Αλπ Αρσλάν

Ο Αλπ Αρσλάν ή Μουχάμμαντ ιμπν Νταούντ (Muhammad ibn Daud, 20 Ιανουαρίου 1026/1032 - 15 Δεκεμβρίου 1072), ήταν ο δεύτερος στη διαδοχή Σουλτάνος της Μεγάλης Σελτζουκικής Αυτοκρατορίας στην Περσία και το Ιράκ (1063 - 1072). Ο Αλπ Αρσλάν προσπάθησε να αναζωογονήσει την Ισλαμική διακυβέρνηση στο Χαλιφάτο των Αββασιδών. Γεννήθηκε στην περσική επαρχία Χορασάν το 1026 (εναλλακτικά η γέννησή του τοποθετείται στο 1029 ή το 1032). Ο Αλπ Αρσλάν ήταν γιος του Σαγκρί-Μπεγκ, εγγονός του Μιχαήλ ιμπν Σελτζούκ και δισέγγονος του Σελτζούκ του επώνυμου γενάρχη της δυναστείας των Σελτζούκων. Επέκτεινε σημαντικά την αυτοκρατορία του και την ισχύ του με νίκες απέναντι σε σπουδαίους αντιπάλους, με την νίκη του απέναντι στην Βυζαντινή αυτοκρατορία στη Μάχη του Μαντζικέρτ (1071) κατοχύρωσε την κυριαρχία του στην Ανατολή. Οι νίκες του έδωσαν τον τίτλο "Αλπ Αρσλάν" που μεταφράζεται "ηρωικό λιοντάρι".^[1]

Αλπ Αρσλάν
ο Άλπ Αρσλάν σε μικρογραφία του 1071
Σουλτάνος της Αυτοκρατορίας των Σελτζούκων
Περίοδος	1063 – 1072
Προκάτοχος	Σαγκρί-Μπεγκ
Διάδοχος	Μαλίκ Σαχ Α΄
Γέννηση	20 Ιανουαρίου 1029
Θάνατος	15 Δεκεμβρίου 1072
Πατέρας	Σαγκρί-Μπεγκ
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Άνοδος

Ο Αλπ Αρσλάν συνόδευσε τον θείο του Τογκρούλ-Μπεγκ στην εκστρατεία του στο Χαλιφάτο των Φατιμιδών ενώ ο πατέρας του παρέμενε στο Χορασάν. Με την επιστροφή τους στο Χορασάν συμμετείχε στην διακυβέρνηση με πρόταση του πατέρα του, τον έθεσε υπό την προστασία του σημαντικού λόγιου Νιζάμ αλ-Μουλκ που έγινε αργότερα βεζίρης.^[2] Διαδέχθηκε τον πατέρα του στο Χορασάν (1059), όταν πέθανε και ο θείος του Τογκρούλ συγκρούστηκε για την διαδοχή με τον ξάδελφο του πατέρα του Κουτουλμίς, στην "μάχη του Ντάμγκαν" (1063), ο Αλπ Αρσλάν ήταν ο νικητής και έγινε νέος Μεγάλος Σουλτάνος των Σελτζούκων (27 Απριλίου 1064). Ο Αλπ Αρσλάν έγινε κυβερνήτης μίας μεγάλης αυτοκρατορίας που έφτανε από τον ποταμό Αμού Ντάρια μέχρι τον Τίγρη. Με την άνοδο του προσπάθησε να φέρει την ειρήνη και την ευημερία στην αυτοκρατορία συμφιλιώνοντας τις αντίπαλες πλευρές, εξασφάλισε την σταθερότητα με την βοήθεια του Νιζάμ αλ-Μουλκ. Μετά την οριστική ειρήνευση στην αυτοκρατορία των Σελτζούκων συγκάλεσε συμβούλιο (1066) με το οποίο ανακήρυξε διάδοχο τον γιο του Μαλίκ Σαχ Α΄.^[3]

Καταστροφή της Αρμενίας

Προχώρησε σε εκστρατεία με στόχο να κατακτήσει την Καισάρεια την πρωτεύουσα στην Καππαδοκία, σαν αρχηγός του Τουρκικού ιππικού διέσχισε τον Ευφράτη και επιτέθηκε στην πόλη. Με τον βεζίρη Νιζάμ αλ-Μουλκ βάδισε κατόπιν στην Αρμενία και την Γεωργία την οποία κατέκτησε (1064).^[4] Μετά από πολιορκία 25 ημερών κατέλαβε την πρωτεύουσα της Αρμενίας Ανί.^[5] Ο ιστορικός Σιβτ ιμπν αλ-Γκάβζι γράφει σχετικά με την λεηλασία και τις σφαγές που ακολούθησαν :

"Ο στρατός εισέβαλε στην πόλη, σφαγίασε τους κατοίκους, λεηλάτησε και έκαψε, αφήνοντας ερείπια και αιχμαλωτίζοντας όλους όσους είχαν παραμείνει ζωντανοί... Τα νεκρά σώματα ήταν τόσα πολλά που οι δρόμοι είχαν μπλοκάρει και κανείς δεν μπορούσε να πάει πουθενά χωρίς να πατάει πάνω σε αυτά. Ο αριθμός των αιχμαλώτων δεν ήταν μικρότερος από 50.000. Είμαι αποφασισμένος να μπω στην πόλη και να δω την καταστροφή με τα ίδια μου τα μάτια. Προσπάθησα να βρω ένα δρόμο στο οποίο μπορώ να περπατήσω χωρίς να πατάω σε πτώματα αλλά ήταν αδύνατον.".^[6]

Μάχη του Μαντζικέρτ

Στον δρόμο του να πολεμήσει τους Φατιμίδες στη Συρία (1068) ο Αλπ Αρσλάν επιτέθηκε στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ Διογένης αποφάσισε να αντιμετωπίσει τους εισβολείς στην Κιλικία. Σε τρεις εκστρατείες οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Τούρκους και τους έδιωξαν πέρα από τον Ευφράτη (1070), στις δυο πρώτες αρχηγός ήταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας, στην τρίτη ο Μανουήλ Κομνηνός μεγάλος αδελφός του μελλοντικού αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄. Την ίδια εποχή ο Αλπ Αρσλάν απέκτησε την υποστήριξη του εμίρη του Χαλεπίου Ρασίντ Αλ-Ντάουλα Μαχμούντ. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Διογένης ανέλαβε ο ίδιος προσωπικά την εκστρατεία με 30.000 άντρες, συμμετείχαν ένα σύνταγμα από Τούρκοι Κουμάνοι, Φράγκοι και Νορμανδοί.

Ο Αλπ Αρσλάν που ήταν έτοιμος να πολεμήσει τους Φατιμίδες όταν έμαθε την άφιξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα έσπευσε να τον αντιμετωπίσει, οι δυο στρατοί στο Μαλαζγκίρτ που βρισκόταν στον ποταμό Μουράτ βόρεια από την Λίμνη Βαν. Μόλις ξέσπασε η Μάχη του Μάντζικερτ οι Κουμάνοι μισθοφόροι αποστάτησαν, οι δυτικοί μισθοφόροι στην συνέχεια φοβήθηκαν και εγκατέλειψαν την μάχη.^[7] Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ προδόθηκε από τον εχθρό του Ανδρόνικο Δούκα γιο του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα που διέδωσε ψευδώς ότι ο αυτοκράτορας σκοτώθηκε.^[8] Ο Βυζαντινός στρατός συνετρίβη ολοκληρωτικά. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στον Αλπ Αρσλάν, ο σουλτάνος σηκώθηκε έβαλε το πόδι του στον λαιμό του Ρωμανού Δ΄ συμβολικά για την νίκη του αλλά αυτή ήταν η μοναδική ταπεινωτική πράξη απέναντι του. Ακολούθησε ο επόμενος διάλογος ανάμεσα στον Σουλτάνο και τον αιχμάλωτο αυτοκράτορα :^[9]

Αλπ Αρσλάν : Εσύ τι θα έκανες αν ήσουνα στην θέση μου Ρωμανός Διογένης : Δεν γνωρίζω, μπορεί να σε σκότωνα μπορεί και να σε διαπόμπευα στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης Αλπ Αρσλάν : Εγώ θα σου κάνω κάτι χειρότερο, θα σε ελευθερώσω

Οι συνέπειες

Ο Αλπ Αρσλάν ταπεινώνει των αυτοκράτορα Ρωμανό μετά τη Μάχη του Ματζικέρτ. Εικόνα από το έργο του Βοκάκιου De Casibus Virorum Illustrium.

Οι νίκες των Σελτζούκων του Αλπ Αρσλάν απέναντι στους Βυζαντινούς άλλαξαν σημαντικά τις ισορροπίες των δυνάμεων στην Ασία, οι Σουνίτες μουσουλμάνοι και οι Τούρκοι πήραν το πάνω χέρι από τους Έλληνες χριστιανούς. Πολλοί μεγάλοι ιστορικοί όπως ο Έντουαρντ Γκίμπον γράφουν ξεκάθαρα ότι η ήττα του Μαντζικέρτ ήταν η αρχή του τέλους για την Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι δραστηριότητες του Αλπ Αρσλάν περιορίστηκαν μόνο σε στρατιωτικό επίπεδο, σε θέματα διοικητικά πρωταγωνιστής τόσο την εποχή του ίδιου όσο και του διαδόχου του Μαλίχ Σαχ ήταν ο ικανός βεζίρης Νιζάμ αλ-Μουλκ. Ορίζοντας μια ευρεία επικράτεια υπό την εξουσία του από τη Μικρασιατική ενδοχώρα έως τις ακτές της Συρίας καθόρισε στρατιωτικά φέουδα που μοίρασε σε Σελτζούκους πρίγκιπες. Ο Αλπ Αρσλάν ήθελε να έχει διαρκή στρατιωτική υποστήριξη αλλά και να επιτύχει τη μόνιμη εγκατάσταση των νομαδικών φυλών των Τούρκων και την ενασχόλησή τους με την επωφελή για το Σουλτανάτο γεωργία. Αυτό το τιμαριωτικό σύστημα, που ονομάστηκε και ανατολίτικη Φεουδαρχία, υιοθετήθηκε αργότερα και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Θάνατος

Μετά την νίκη στο Μαντζικέρτ ο Αλπ Αρσλάν επεκτάθηκε σε ολόκληρη την δυτική Ασία, ετοιμάστηκε να κατακτήσει το Τουρκεστάν, την πατρίδα των προγόνων του και βάδισε με έναν ισχυρό στρατό στις όχθες του Αμού Ντάρια. Ο Αλπ Αρσλάν κατέκτησε γρήγορα όλα τα κάστρα, μόνο αυτό που κυβερνούσε ο Χωρέσμιος Γιουσούφ αντιστάθηκε για πολλές μέρες, ο Γιουσούφ τελικά παραδόθηκε και οδηγήθηκε στον σουλτάνο που τον καταδίκασε σε θάνατο. Ο Γιουσούφ απελπισμένος έβγαλε ένα κρυμμένο μαχαίρι και όρμησε εναντίον του Αλπ Αρσλάν. Ο σουλτάνος έκανε νεύμα στους φρουρούς του να μην κινηθούν, σίγουρος για την επιδεξιότητά του στο τόξο αλλά ενώ σημάδευε τον Γιουσούφ, γλίστρησε, το βέλος του αστόχησε, και ο Γιουσούφ κατάφερε να τον χτυπήσει στο στήθος. Ο Αλπ Αρσλάν πέθανε τέσσερις μέρες αργότερα από το τραύμα (25 Νοεμβρίου 1072) σε ηλικία 42 ετών, τάφηκε στο Μερβ δίπλα από τον πατέρα του. Η ιστορική σημασία της νίκης του Αλπ Αρσλάν ήταν τεράστια, είχε σαν άμεση συνέπεια τον εκτουρκισμό και εξισλαμισμό της Ανατολής, αυτό ερέθισε τους δυτικούς να ξεκινήσουν αργότερα Σταυροφορίες. Την περίοδο 2002 - 2008 ο μήνας του Αυγούστου σύμφωνα με τις μεταρρυθμίσεις του Τουρκικού ημερολογίου πήρε το όνομα του Αλπ Αρσλάν προς τιμή του.

Παραπομπές

1. https://www.encyclopedia.com/people/history/iranian-history-biographies/sultan-seljuks-alp-arslan#3404700163
2. Magill, Frank Northen (1998). Dictionary of World Biography: The Middle Ages, Volume 2. Routledge σ. 67
3. Magill, Frank Northen (1998). Dictionary of World Biography: The Middle Ages, Volume 2. Routledge. σ. 68
4. Bosworth 1968, σσ. 62-65
5. https://en.wikisource.org/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica,_Ninth_Edition/Anni
6. Quoted in Norwich, John Julius (1991). Byzantium: The Apogee. New York: Viking. σσ. 342–343
7. Runciman, Steve (1992). The First Crusade. Cambridge University Press.
8. Norwich, John Julius (1993). Byzantium The Apogee. Penguin
9. R. Scott Peoples (2007). Crusade of Kings. Wildside Press LLC. σ. 13

Πηγές

• ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ, Ψαρουλάκης Γεώργιος, τεύχος 5, Ιούνιος 2006
• Minorsky, Vladimir (1958). A History of Sharvān and Darband in the 10th–11th Centuries. University of Michigan.
• Bosworth, C. E. (1975). "The early Ghaznavids". In Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)". In Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bosworth, C. E. (1975). "Iran under the Buyids". In Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press.
• Madelung, W. (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". In Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press.

Αλπ Αρσλάν Οίκος των Σελτζούκων Γέννηση: 20 Ιανουαρίου 1029 Θάνατος: 15 Δεκεμβρίου 1072
Προκάτοχος Τογκρούλ-Μπεγκ	Μεγάλος Σουλτάνος των Σελτζούκων 1063 - 1072	Διάδοχος Μαλίκ Σαχ Α΄