Ο δήμος της Κεφαλής, ήταν δήμος της Παραλίας.[1] Ο δήμος καταστράφηκε, τον 3ο αιώνα, κατά την εισβολή των Ερούλων στην Αρχαία Αττική.[2] Σύμφωνα με τη διάταξη αναφοράς των πόλεων-δήμων, (η οποία χρησιμοποιείται και ως κατάλογος αναφοράς) από τον Παυσανία στο έργο του Ελλάδος περιήγησις–«Αττικά»[3] η περιοχή του δήμου βρισκόταν στα νότια ή ανατολικά του όρους Υμηττού,<[4] προς το βόρειο άκρο της περιοχής των ορυχείων του Λαυρίου. Επίσης, σύμφωνα με το γεγονός, ότι ο Λουδοβίκος Ρος βρήκε στην περιοχή του λατρευτικού κέντρου της Βραυρώνας επιγραφές που φέρουν το όνομα αυτού του δήμου, θεωρείται ότι ο δήμος βρίσκεται σε θέση ανατολικά της σημερινής Κερατέας,[5] στην περιοχή Αγίου Σεραφείμ Ρουτζέρι Μεσοχώρι,[2] η οποία υπάγεται στον Δήμο Λαυρεωτικής.
Οι ερευνητές του 19ου αιώνα Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής και Διονύσιος Σουρμελής, αναφέρουν και οι δυο ότι ο δήμος ήταν σε σημείο απόστασης από τον Υμηττό. Κι ενώ, σύμφωνα με τον Ιάκωβο Ρίζο Ραγκαβή ο δήμος «έκειτο κατά το νότιον ή το ανατολικόν του Υμηττού, πλησίον ίσως των Πρασιών και του Βραυρώνος»,[4] περιγραφή που προσεγγίζει τη σύγχρονη θέση του δήμου, αντίθετα στην περίπτωση του Διονυσίου Σουρμελή ο οποίος αναφέρει ότι ο «δημος ούτος, κείμενος υπό τάς υπωρείας του Υμηττού. το όνομα Κεφαλή διεσώθη μέχρι των μέσων του Μεσαιώνος, ότε η Κεφαλή μετωνομάσθη εις συνωνυμον όνομα Κάρα».[6] δηλαδή την περιοχή του σύγχρονου Καρέα, η εκτίμησή του είναι τελείως άστοχη, καθώς τοποθετεί τον δήμο σε περιοχή, η οποία δεν επαληθεύεται από τις σύγχρονες έρευνες.
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[7] ως μέλος της Ακαμαντίδας φυλής, συμμετείχε με 9 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.), ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 12 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Ο δημότης της αρχαίας Κεφαλής προσδιοριζόταν με τη λέξη «Kεφαλήθεν», δηλαδή ότι προέρχεται από την Κεφαλή.[8] Στην περιοχή του αρχαίου δήμου έχουν βρεθεί θαλαμοειδής τάφος και οικίες της μυκηναϊκής εποχής. Έχει ανακαλυφθεί επίσης Νεκρόπολις (νεκροταφείο), στο Ρουτζέρι, η οποία ιδρύθηκε κατά τη γεωμετρική περίοδο (έκτος αιώνας π.Χ.) και παρέμεινε ενεργή μέχρι τον τέταρτο αιώνα π.Χ.
Λατρευτικές παραδόσεις
Στο δήμο υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στην Αφροδίτη, τον Εβδόμειο Απόλλωνα και τους Διόσκουρους, οι οποίοι, στην συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ήταν οι γνωστοί Κάστωρ και Πολυδεύκης, αλλά οι Κάβειροι κούροι του Διός, δηλαδή ο Ευρυμέδων και ο Άλκων, οι οποίοι αποκαλούνταν επίσης και αυτοί, ως «Μεγάλοι θεοί».[9] Υπήρχε, επίσης, ναός της φρατρίας των Αχνιάδων, ο οποίος βρισκόταν μέσα σε μεγάλο κτήμα.
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από το δήμο της Κεφαλής, όπως ο αντιγραφέας Βασιλείδης ο Κεφαλήθεν, ο ταμίας του ιερού της θεάς Αθηνάς Δημοκλής ο Κεφαλήθεν, ο γραμματέας της αρχαίας Βουλής και του δήμου Δημόφιλος ο Κεφαλήθεν, γιος του Θεωρού, ο δικαστής Δημοχάρης ο Κεφαλήθεν, ο γραμματέας της αρχαίας Βουλής και του δήμου Διονυσόδωρος ο Κεφαλήθεν, γιος του Φιλίππου, κ.α.[10]
[...] "(Κεφαλή; Kephalḗ). Attic paralia deme of the phyle Acamantis, nine (12) bouleutaí , modern Keratea [4. 47]. C.'s eponymous hero, Cephalus [1], was the ancestral hero of the Cephalids, the kings of Thoricus. Early Mycenaean princely residence at an elevation of 220 m [2], in classical times presumably several settlement centres. Important necropolis (from the geometric period into the 4th cent. BC) in Rudseri [1]. Numerous cults [1. 491; 3], i.a. of Aphrodite [3. 36] and the Dioscuri (Paus. 1,31,1)". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Cephale
Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 263-264: [...] "Κεφαλή, δήμος φυλής Ακαμαντίδος (4 = Ιδ. Σχολ. εις Αριστοτελ. Πτ. ς. 476)• η θέσις άγνωστος• φαίνεται δε εκ της σειράς καθ' ην άναφέρεται υπό του Παυσανίου (1 = Παυσ. Αττ. κ. 31.) ότι έκειτο κατά το νότιον ή το ανατολικόν του Υμηττού, πλησίον ίσως των Πρασιών και του Βραυρώνος• οι Κεφαλείς ετίμων προ πάντων τους Διοσκούρους ους ωνόμαζον Μεγάλους θεούς (2 = Παυσ. αυτ.)". [...]
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 133.
Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 120-121: [...] "Κεφαλή• ο δημότης Κεφαλεύς και Κεφαλήθεν. Υπήρχεν εν Αθήναις γενεά αρχαία επίσημος Κεφαλίδαι (α) καλουμένη κατά τους Αρχαιογράφους. Από της γενεάς τούτης ωνομάσθη ο δημος ούτος, κείμενος υπό τάς υπωρείας του Υμηττού. το όνομα Κεφαλή διεσώθη μέχρι των μέσων του Μεσαιώνος, ότε η Κεφαλή μετωνομάσθη εις συνωνυμον όνομα Κάρα παρά τοις χριστιανοίς δια την κεφαλήν οσίου μονάσαντος επί του βράχου Καρέα• διότι οι χριστιανοί καλούσι την κεφαλήν Αγίου, Κάραν, και αγίαν Κάραν, ουχί δε λέγουσιν αγίαν κεφαλήν. Από της κάρας λοιπόν του μοναστού Οσίου ωνομόσθη ο βράχος Καρέας• και επειδή ενταύθα ναός των Διοσκούρων, κατά τόν Παυσανίαν, αντικατέστη ναός του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ως σώζεται μέχρι σήμερον". [...]
Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Kεφαλή, δήμος της Αττικής, εκ της Ακαμαντίδος φυλής (Κάτοικ. Επιρρ. Kεφαλήθεν)". [...], σελ. 205.
Δημότες της ΚεφαλήςΑρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): KEFALHQEN (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project
Cephale, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
Το συγκεκριμένο λήμμαπεριλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: (Αγγλικά) Smith, William, επιμ.(1854–1857).«Attica - 100 (Cephale)».Dictionary of Greek and Roman Geography.Λονδίνο:John Murray.Attica - 100 (Cephale)
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 133.
Καλλιρρόη Νικολή, "Ο Αττικός Δήμος Κεφαλή και η Ακαμαντίς Φυλή. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στο κράτος των Αθηνών κατά τον 6ο – 4ο αι. π.Χ.", Πρακτικά Η’, αναφορά στην Η’ Επιστημονική Συνάντηση (εκδ. Κερατέα Αττικής 2001), στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
Αθανάσιος Αντωνίου, "Θεοί και ήρωες στον αρχαίο δήμο ΚΕΦΑΛΗ", Πρακτικά Α’[νεκρός σύνδεσμος], αναφορά στην Α’ Επιστημονική Συνάντηση (εκδ. Καλύβια Θορικού 1985), με τίτλο: "Αφιέρωμα στον Χρίστο Ν. Πέτρου-Μεσογείτη", Καλύβια Αττικής 19, 20, 21 Οκτώβρη 1984, έκδοση: Κοινότητα Καλυβίων, Επιμορφωτικός Σύλλογος Καλυβίων, Καλύβια 1985, στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
Αθανάσιος Αντωνίου, "Κριτική θεώρηση μερικών ιστορικών τοπωνυμίων της ευρύτερης περιοχής του αρχαίου Δήμου Κεφαλής", Πρακτικά Η’, αναφορά στην Η’ Επιστημονική Συνάντηση (εκδ. Κερατέα Αττικής 2001), στην ιστοσελίδα: www.emena.gr της Εταιρείας Μελετών Νοτιοανατολής Αττικής (ΕΜΝΑ).
_Attica_Demos_II-el.svg)
