Βιβλιοθήκη του Πανταίνου

Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου ήταν κτίριο της Αρχαίας Αθήνας. Βρισκόταν στη νοτιοανατολική άκρη της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας, νότια της Στοάς του Αττάλου, αριστερά της οδού Παναθηναίων. Την έκτισε ο Αθηναίος φιλόσοφος Τίτος Φλάβιος Πάνταινος ανάμεσα στο 98 και 102 μ.Χ., την εποχή του Ρωμαϊου Αυτοκράτορα Τραϊανού. Το κτίριο της βιβλιοθήκης αφιερώθηκε στην Αθηνά Αρχηγέτιδα, τον ίδιο τον Τραϊανό αλλά και τον λαό της Αθήνας, σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε στο ανώφλι της κύριας εισόδου και διατηρήθηκε ενσωματωμένο στο υστερορωμαϊκό τείχος.^[3]

Βιβλιοθήκη του Πανταίνου
Είδος	βιβλιοθήκη[1], αρχαιολογική θέση[1] και κτήριο[1]
Αρχιτεκτονική	αρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Διοικητική υπαγωγή	Αθήνα[1]
Τοποθεσία	Πλάκα
Χώρα	Ελλάδα[1]
Έναρξη κατασκευής	100[2]
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το κτίριο σώζεται ακόμη και σήμερα αλλά σε αποσπασματική κατάσταση. Είναι εν μέρει καλυμμένο από το υστερορωμαϊκό τείχος της Αγοράς και κυρίως από έναν μεγάλο πύργο. Αποτελεί ένα από τα κτίρια, στα οποία ανθούσε η μελέτη της φιλοσοφίας και η λατρεία των Μουσών. Καταστράφηκε το 267 μ.Χ. κατά την επιδρομή των Ερούλων και κατά τον 5ο αιώνα ενσωματώθηκε σε ένα μεγάλο περίστυλο οικοδόμημα.^[3]

Αρχιτεκτονική

Οδύσσεια, ανδριάντας έπους, 2ος αιώνας μ.Χ. (Στοά του Αττάλου - Αθήνα)

Το κτίριο είχε ασυνήθιστη κάτοψη και δομή, και δεν έχει καμία ομοιότητα με άλλες γνωστές ρωμαϊκές βιβλιοθήκες. Ο λόγος για την ασυνήθιστη κάτοψη ήταν το ακανόνιστο επίπεδο της περιοχής.

Ο πυρήνας του κτιρίου αποτελείται από δύο χώρους. Μια μεγάλη υπαίθρια αυλή διαστάσεων 20 x 13,5 μ., με το δάπεδο να είναι στρωμένο με μικρές ακανόνιστες ψηφίδες μαρμάρου βυθισμένες σε κονίαμα. Ο άλλος χώρος ήταν ένα μεγάλο τετράγωνο δωμάτιο, που είχε άνοιγμα προς τα ανατολικά και του οποίου το δάπεδο ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες. Σε μεταγενέστερη φάση προστέθηκε περιστύλιο στην αυλή, το κεντρικό μέρος του οποίου επίσης ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες. Η είσοδος του κτηρίου εντοπίστηκε στο χώρο ακριβώς κάτω από το σημείο εύρεσης του ενεπίγραφου ανωφλιού. Δε σώζονται στοιχεία των εσωτερικών στηριγμάτων για την τοποθέτηση ραφιών όπου θα αποθηκεύονταν τα βιβλία. Οι τοίχοι ήταν εσωτερικά επενδεδυμένοι με μαρμάρινες πλάκες, όπως και το δάπεδο.^[3]

Το επιστύλιο που βρισκόταν στη βόρεια και τη δυτική πρόσοψη ράβδωτους ιωνικούς κίονες από γαλάζιο μάρμαρο. Η τοιχοποιία δεν ήταν ιδιαίτερα προσεγμένη.

Ανασκαφή

Η ανασκαφή του κτίσματος ξεκίνησε το 1933 με τα πρώτα αποτελέσματα να εμφανίζονται δύο χρόνια αργότερα, το 1935. Το ανατολικό τμήμα του κτιρίου της βιβλιοθήκης έγινε το 1970.^[3]

Επιγραφές

Υπάρχουν 2 επιγραφές που αναφέρονται η μία στην ίδρυση της βιβλιοθήκης από τον Τ. Φλάβιο Πάνταινο και η άλλη στη λειτουργία της.^[4][5]

ΑΘΗΝΑ ΠΟΛΙΑΔΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ ΚΑΙΣΑΡΙ ΣΕΒΑ{Σ}ΣΤΩ ΝΕΡΒΑ ΤΡΑΪΑΝΩ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩ ΚΑΙ ΤΗ ΠΟΛΙ ΤΗ ǀ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Ο ΙΕΡΕΥΣ ΜΟΥΣΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ Τ. ΦΛΑΒΙΟΣ ΠΑΝΤΑΙΝΟΣ ΦΛΑΒΙΟΥ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ΔΙΑΔΟΧΟΥ ǀ ΥΙΟΣ ΤΑΣ ΕΞΩ ΣΤΟΑΣ ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΥΛΟΝ ΤΗΝ ΒΥΒΛΙΟΘΗΚΗΝ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΒΥΒΛΙΩΝ ΤΟΝ ΕΝ ΑΥΤΟΙΣ ΠΑΝΤΑ ǀ ΚΟΣΜΟΝ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΦΛΑΒΙΟΥ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ ΦΛΑΒΙΑΣ ΣΕΚΟΥΝΔΙΛΛΗΣ ΑΝΕΘΗΚΕ

Μεταγραφή « Ἀθηνᾷ Πολιάδι καὶ Αὐτοκράτορι Καίσαρι Σεβα{σ}στῷ Νέρβᾳ Τραϊανῷ Γερμανικῷ καὶ τῇ πόλι τῇ ǀ Ἀθηναίων ὁ ἱερεὺς Μουσῶν φιλοσόφων Τ. Φλάβιος Πάνταινος Φλαβίου Μενάνδρου διαδόχου ǀ υἱὸς τὰς ἔξω στοάς, τὸ περίστυλον, τὴν βυβλιοθήκην μετὰ τῶν βυβλίων, τὸν ἐν αὐτοῖς πάντα ǀ κόσμον, ἐκ τῶν ἰδίων μετὰ τῶν τέκνων Φλαβίου Μενάνδρου καὶ Φλαβίας Σεκουνδίλλης ἀνέθηκε »

Απόδοση "Στην Αθηνά Πολιάδα και στον αυτοκράτορα Καίσαρα Αύγουστο Νέρβα Τραϊανό Γερμανικό και στην πόλη των Αθηναίων ο ιερέας των φιλοσοφικών Μουσών, Τ. Φλάβιος Πανταίνος, γιος του διαδόχου Φλάβιου Μενάνδρου, αφιέρωσε τις εξωτερικές στοές, το περιστύλιο, τη βιβλιοθήκη με τα βιβλία και όλα τα διακοσμητικά που περιέχουν με δικά του έξοδα μαζί με τα παιδιά του Φλάβιο Μένανδρο και Φλάβια Σεκουντίλλα"

---

Πλάκα λευκού μαρμάρου - Βρέθηκε στην αρχαία Αγορά των Αθηνών. Η επιγραφή θυμίζει τους κανονισμούς των σημερινών βιβλιοθηκών. Φυλάσσεται στο Μουσείο της Στοάς του Αττάλου.^[6][7]

ΒΥΒΛΙΟΝ ΟΥΚ ΕΞΕ ΝΕΧΘΗΣΕΤΑΙ ΕΠΕΙ ΩΜΟΣΑΜΕΝ. ΑΝΥΓΗ ΣΕΤΑΙ ΑΠΟ ΩΡΑΣ ΠΡΩ ΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΕΚΤΗΣ

Μεταγραφή «Βυβλίον οὐκ ἐξενεχθήσεται, ἐπεὶ ὠμόσαμεν· ἀνυγήσεται ἀπὸ ὥρας πρώτης μέχρι ἕκτης.»

Απόδοση Δεν θα βγει βιβλίο από τη βιβλιοθήκη, διότι δώσαμε όρκο. Η βιβλιοθήκη θα είναι ανοικτή από την 1η μέχρι την 6η ώρα.

Σημείωση: στην επιγραφή Β(υ)βλίον είναι χαραγμένο με "υ" και όχι με "ι" βιβλίον. Αρχικά βύβλος σημαίνει αιγυπτιακός πάπυρος - ένα όνομα που παραπέμπει στην ομώνυμη φοινικική πόλη (του σημερινού Λιβάνου) που παρήγαγε το φυτό^[8].^[9]

Παραπομπές

1. www.jstor.org/stable/10.5325/libraries.4.2.0121. Ανακτήθηκε στις 19  Απριλίου 2021.
2. agora.ascsa.net/id/agora/monument/library%20of%20pantainos. Ανακτήθηκε στις 18  Απριλίου 2021.
3. «FOUNDATION OF THE HELLENIC WORLD - Αρχαία Αγορά της Αθήνας». project.athens-agora.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2016.
4. «SEG 21:703 - PHI Greek Inscriptions». epigraphy.packhum.org. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2021.
5. «Agora Drawing PD 278 (DA 290) - ASCSA.net». agora.ascsa.net. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2021.
6. «SEG 21:500 - PHI Greek Inscriptions». epigraphy.packhum.org. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021.
7. «KATERINA SARRI WEBTOPOS - Δείγμα ελληνικής επιγραφής SEG, 21, 500». www.webtopos.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021.
8. «Le papyrus | Le blog de Gallica». gallica.bnf.fr. Ανακτήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 2022.
9. «The Word Bibliography is Derived from a Greek Word for Papyrus : History of Information». www.historyofinformation.com. Ανακτήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 2022.

Πηγές

• Ν. Περφέτος. Αρχαία Αγορά και Ακρόπολις των Αθηνών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2011.
• «Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού - Αρχαία Αγορά της Αθήνας | Βιβλιοθήκη Πάνταινου». project.athens-agora.gr. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. 2006.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Βιβλιοθήκη του Πανταίνου

• «Ρωμαϊκή Αθήνα», αναπαραστάσεις των οικοδομημάτων στον ιστότοπο AncientAthens3D.com