Ιόνιος Ακαδημία

Η Ιόνιος Ακαδημία ήταν η πρώτη πανεπιστημιακού επιπέδου, ελληνική σχολή της νεωτέρας εποχής και η ακαδημία του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων.

Ιόνιος Ακαδημία
Είδος	πανεπιστήμιο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	39°37′15″N 19°55′26″E
Χώρα	Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων
Έναρξη κατασκευής	1824
Κατεδάφιση	1865
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Ακαδημία από το πλάι

Εσωτερικό χώρος Ιονίου Ακαδημίας

Αίθουσα εκδηλώσεων, ομιλιών και ορκωμοσιών

Κτίριο

Το κτίριο βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Πλατείας Σπιανάδας στην Κέρκυρα. Είναι ένα επιβλητικό τριώροφο κτίριο^[1], το οποίο έχει μια κεντρική είσοδο με μια διπλή πέτρινη σκάλα και βλέπει προς την πλατεία και το Παλαιό Φρούριο^[2]. Αρχικά κτίστηκε για να χρησιμοποιηθεί ως στρατώνας. Πιο συγκεκριμένα, την αποτελούσαν οι στρατώνες Grimani και Correr, ονομασίες που δόθηκαν προς τιμή των Γενικών Προνοητών, που συνέβαλαν στην οικοδόμησή τους^[3].

Σχολές

Το 1824 ιδρύθηκε η Ιόνιος Ακαδημία στο συγκεκριμένο κτίριο^[4]. Αποτέλεσε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Κέρκυρας με μεγάλη γενναιοδωρία του φιλέλληνα Άγγλου Φρέντερικ Νορθ, κόμη του Γκίλφορντ και Αρμοστή Παιδείας της Ιονίου Πολιτείας, την εποχή που διοικητής της ήταν ο Τόμας Μαίτλαντ. Ήταν το πρώτο Πανεπιστήμιο στην ιστορία της νεοελληνικής παιδείας και αρχικά περιλάμβανε τέσσερις σχολές^[4]:

• τη Νομική,
• τη Θεολογική,
• την Ιατρική και
• τη Φιλοσοφική.

Στη Φιλοσοφική σχολή διδάσκονταν επιπλέον μαθήματα φυσικών επιστημών και μαθηματικά. Αργότερα, συστήθηκαν και οι εξής σχολές^[3]:

• Πολυτεχνική,
• Μαιευτική και
• Φαρμακευτική.

Αρχικά, εξ’ αιτίας της έλλειψης καθηγητών εκείνη την εποχή, η Νομική και η Ιατρική λειτουργούσαν με περιορισμένο αριθμό καθηγητών, καθώς δε συμπληρώνονταν οι θέσεις με κατάλληλα πρόσωπα. Στη Θεολογική και στη Φιλοσοφική σχολή δίδαξαν γνωστοί λόγιοι, τόσο από την προηγούμενη όσο και τη μετέπειτα δράση τους, όπως ο Ανδρέας Κάλβος, ο Χριστόφορος Φιλητάς, ο Κωνσταντίνος Ασώπιος, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Πέτρος Βράιλας Αρμένης κ.ά.^[4]

Ιστορία

Η Ιόνιος Ακαδημία ξεκίνησε τη λειτουργία της με λαμπρές προοπτικές και με πρωτοφανή συρροή σπουδαστών και καθηγητών από όλα τα μέρη της Ελλάδας^[4]. Ωστόσο το 1827, μετά τον θάνατο του Φρεντερικ Νορθ κόμη του Γκίλφορντ, οι οικονομικοί της πόροι περιορίστηκαν σημαντικά και σιγά-σιγά άρχισε η παρακμή της. Η Ακαδημία συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1864, οπότε και διέκοψε οριστικά τη λειτουργία της για υποστήριξη του νέου Πανεπιστημίου Αθηνών. Ορισμένοι καθηγητές προσλήφθηκαν στην Αθήνα, όπου μεταφέρθηκε και η βιβλιοθήκη.

Μέχρι το 1941, το κτίριο στέγαζε πλέον μόνο τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Γυμνάσιο, ενώ το 1943 κάηκε από βομβαρδισμούς των Γερμανών^[3]. Μισό αιώνα περίπου μετά, ανοικοδομήθηκε για τις ανάγκες του Ιονίου Πανεπιστημίου.

Παρά το ότι έπαψε να λειτουργεί ως Ακαδημία, είχε εκπληρώσει το σκοπό και προορισμό της^[4]. Είχε συμβάλει σημαντικά, ώστε να ετοιμάσει επιστήμονες, οι οποίοι στη συνέχεια έγιναν άξια στελέχη στην εκπαίδευση και στις διοικητικές και δικαστικές υπηρεσίες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. ^[5]

Οι βασικές σχολές^[6] που προβλέπονταν να λειτουργήσουν ήταν: Θεολογίας, Φιλολογίας, Νομικής και Ιατρικής, ενώ δημιουργήθηκε αξιόλογη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη^[7]. Με απόφαση της Γερουσίας (24 Μαΐου 1824) η γλώσσα της διδασκαλίας επρόκειτο να είναι η ελληνική, μολονότι ο όρος αυτός παραβιάστηκε συχνά για ποικίλους λόγους. Πιο συγκεκριμένα, ο γλωσσικός τύπος, που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές της Ακαδημίας στη διδασκαλία και τα βοηθήματα των σπουδαστώ, ήταν ο κοραϊκός, με μόνη γνωστή αναφερόμενη εξαίρεση την περίπτωση του Στάμου Πυλαρινού, ο οποίος δίδαξε Φυσική Πειραματική στην ελληνική, θέλοντας να αποδείξει ότι και αυτή μπορούσε να χρησιμεύσει ως όργανο έκφρασης επιστημονικών εννοιών^[8]. Στην Ιόνιο Ακαδημία ακούστηκε και διαμορφώθηκε (μέσα από ποικίλες προστριβές και διακυμάνσεις) ακαδημαϊκή νεοελληνική γλώσσα, εκδόθηκαν τα πρώτα νεοελληνικά πανεπιστημιακά συγγράμματα και ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους διαμορφώνοντας την ακαδημαϊκή προσωπικότητά τους άνδρες, που διέπρεψαν στην ελληνική παιδεία, όπως ο Κωνσταντίνος Ασώπιος, ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Ανδρέας Ιδρωμένος, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Πέτρος Βράιλας-Αρμένης.

Από τους σπουδαιότερους διδάσκοντες στην Ακαδημία υπήρξε ο Ανδρέας Κάλβος, ο οποίος δίδαξε φιλοσοφία κατά τα έτη 1826-1827, 1836-1837 και 1840-1841, ενώ εργαζόταν και ως οικοδιδάσκαλος και δημοσίευε άρθρα σε τοπικές εφημερίδες. Τελικά κατέφυγε στην Αγγλία, όπου και έζησε μέχρι τον θάνατό του. Το 1828 εγκαθίσταται μόνιμα στο νησί και ο Διονύσιος Σολωμός, ο οποίος θα παραμείνει σε αυτό μέχρι και τον θάνατό του (1857), συνθέτοντας στον τόπο αυτό τα έργα της ώριμης περιόδου του. Στην Κέρκυρα αποκρυσταλλώθηκαν οι θεωρίες του για τη γλώσσα, εκεί συντελέστηκε η μεγάλη προσφορά του στη νέα ελληνική φιλολογία και την εθνική αφύπνιση^[9].

Τα οικονομικά προβλήματα του Πανεπιστημίου επιταχύνθηκαν μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Γκίλφορντ το 1827, εφόσον εξέλειψε ο ιδρυτής και σταθερός χρηματοδότης του ιδρύματος. Η περίοδος αμέσως μετά τον θάνατο του Γκιλφορντ χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια της Προστασίας να ανακτήσει τον χαμένο -εξαιτίας των παρεμβάσεων και των πρωτοβουλιών εκείνου- χώρο και την τελική υποταγή της εκπαίδευσης στους προγραμματισμούς της. Έτσι, με την 16^η πράξη του Γ’ Κοινοβουλίου (31 Μαΐου 1828), θεσμοθετείται «Γενικὴ Ἐπιτροπή Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως», με σκοπό να αναλάβει τη ριζική αναδιοργάνωση των εκπαιδευτικών θεμάτων. Πρόεδρός της προβλεπόταν να είναι Γερουσιαστής, γεγονός που την έθετε αυτόματα υπό τον πλήρη έλεγχο του Άγγλου Αρμοστή, καθιστώντας δυσκίνητο το σύστημα της εκπαίδευσης γενικότερα. Χαρακτηριστική είναι η μεταχείριση, που επεφύλαξε ο Αρμοστής Γουόρντ (Ward) στο ιατρό Διομήδη Δελβινιώτη, ο οποίος προθυμοποιήθηκε να διδάξει δωρεάν Ιστορία της Ιατρικής, πρόταση που ο Αρμοστής αρνήθηκε «ἐπὶ προφάσει ὅτι ἠδύναντο νὰ προκύψωσιν ἄτοπα» και στον καθηγητή Κ. Αρβανίτη, τον οποίο έπαψε για τη  φιλοενωτική δράση του.

Γενικά, η Ἰόνιος Ἀκαδημία γνώρισε μία πορεία προόδου και ανάσχεσης, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του ιδρυτή της το 1827, αποδοχής αλλά και καχυποψίας από τον ελληνικό πληθυσμό, καθώς τα αισθήματα των Ελλήνων επηρεάζονταν από τις σχέσεις τους με την Αρμοστεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1860 ἡ «Ἰόνιος Ἀκαδημία» είχε μόνο 63 φοιτητές, διότι οι γονείς προτιμούσαν να στέλνουν για σπουδές τα παιδιά τους στο πολυπληθέστερο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, την οποία θεωρούσαν πρωτεύουσα όλου του ελληνισμού.

Παραπομπές

1. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2012.
2. «Οδοιπορικό στην Παλαιά Κέρκυρα», ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ι. ΑΓΙΟΥΣ , Κέρκυρα 2004
3. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2012.
4. Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τόμος 11ος, εκδόσεις «ΔΟΜΗ» ΑΕ.
5. «Οδοιπορικό στην Παλαιά Κέρκυρα», Κέρκυρα 2004 ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ι. ΑΓΙΟΥΣ
6. Τὸ 1837 ἱδρύθηκε ἡ Σχολή «τοῦ πολιτικοῦ μηχανικοῦ», ποὺ λειτούργησε μέχρι τὸ 1857, ἐνὼ τὸ 1841 προστέθηκε τὸ λεγόμενο «Φαρμακευτικὸν Σχολεῖον» γιὰ τὴν ἐκπαίδευση φαρμακοποιῶν
7. Η Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη παρέλαβε όλα τα βιβλία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Κέρκυρας, που εξακολουθούσε να στεγάζεται στη Μονή της Παναγίας της Τενέδου. Σε αυτά, εκτός των παραγγελιών του Πανεπιστημίου, προστέθηκαν διάφορες δωρεές από ιδρύματα, προσωπικότητες και ιδιώτες (όπως από τα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Καίημπριτζ, τη Βιβλική Εταιρεία Λονδίνου, την Αυτοκρατορική Ακαδημία Επιστημών της Πετρούπολης, την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, τον βασιλιά της Δανίας, κ.ά.), που είχαν στο μεγαλύτερο μέρος τους προκληθεί από ενέργειες του Γκίλφορντ. Στη συλλογή προστέθηκε επίσης το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικής βιβλιοθήκης του λόρδου, ο οποίος είχε μεταξύ άλλων στην κατοχή του 900 ελληνικούς τόμους και 3.000 χειρόγραφα. Στα σχέδια του Γκίλφορντ ήταν -μετά την μόνιμη εγκατάστασή του στην Κέρκυρα- να μεταφέρει εκεί και την υπόλοιπη βιβλιοθήκη του, που ήταν στο μεταξύ αποθηκευμένη στο Λονδίνο. βλ. σχετικά Ν. Κ. Κουρκουμέλης, Η εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Προστασίας (1816-1864), εκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων, Αθήνα, 2002, σσ. 204-206.
8. Κουρκουμέλης, Ν. Κ. Η εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Προστασίας (1816-1864). εκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων. σελ. σ. 230.
9. Μεταλληνός, Δημήτριος Γ (2016). Βρετανική Διπλωματία και Ορθόδοξη Εκκλησία στο Ιόνιο Κράτος. σελ. 25.

Επιπλέον Βιβλιογραφία

• Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη, Η Ιόνιος Ακαδημία: το χρονικό της ίδρυσης του πρώτου ελληνικού Πανεπιστημίου (1811-1824), Αθήνα 1997.
• Σ.Κ.Σακελλαρόπουλος, «Σημείωσις περί της Ιονίου Ακαδημίας», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τομ.Α (1883), σελ.263-266.
• G. P. Henderson, Η Ιόνιος Ακαδημία, μτφρ. Φ. Κ. Βώρου, Κέρκυρα 1980.
• Π. Καραγιώργος, «Τρία γράμματα τού γραμματέως της Ιονίου Ακα­δημίας Ιακώβου Λουξινιάν προς τον Πρύτανίν της Λόρδο Γκίλ­φορντ», Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας 12 (1975), σ. 75-82.
• Α. Ε. Καραθανάσης, «'Αγνωστες προσπάθειες του Γκίλφορντ για τη σύ­σταση της Ιονίου Ακαδημίας», Ο Ερανιστής 13 (1975), σ. 7-16.
• Α. Μαγκλάρας, «Ή διδασκαλία του Δικαίου στην Ιόνιο Ακαδημία», Πρακτικά Δ' Πανιονίου Συνεδρίου, τομ. Β', Κερκυραϊκά Χρονι­κά, τομ. 26 (1982), σ. 455-456.
• Γ. Δ. Μεταλληνός, «Ή Ιόνιος Ακαδημία», Παρνασσός 23 (1981), σ. 321-375.
• Γ. Δ. Μεταλληνός, «Ό κόμης Φρειδ.-Δημήτριος Γκίλφορντ καί η Ιδεολογική θεμε­λίωση των θεολογικών σπουδών της Ιονίου Ακαδημίας», Επι­στημονική Έπετηρίς Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, τομ. 27 (1986), σ. 3-30.
• Γ. Πεντόγαλος, Η Ιατρική Σχολή της Ιονίου Ακαδημίας, Θεσσαλο­νίκη 1980.
• Γ. Σαλβάνος - Β. Σαλβάνου, «Περί της Ιονίου Ακαδημίας και του ίδρυτού αυτής Φρειδερίκου Νώρθ κόμητος Γκύλφορδ», Ελληνική Δημιουργία 31 (1949), σ. 763-814.
• Γεράσιμος Ἰ. Σαλβάνος - Βάσω Γ. Σαλβάνου, Ἡ Ἰόνιος Ἀκαδημία: ὁ ἱδρυτὴς αὐτῆς Κόμης Γύλφορδ, οἱ καθηγηταὶ καὶ σπουδασταὶ αὐτῆς, Ἀθῆνα, 1949.
• Γεώργιος Τυπάλδος- Ιακωβάτος, Ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας, Έκδοση-Εισαγωγή-Σχόλια Σ. Ι. Ασδραχάς, Αθήνα 1982.
• Μιχάλης Γ. Λύκισσας, Η Ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας, Εταιρία Φίλων της Μεγάλης Ιδέας, Αθήνα, 1993.
• Παναγής Αλιπράντης, Η Φιλοσοφία στην Ιόνιο Ακαδημία (1824-1864): Τα μαθήματα φιλοσοφίας του Ανδρέα Κάλβου (1840-1841), Διδακτορική Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 1996.
• Γεώργιος Ζούμπος, Τα μαθηματικά στην Ιόνιο Ακαδημία (1824-1864), Διδακτορική Διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 2004.