Ένα γεγονός μαζικού αφανισμού (επίσης γνωστό ως μαζική εξαφάνιση ή βιοτική κρίση) είναι μια ευρεία και ταχεία μείωση της βιοποικιλότητας στη Γη. Ένα τέτοιο γεγονός προσδιορίζεται από μια απότομη αλλαγή στην ποικιλία και την αφθονία των πολυκύτταρων οργανισμών. Συμβαίνει όταν ο ρυθμός της εξαφάνισης αυξάνει σε σχέση με τον ρυθμό της ειδογένεσης. Επειδή το μεγαλύτερο ποσοστό της ποικιλομορφίας και βιομάζας στη Γη είναι μικροβιακό, και ως εκ τούτου δύσκολο να μετρηθεί, τα καταγεγραμμένα γεγονότα αφανισμού αφορούν το εύκολα παρατηρήσιμο και βιολογικά σύνθετο συστατικό της βιόσφαιρας και όχι τη συνολική ποικιλότητα και αφθονία της ζωής.[1]
Εξαφάνιση παρουσιάζεται με ανώμαλο ρυθμό. Με βάση το αρχείο των απολιθωμάτων, ο ρυθμός υποβάθρου αφανισμών στη Γη είναι περίπου δύο έως πέντε ταξινομικές οικογένειες θαλάσσιων ζώων κάθε ένα εκατομμύριο χρόνια. Θαλάσσια απολιθώματα χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον για τον υπολογισμό των ρυθμών εξαφάνισης λόγω του κορυφαίου αρχείου απολιθωμάτων και του στρωματογραφικού τους εύρους σε σχέση με τα χερσαία ζώα.
Το Μεγάλο Οξειδωτικό Γεγονός ήταν ίσως η πρώτη μεγάλη εκδήλωση αφανισμού. Από την Κάμβρια Έκρηξη πέντε περαιτέρω μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις έχουν υπερβεί σημαντικά το ρυθμό εξαφάνισης υποβάθρου. Η πιο πρόσφατη και ίσως πιο γνωστή, η Κρητιδική - Παλαιογενής μαζική εξαφάνιση, που συνέβη περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια πριν, ήταν ένας μεγάλης κλίμακας μαζικός αφανισμός ζωικών και φυτικών ειδών σε ένα γεωλογικά σύντομο χρονικό διάστημα.[2] Εκτός από τις πέντε μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις υπάρχουν επίσης πολλές μικρές, ενώ και η συνεχιζόμενη μαζική εξαφάνιση που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα μερικές φορές αναφέρεται ως η έκτη εξαφάνιση.[3][4][5] Οι μαζικοί αφανισμοί φαίνεται να είναι κυρίως φαινόμενα του Φανεροζωικού μεγααιώνα, με χαμηλές τιμές εξαφάνισης πριν από την εμφάνιση μεγάλων και πολύπλοκων οργανισμών.[6]
Οι εκτιμήσεις του αριθμού των μεγάλων μαζικών αφανισμών τα τελευταία 540 εκατομμύρια χρόνια κυμαίνονται από μόλις πέντε έως περισσότερους από είκοσι. Αυτές οι διαφορές προκύπτουν από το κατώφλι που επιλέγεται κάθε φορά για την περιγραφή ενός γεγονότος αφανισμού ως "μαζικό" και τα δεδομένα που επιλέγονται για τη μέτρηση της ποικιλομορφίας του παρελθόντος.
Γνωστές περίοδοι μαζικής εξαφάνισης
Σε μία δημοσίευση-ορόσημο το 1982, οι Τζακ Σεπκόσκι και Ντέιβιντ Ράουπ αναγνώρισαν πέντε γεγονότα μαζικού αφανισμού. Είχαν αρχικά χαρακτηριστεί ως ακραία σε μια γενικότερη τάση μείωσης των ρυθμών εξαφάνισης κατά τη διάρκεια της Φανεροζωικής[7], αλλά καθώς αυστηρότερες στατιστικές δοκιμασίες έχουν εφαρμοστεί στα συσσωρευμένα δεδομένα, έχει διαπιστωθεί ότι πολυκύτταροι ζωικοί οργανισμοί έχουν βιώσει πέντε μεγάλες και πολλές μικρές μαζικές εξαφανίσεις. Οι πέντε μεγαλύτερες δεν μπορούν να καθοριστούν σαφώς, αλλά μάλλον φαίνεται να αντιπροσωπεύουν τις μεγαλύτερες (ή κάποιες από τις μεγαλύτερες), σε μια σχετικά ομαλή συνέχεια γεγονότων εξαφάνισης.[7]
- Ορδοβίκια–Σιλούρια γεγονότα εξαφάνισης: 450–440 εκατομμύρια χρόνια πριν στην μετάβαση Ορδοβίκιας-Σιλούριας. Συνέβησαν δύο γεγονότα που αφάνισαν το 27% όλων των οικογενειών, το 57% όλων των γενών και το 60% έως 70% όλων των ειδών.[8] Μαζί κατατάσσονται από πολλούς επιστήμονες ως τα δεύτερα μεγαλύτερα από τις πέντε μεγάλες εξαφανίσεις στην ιστορία της Γης όσον αφορά το ποσοστό των γενών που εξαφανίστηκαν.
- Ύστερη Δεβόνια εξαφάνιση: 375–360 εκατομμύρια χρόνια πριν κοντά στη μετάβαση Δεβόνιας-Λιθανθρακοφόρου. Στο τέλος της Δεβόνιας περιόδου, μια παρατεταμένη σειρά αφανισμών εξάλειψε περίπου το 19% όλων των οικογενειών, το 50% όλων των γενών[8] και τουλάχιστον το 70% όλων των ειδών.[9] Αυτό το γεγονός αφανισμού διήρκεσε ίσως και για 20 εκατομμύρια χρόνια και υπάρχουν ενδείξεις για μια σειρά παλμών εξαφανίσεων μέσα σε αυτή την περίοδο.
- Πέρμια-Τριασική εξαφάνιση: 252 εκατομμύρια χρόνια πριν κατά την μετάβαση Πέρμιας-Τριασικής.[10] Ο μεγαλύτερος αφανισμός της Γης, εξόντωσε το 57% όλων των οικογενειών, το 83% όλων των γενών και το 90% έως 96% όλων των ειδών[8] (53% των θαλάσσιων οικογενειών, 84% των θαλάσσιων γενών, περίπου το 96% όλων των θαλάσσιων ειδών και το 70% των χερσαίων ειδών[2], συμπεριλαμβανομένων των εντόμων).[11] Το άκρως επιτυχημένο θαλάσσιο αρθρόποδο, ο τριλοβίτης, εξαφανίστηκε. Τα στοιχεία σχετικά με τα φυτά είναι λιγότερο σαφή, αλλά νέα κυριάρχησαν μετά την εξαφάνιση.[12] Ο «Μεγάλος Θάνατος» είχε τεράστια εξελικτική σημασία: στη ξηρά, έληξε την υπεροχή των ερπετών που έμοιαζαν με θηλαστικά. Η ανάκαμψη των σπονδυλωτών χρειάστηκε 30 εκατομμύρια χρόνια[13], αλλά οι κενές θέσεις δημιούργησαν την ευκαιρία για τους αρχόσαυρους να κυριαρχήσουν. Στις θάλασσες, το ποσοστό των ζώων που έμειναν ανέπαφα μειώθηκε από 67% σε 50%. Ολόκληρη η ύστερη Πέρμια ήταν μια δύσκολη περίοδος τουλάχιστον για τη θαλάσσια ζωή, ακόμη και πριν από το «Μεγάλο Θάνατο».
- Τριασική-Ιουρασική εξαφάνιση: 201,3 εκατομμύρια χρόνια πριν κατά τη μετάβαση Τριασικής-Ιουρασικής. Περίπου το 23% όλων των οικογενειών, το 48% όλων των γενών (20% των θαλάσσιων οικογενειών και 55% των θαλάσσιων γενών) και το 70% έως 75% όλων των ειδών εξαφανίστηκε.[8] Οι περισσότεροι μη-δεινοσαυρικοί αρχόσαυροι, οι περισσότεροι τεραψίδες, και τα περισσότερα από τα μεγάλα αμφίβια εξαλείφθηκαν, αφήνοντας τους δεινόσαυρους με μικρό επίγειο ανταγωνισμό.
- Κρητιδική - Παλαιογενής εξαφάνιση: 66 εκατομμύρια χρόνια πριν στο διάστημα μετάβασης Κρητιδικής - Παλαιογενούς.[14] Περίπου το 17% όλων των οικογενειών, το 50% όλων των γενών[8] και το 75% όλων των ειδών εξαφανίστηκαν.[15] Στις θάλασσες εξαφανίστηκαν όλοι οι αμμωνίτες, οι Πλησιόσαυροι και οι μωσάσαυροι και το ποσοστό των ζώων που δεν μπορούσαν να κινηθούν μειώθηκε σε περίπου 33%. Όλοι οι μη ιπτάμενοι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν εκείνη την εποχή.[16] Το συμβάν ήταν σοβαρό, με σημαντικό ποσοστό μεταβλητότητας στον ρυθμό εξαφάνισης ανάμεσα και μεταξύ στους διαφορετικούς κλάδους. Τα θηλαστικά και τα πτηνά αναδύθηκαν ως κυρίαρχα μεγάλα χερσαία ζώα.
Παρά την εκλαΐκευση αυτών των πέντε γεγονότων, δεν υπάρχει σαφής γραμμή που να τα διαχωρίζει από άλλα γεγονότα αφανισμού. Η χρησιμοποίηση διαφορετικών μεθόδων υπολογισμού των επιπτώσεων μιας εξαφάνισης μπορεί να οδηγήσει σε άλλα γεγονότα να χαρακτηριστούν ως τα μεγαλύτερα πέντε.[17]
Παραπομπές
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
