Κιβέρι Αργολίδας

Το Κιβέρι είναι παραλιακό χωριό του νομού Αργολίδας. Βρίσκεται πολύ κοντά στους Μύλους και 12 χιλιόμετρα από το Άργος και 15 περίπου χιλιόμετρα από το Ναύπλιο και το Άστρος. Ανήκει στον δήμο Άργους - Μυκηνών και στην απογραφή του 2021 βρέθηκε να έχει 894 κατοίκους.

Κιβέρι
Κιβέρι Κιβέρι
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Πελοποννήσου
Δήμος	Άργους - Μυκηνών
Γεωγραφία
Νομός	Αργολίδας
Υψόμετρο	40 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	894
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	211 00
Τηλ. κωδικός	2751
δεδομένα

Ιστορία - Μυθολογία

Κατά τη μυθολογία, εδώ είχε αγκυροβολήσει ο Δαναός. Στην περιοχή υπήρχε ναός του Γενέσιου Ποσειδώνα και επίσης έχουν ανακαλυφθεί μυκηναϊκοί τάφοι και υπολείμματα αρχαίου οικισμού στη θέση Άγιος Δημήτριος. Γύρω από το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου Κιβερίου έχει αποκαλυφθεί και ανασκαφεί ένα νεκροταφείο της ύστερης ελλαδικής εποχής ΙΙΙ (1400-1100 π.Χ.). Οι ανασκαφές έγιναν το 1967 και το 1993, δίχως να δημοσιευθούν επιστημονικά τα ευρήματα μέχρι σήμερα. Το μυκηναϊκό νεκροταφείο ήταν σχετικά πολυτελές, καθώς δεν περιλάμβανε απλούς λακκοειδείς τάφους. Οι τάφοι είναι θαλαμωτοί, παρόμοιου τύπου με εκείνους στα Δενδρά και την Ασίνη. Πρόκειται για ακανόνιστου σχήματος σπηλαιώδη υπόγεια λαξεύματα στο μαλακό βράχο, στα οποία οδηγεί μια επίσης λαξευμένη κατωφέρεια, ο δρόμος. Ήταν μάλλον οικογενειακοί τάφοι και χρησιμοποιούνταν από τα μεσαία στρώματα του πληθυσμού. Κατασκευάζονταν κατά συστάδες, σχηματίζοντας νεκροταφεία. Το είδος αυτό εμφανίστηκε κατά την υστεροελλαδική ΙΙ και συνεχίστηκε μέχρι την υστεροελλαδική ΙΙΙ Γ περίοδο (1400-1100 π.Χ.). Ορισμένοι αρχαιολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η Λέρνη παρήκμασε στην ύστερη μυκηναϊκή εποχή, μετετράπηκε σε νεκροταφείο και εγκαταλείφθηκε περί το 1250 π.Χ. Το Κιβέρι θα μπορούσε να είναι το νεκροταφείο των πλουσιότερων κατοίκων της, γιατί στους Μύλους δεν μπορούν να κατασκευαστούν θαλαμωτοί τάφοι, εξαιτίας του σκληρού και βραχώδους εδάφους του λόφου Προφήτη Ηλία. Μετά την ύστερη μυκηναϊκή εποχή δεν υπάρχουν πολλές υλικές ή κειμενικές μαρτυρίες για τον ευρύτερο χώρο του Κιβερίου.

Ο Παυσανίας μαρτυρεί ότι μετά τη Λέρνη, παραθαλάσσια, υπήρχε μια τοποθεσία που λέγεται Γενέσιο, επειδή βρισκόταν μικρό ιερό του Γενεσίου Ποσειδώνα, ναός δηλαδή που τιμάτο η γέννηση του θεού. Μετά το ιερό αυτό μαρτυρείται μια τοποθεσία που λέγεται Απόβαθμοι,^[1] επειδή εκεί, κατά τον μύθο, είχε αποβιβασθεί ο Δαναός με την οικογένειά του, όταν μετοίκησαν από την Αίγυπτο στο Άργος. Ο μύθος αυτός υποδεικνύει ότι ίσως να υπήρχε στην περιοχή κάποιο ίχνος αρχαίου λιμανιού, το οποίο οι ντόπιοι είχαν συνδέσει με τον Δαναό. Λειτουργικό λιμάνι, στην εποχή του Παυσανία, δεν υπήρχε πια, ενώ επίνειο του Άργους ήταν το Τημένιο. Αν όσα γράφει ο Παυσανίας είναι ακριβή και υπήρχαν ίχνη ή μνήμες αρχαίου λιμανιού στην περιοχή, ενισχύεται το ενδεχόμενο στη μυκηναϊκή εποχή να υπήρχε στην περιοχή του Κιβερίου οικισμός ή επίνειο της Λέρνης. Η δε άφιξη του Δαναού στους Αποβάθμους υποδηλώνει εμπορικές σχέσεις της περιοχής με τη Μέση Ανατολή και τη Μικρά Ασία, καθώς προτελευταίος σταθμός του ταξιδιού του Δαναού προς το Άργος ήταν η Ρόδος.

Ο Παυσανίας θεωρούσε ότι τα νερά του Αναβάλου πηγάζουν από τη Μαντινεία και κατεβαίνουν μέσω του Αρτεμισίου. Ονομάζει τον Ανάβαλο Δίνη και τον τοποθετεί στο Γενέθλιο της Αργολίδας. Η ονομασία οφείλεται σε ένα σπάνιο επίθετο του Ποσειδώνα, που έχει ταυτόσημη έννοια με το Γενέσιον. Ο Ποσειδώνας αποκαλείτο Γενέθλιος γιατί το νερό θεωρείτο πηγή της γέννησης των πάντων. Ως Γενέθλιος εμφανίζεται ο θεός αρκετές φορές στην Πελοπόννησο. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι Γενέσιο και Γενέθλιο του Ποσειδώνα εννοιολογικά ταυτίζονται. Συνεπώς, ίσως να πρόκειται για το ίδιο ιερό, στον Ανάβαλο. Ο Πρίτσετ και οι περισσότεροι ερευνητές πάντως υποστηρίζουν ότι υπήρχαν δύο ξεχωριστά ιερά του Ποσειδώνα στην περιοχή, το Γενέσιον, στην περιοχή του σημερινού Κιβερίου, και το Γενέθλιον στον Ανάβαλο.

Πάνω από το Κιβέρι δεσπόζει ο λόφος του Προφήτη Ηλία. Όπως αναφέρεται στο Αρχαιολογικόν Δελτίον (55), στην κορυφή του παραπάνω λόφου, σε υψόμετρο 388 μ. και σε απόσταση 2.280 μ. νοτιοδυτικά από το Κιβέρι, επισημάνθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίου ναϊκού κτίσματος σε  δεύτερη χρήση. Ο άγνωστος αυτός αρχαίος ναός, με βάση τα σωζόμενα αρχιτεκτονικά μέλη, χρονολογείται στον 4ο-3ο αι. π.Χ. Χρησιμοποιήθηκε έως τον 6ο μ.Χ. αι. Πιθανόν, επρόκειτο για ναό της Αρτέμιδας.

Πάνω από τους σημερινούς Μύλους, χτίστηκε επί Φραγκοκρατίας κάστρο, το οποίο στις πηγές αναφέρεται ως Chameres/Chamires. Σε άλλες, μεταγενέστερες, εκδοχές αναφέρεται ως Civeri ή Chiveri. Η πρώτη αναφορά για την ύπαρξη του κάστρου αυτού γίνεται το 1347, στη διαθήκη του Φράγκου ηγεμόνα Γκοτιέ ντε Μπριέν, ο οποίος ήταν τιτουλάριος δούκας των Αθηνών και άρχοντας του Άργους και του Ναυπλίου. Το κάστρο Chameres παρέμεινε φράγκικο μέχρι το 1388, όταν η τελευταία κληρονόμος των ντε Μπριέν, Μαρί Ντενιάν, το πούλησε στους Ενετούς. Προτού προλάβουν να εγκατασταθούν εκεί οι Ενετοί, το υφάρπαξαν οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου του Μυστρά (μαζί με το Άργος και το Θερμήσι) και το κράτησαν μέχρι το 1394, οπότε το απέδωσαν στους Ενετούς. Όταν το 1460 ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής κατέκτησε τον Μοριά, η Αργολίδα παρέμεινε ενετική. Στον ενετοτουρκικό πόλεμο που ακολούθησε (1463-1479), το γειτονικό Άργος έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1463, αλλά το κάστρο Chameres συνέχισε να αντιστέκεται, αν και υπέστη μεγάλες καταστροφές. Σε απογραφικό έγγραφο του 1377 πάντως δεν αναφέρεται κάστρο Chameres. Αλλά σε έγγραφο συμφωνίας ανακωχής ανάμεσα στον Μωάμεθ τον Β΄ και τον Ιωάννη Μοτσενίγο (1480), αναφέρεται το κάστρο Τζιβέρι, το οποίο διαχειρίζεται και αλυκές. Επίσης, σε νέο έγγραφο μεταξύ Μωάμεθ Β’ και Ιω. Μοτσενίγου (1481) αναφέρεται το κάστρο Τζιβέριν, το οποίο είναι ερειπωμένο.

Συνεπώς, έτσι λύνεται το μυστήριο για το όνομα του χωριού. Το αρχικό όνομα είναι Τζιβέρι. Μέχρι σήμερα οι μελετητές υποστήριζαν ότι το Τζιβέρι/Τσιβέρι είναι αποτέλεσμα τσιτακισμού του αρχικού ονόματος Κιβέρι. Τσιτακισμός λέγεται οποιαδήποτε τροπή συμφώνου σε [ts]. /k/ σε προστριβόμενα [ts] ή [ʧ] (ή και [ʨ]). Η πραγματικότητα είναι και πάλι λίγο διαφορετική. Το αρχικό όνομα είναι Τζιβέρι και πιθανότατα κάποιος μεταγενέστερος λόγιος το μετέτρεψε σε Κιβέρι, θεωρώντας ότι έτσι διορθώνει τον υποτιθέμενο τσιτακισμό. Αλλά έκανε λάθος γιατί το όνομα ήταν εξαρχής Τζιβέρι και όχι Κιβέρι, που εξαιτίας τσιτακισμού έγινε Τζιβέρι.

Το κάστρο Τζιβέρι είχε γύρω του οικισμό, ο οποίος μετακινήθηκε, μετά τον 15ο αιώνα, αρχικά ανάμεσα στο σημερινό Κιβέρι και τους Μύλους. Το 17ο αιώνα ο οικισμός ξαναμετακινήθηκε  πλησιέστερα προς το σημερινό Κιβέρι, μάλλον πάνω από μια φορά. Οι Μύλοι, ως χωριό, μαρτυρούνται μετά το 1703 (Αλμπεργκέτι). Μέχρι τότε ο οικισμός στην ευρύτερη πεδιάδα λέγεται Τσιβέρι. Το 18ο αιώνα μαρτυρείται ότι η περιοχή ήταν τουρκικό τσιφλίκι με το όνομα Τσιβέρια, που μαρτυρεί την ύπαρξη πολλαπλών οικισμών. Η μαρτυρία για Απάνου και Κάτου Κιβέρι (Civeri Pano/Catou) διασώζεται σε έγγραφο της Β’ Ενετοκρατίας (1685-1715). Βέβαια, η αναφορά ότι στο Απάνου Κιβέρι ενοριακός ναός είναι η Αγία Κυριακή αλλάζει εντελώς την προτεινόμενη από τους μελετητές χωροθεσία. Ερείπια του ναού της Αγ. Κυριακής διασώζονται στο σημερινό Σπηλιωτάκι, δυτικά του Κιβερίου, σε ιδιοκτησία της οικογένειας Μπούζιου. Συνεπώς, η μετακίνηση του οικισμού δεν έγινε ενδιάμεσα Μύλων και σημερινού Κιβερίου, αλλά προς τη Ζάβιτσα.

Στην παραλία του Κιβερίου σώζονται έως σήμερα δύο χαρακτηριστικά σπίτια της παλιάς εποχής. Το ένα ανήκε στον Μιχάλη και Μαγδαληνή Ιατρού (σήμερα ανήκει στον Κωνσταντίνο Γκάβρο). Περιβάλλεται από διπλό τοίχο με πολεμίστρες. Το άλλο βρίσκεται ακριβώς δίπλα του και ανήκε στον Γεώργιο Ιατρού, άλλοτε δήμαρχο Ναυπλίου (σήμερα ανήκει στον Δημήτριο Γκίκα). Από την παρουσία των Τούρκων στην περιοχή μας σώζονται ελάχιστα υλικά κατάλοιπα. Επίσης, στην παραλία Κιβερίου, στο άκρο των ιδιοκτησιών Γκάβρου και Γκίκα, σώζεται οχύρωση, της οποίας η τειχοποιία είναι ολοφάνερα τούρκικη. Αντίθετα, τα δύο οικήματα που βρίσκονται εντός των ιδιοκτησιών έχουν διαφορετική τειχοποιία και μάλλον είναι μεταγενέστερα. Χρησιμοποιήθηκαν ως εξοχικές κατοικίες της οικογένειας Ιατρού, το 19ο αιώνα. Ο Γεώργιος Ιατρός υπήρξε βουλευτής Ναυπλίας (1856-1859) και δήμαρχος της πόλης (1862).

Στην περιοχή υπάρχει υποθαλάσσια πηγή γλυκού νερού που λέγεται Ανάβαλος. Το νερό προέχερται από τα βουνά γύρω από τη λίμνη Στυμφαλία και την Τρίπολη.

Πληθυσμός

Το Κιβέρι εμφάνισε σημαντική αύξηση απο το 1879 μέχρι και το 1896, ύστερα μέχρι το 1940 είχε μία μικρή μείωση πληθυσμού ενώ απο το 1940 μέχρι και το 1981 ο πληθυσμός του διπλασιάστηκε. Έκτοτε έχει μειωθεί αρκετά.

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Έτος	Πληθ.	±%
1879	373	—
1889	360	−3.5%
1896	572	+58.9%
1907	538	−5.9%
1920	521	−3.2%
1928	506	−2.9%
1940	645	+27.5%
1951	723	+12.1%
1961	760	+5.1%
1971	825	+8.6%
1981	1.092	+32.4%
1991	1.006	−7.9%
2001	979	−2.7%
2011	911	−6.9%
2021	894	−1.9%
Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1879 - 2021

Η Βέργω

Η Βέργω ήταν παιχνίδι που συνοδευόταν από ομώνυμο τραγούδι και παιζόταν στις γειτονιές του Κιβερίου τα παλιά χρόνια.

Οι συμμετέχοντες στο δρώμενο κάθονταν σε κύκλο όπου στην μέση χόρευε η Βέργω της οποίας οι κινήσεις ήταν σύμφωνες με τα λόγια του τραγουδιού.

Είχε την μορφή σκιάχτρου ή ζώου. Φορούσε ριγέ σεντόνι ριγμένο στο κεφάλι και στο χέρι της κρατούσε ένα τσεκούρι. Στην βάση του τσεκουριού είχε δεμένα δύο κουτάλια σαν αυτιά. Όλη αυτή την κατασκευή την κρατούσε στο μέτωπό της κάτω από το σεντόνι σε όλη την διάρκεια του παιχνιδιού.

Η Βέργω απαγορευόταν να μιλάει και μόνο με τις κινήσεις της σε έκανε να καταλαβαίνεις πως αισθάνεται. Ο χορός της είχε πολλές εναλλαγές. Πότε ήταν χαρούμενος και πότε έπεφτε κάτω από πόνο και έκλαιγε σπαρακτικά. Ο χορός της τελείωνε έχοντας έντονο ρυθμό και συνοδευόταν από παλαμάκια. Στο τέλος κάνοντας υποκλίσεις ευχαριστούσε τους «συμπαίκτες» της, έβγαζε το σεντόνι και αποκαλυπτόταν.

Το τραγούδι που τραγουδιόταν κατά την διάρκεια του χορού της Βέργως ήταν το εξής:

Τι τον εζηλεύεις Βέργω τον ψηλό τον άντρα

Τον ψηλό τον άντρα, Βέργω μ’,

τον ψηλό τον άντρα και τον ακαμάτη (δις)

Που’σπερνε τον χρόνο, Βέργω μ’,

που’σπερνε τον χρόνο ένα φέσι σπόρο (δις)

Κι έκλαιγε, βλαστήμα,

Βέργω μ’, έκλαιγε, βλαστήμα (δις)

Ποιος θα το θερίσει, θα το βοτανίσει

‘Γω θα το θερίσω, άντρα μ’,

‘γω θα το θερίσω, γω θα βοτανίσω.

Βάζω πέντε εργάτες Βέργω μ’,

δέκα επιστάτες

Έφυγε ο καλός σου, Βέργω,

έφυγε ο καλός σου και ο αγαπητικός σου.

Ήρθε ο καλός σου Βέργω μ’,

ήρθε ο καλός σου και ο αγαπητικός σου (δις)

Σου ‘φερε παπούτσια, κόκκινο φουστάνι

Πέθανε ο καλός σου, Βέργω μ΄,

πέθανε ο καλός σου και ο αγαπητικός σου.

Σήκω Βέργω μ’, έρχεται ο καλός σου και ο αγαπητικός σου (δις)

Παραπομπές

1. «Αδριάνειο Υδραγωγείο». ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Ανακτήθηκε στις 16 Μαΐου 2023.

Άλλες πηγές

• Γ. Στείρης, Το Κιβέρι στο Διάβα της Ιστορίας, Άργος 2018
• Α. Τότσικας, Κιβέρι - Από το Μύθο στην Ιστορία, Άργος 2018.