωμένη.
«Menander». Wikipedia. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2021.
- Χάρτνολ, Φίλις (1980). Ιστορία του Θεάτρου. Αθήνα: Υποδομή.
- Οικονόμου, Γεώργιος & Αγγελινάρας, Γεώργιος (1979). Βιβλιογραφία των έμμετρων νεοελληνικών μεταφράσεων της αρχαίας ελληνικής δραματικής ποιήσεως. Αθήνα: Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαριπόλου, Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.
Διπλές
ερμές Ομήρου (τύπου
Απολλώνιου του Τυανέα) και Μενάνδρου, από την περιοχή Μπαρμπούτα στη Ρώμη. Παλάτσο Μάσσιμο, Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο, Θέρμες.
Προτομή του Μενάνδρου, ρωμαϊκό αντίγραφο αρχαίου ελληνικού προτύπου,
Μουσείο Κιαραμόντι.
Ο Μένανδρος και τρεις τύποι προσωπείων (μάσκες) της
Νέας Κωμωδίας (μαρμάρινο ρωμαϊκό ανάγλυφο, 1ος αι. π.Χ. - αρχές 1ου αι. μ.Χ.,
Μουσείο Τέχνης Πανεπιστημίου Πρίνστον). Τα προσωπεία αναπαριστούν τρεις τυπικούς χαρακτήρες της Νέας Κωμωδίας: τον
νέο, την
ψευδοκόρη και τον
γέρο.
Απόσπασμα κειμένου της
Περικειρομένης σε σπάραγμα
πάπυρου της Οξυρρύγχου (υπ' αριθμ. 211
P. Oxy. 211 1ος ή 2ος αιώνας μ.Χ.).
Το αρχαίο θέατρο της
Σικυώνας (περιοχή Δυτικής Κορινθίας).
Σκηνή από την Δ΄ πράξη της Σαμίας (μωσαϊκό, τέλος 3ου ή αρχές 4ου αιώνα μ.Χ.).
Σκηνή από την κωμωδία Συναριστώσαι (ψηφιδωτό «Ραντεβού στη μάντισσα», 125-100 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης).
Εικονιστική κεφαλή του ποιητή Μενάνδρου. Μάρμαρο πεντελικό. Βρέθηκε στην Αθήνα. Το πορτραίτο ταυτίζεται με τον Μένανδρο (342/41 - 291/90 π.Χ.), το γνωστότερο εκπρόσωπο της Νέας Κωμωδίας. Ο μεγάλος δραματικός ποιητής είχε τιμηθεί με άγαλμα, έργο των γιων του Πραξιτέλους Κηφισοδότου και Τιμάρχου, του τέλους του 4ου αι. π.Χ., το οποίο ήταν στημένο στο Διονυσιακό Θέατρο και τον παρίστανε καθιστό. Η κεφαλή ανήκε σε άγαλμα, ρωμαϊκό αντίγραφο του παραπάνω έργου. Αριθμός εκθέματος: 3292.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, Ελλάδα.
Προτομή του Μενάνδρου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού πρωτοτύπου περί το 281/90 π.Χ.,
Γλυπτοθήκη του Μονάχου, Γερμανία.
Σχετικά πολυμέσα
_Mytilene_3cAD.jpg)
