Ο Έρμαν Έσσε[23] ή Έρμαν Έσε[24][25][26][27][28] (γερμανικά: Hermann Hesse, 2 Ιουλίου 1877 – 9 Αυγούστου 1962) ήταν Γερμανός λογοτέχνης. Ο Έσσε γεννήθηκε στο Καλβ της Βυρτεμβέργης στη Γερμανία το 1877, σε αυστηρό προτεσταντικό περιβάλλον. Ο πατέρας του ήταν ιεραπόστολος, ενώ ο παππούς του γνωστός ινδολόγος και ιεραπόστολος. Ξεκίνησε να εργάζεται ως βιβλιοπώλης και, παράλληλα, συνέγραφε. Έγινε γρήγορα γνωστός με τα ποιήματα και τα μυθιστορήματά του. Το 1904 δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα, Πήτερ Κάμεντσιντ. Το 1946 τιμήθηκε με το βραβείο Γκαίτε και το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και το 1955 με το βραβείο Ειρήνης του Γερμανικού Συνδέσμου Εμπορίας Βιβλίων. Απεβίωσε στις 9 Αυγούστου του 1962.
Γρήγορες Πληροφορίες Έρμαν Έσσε, Γενικές πληροφορίες ...
Κλείσιμο
Κεντρικό θέμα του έργου του είναι η υπαρξιακή θρησκευτική προβληματική του ανθρώπου. Στα έργα του (Ντέμιαν, Σιντάρτα, Ο λύκος της στέππας, κ.ά.) συναντώνται συχνά μοτίβα του γερμανικού ρομαντισμού, θέματα από την ινδική και κινεζική φιλοσοφία και ψυχαναλυτικές θεωρίες[29].
Από πολύ νεαρή ηλικία ο Έσσε έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Γκαίτε και άλλων σπουδαίων ποιητών του ρομαντισμού (Νοβάλις, Κλεμένς Μπρεντάνο, Φρίντριχ Σλέγκελ κ.ά.), που τον επηρεάζουν σημαντικά, αφού είναι από τη φύση του ρομαντική ιδιογκρασία.
- 2 Ιουλίου 1877: Ο Έρμαν Έσσε γεννιέται στο Καλβ της Βυρτεμβέργης. Δεύτερο παιδί του ιεραποστόλου Γιοχάνες Έσσε και της Μαρίας, χήρας Ίσενμπεργκ, το γένος Γκούντερτ. Η πατρική του οικογένεια είναι γερμανοβαλτικής καταγωγής, ενώ η μητρική του σουηδοελβετικής. Ο πατέρας του, ύστερα από σύντομη ιεραποστολική περιοδεία στην Ινδία, προσλαμβάνεται ως βοηθός του πεθερού του Χέρμαν Γκούντερτ, ονομαστού ινδολόγου και ιεραποστόλου, στην Εκδοτική Ένωση του Καλβ.
- 1881-1886
- Ο Έρμαν διαμένει με τους γονείς του στη Βασιλεία. Ο πατέρας του διδάσκει στην ιεραποστολή τής πόλης και, το 1883, αποκτά την ελβετική υπηκοότητα.
- 1886-1889
- Η οικογένεια Έσσε επιστρέφει στο Καλβ (Ιούλιος) όπου ο Έρμαν παρακολουθεί μαθήματα στο Πρακτικό Λύκειο.
- 1890-1891
- Ενώ σπουδάζει στο λατινικό σχολείο, προετοιμάζεται για τις κρατικές εξετάσεις της Βυτεμβέργης. Η συμμετοχή του σε αυτές (1891) είναι προϋπόθεση για δωρεάν εκπαίδευση στους ευαγγελικούς θεολόγους στο Ίδρυμα του Τύμπινγκεν.
- 1892
- Συμμετέχει στο Ευαγγελικό Θεολογικό Σεμινάριο στο μοναστήρι του Μάουλμπρον, από το οποίο, μετά από επτά μήνες, δραπετεύει. Αποπειράται να αυτοκτονήσει (Ιούνιος). Μετά από την απόπειρα κλείνεται σε νευρολογική κλινική (Ιούλιος-Αύγουστος). Αποθεραπεύεται και παραμένει για μικρό χρονικό διάστημα στο Γυμνάσιο της πόλης Κάνστατ (Νοέμβριος).
- 1893
- Τον Οκτώβριο μαθητεύει στο βιβλιεμπόριο στο Έσλινγκεν, αλλά μετά από τρεις μέρες πηγαίνει στο Καλβ για να εργαστεί δίπλα στον πατέρα του.
- 1894-1895
- Μαθητεύει για 15 μήνες ως μηχανικός στο εργοστάσιο Περότ του Καλβ. Κάνει σχέδια για να ξενιτευτεί στη Βραζιλία.
- 1896-1898
- Εργάζεται στο βιβλιοπωλείο του Χέκενχαουερ στο Τύμπινγκεν. Εκδίδεται στη Βιέννη η πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο Η γερμανική πατρίδα των ποιητών. Ακολουθεί η έκδοση του βιβλίου Ρομαντικά τραγούδια τον Οκτώβριο του 1898
- 1899
- Γράφει το μυθιστόρημα Παλιάνθρωποι. Το βιβλίο Μια ώρα μετά τα μεσάνυχτα εκδίδεται τον Ιούνιο. Τον Σεπτέμβριο μετοικεί στη Βασιλεία, όπου ασχολείται με ένα βιβλιοπωλείο.
- 1900
- Γράφει άρθρα για την εφημερίδα Αλγκεμάινε Σβάιτσερ Τσάιτουνγκ.
- 1901
- Από το Μάρτιο μέχρι τον Μάιο κάνει το πρώτο του ταξίδι στην Ιταλία, επισκεπτόμενος τις πόλεις Φλωρεντία, Ραβέννα, Βενετία). Από τον Αύγουστο μέχρι τις αρχές του 1903 εργάζεται ως πωλητής βιβλίων στο Μπάσλερ. Εκδίδονται το φθινόπωρο τα Κατάλοιπα γραπτών και ποιημάτων.
- 1902-1903
- Εκδίδεται η ποιητική συλλογή με τίτλο Ποιήματα. Λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου πεθαίνει η μητέρα του. Μέσα στο 1903 ερωτεύεται τη Μαρία Μπερνούλι.
- 1904
- Εκδίδεται ο Πέτερ Κάμεντσιντ. Νυμφεύεται τη Μαρία Μπερνούλι. Ελεύθερος συγγραφέας και συνεργάτης σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά (Ντι Προπυλέεν, Μίνχενερ Τσάιτουνγκ, Ράιν Λάντε, Σιμπλιτσίσιμους, Ντερ Σβάμπενσπιγκελ, Βίττενμπεργκ Τσάιτουνγκ). Γράφει δύο βιογραφίες, Βοκκάκιος και Φραγκίσκος της Ασίζης, που εκδίδονται από τους Σούστερ και Λέφλερ στο Βερολίνο και στη Λειψία αντίστοιχα.
- 1905
- Το Δεκέμβριο γεννιέται ο γιος του, Μπρούνο.
- 1906
- Εκδίδεται το βιβλίο Κάτω από τον τροχό. Ο Έσσε γίνεται συνεκδότης του περιοδικού Μερτς.
- 1907
Εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων Από τη δώθε μεριά. Χτίζει ένα σπίτι στο Γκάιενχοφεν.
- 1908
- Εκδίδονται τα διηγήματα με τίτλο Γείτονες.
- 1909
- Τον Μάρτιο γεννιέται ο δεύτερος γιος του, Χάινερ.
- 1910
- Εκδίδεται το μυθιστόρημα Γερτρούδη.
- 1911
- Τον Ιούλιο γεννιέται ο τρίτος γιος του, Μάρτιν. Η ποιητική συλλογή που φέρει τον τίτλο Καθ' οδόν εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Γκέοργκ Μίλερ στο Μόναχο. Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο ταξιδεύει στην Ινδία συντροφιά με τον ζωγράφο Στουρτσενέγκερ.
- 1912
- Εκδίδεται το Λάθος δρόμοι. Ο Έσσε εγκαταλείπει για πάντα τη Γερμανία και μετοικεί, μαζί με την οικογένειά του, στη Βέρνη της Ελβετίας, όπου εγκαθίσταται στο σπίτι του, νεκρού πλέον, ζωγράφου Άλμπερτ Βέλτι.
- 1913
- Από τις Ινδίες. Σημειώσεις ενός ταξιδιού στην Ινδία που εκδίδονται από τον εκδοτικό οίκο Σ. Φίσερ.
- 1914
- Το Μάρτιο εκδίδεται Το μονοπάτι του αλόγου. Δημοσιεύει αναρίθμητα άρθρα και ανοιχτές επιστολές σε γερμανικές, ελβετικές, αυστριακές εφημερίδες και περιοδικά.
- 1915
- Εκδίδεται το Κνουλπ με υπότιτλο «Τρεις ιστορίες από τη ζωή του Κνουλπ». Δραστηριοποιείται στο Σύλλογο Προστασίας Γερμανών Φυλακισμένων της Βέρνης. Τα διηγήματα με τον τίτλο Στο δρόμο εκδίδονται στη Κωνσταντία. Την ίδια εποχή εκδίδονται άλλες δύο συλλογές με διηγήματα: Μουσική του μοναχικού και Όμορφη είναι η νιότη.
- 1916
- Ο θάνατος του πατέρα του, η επερχόμενη σχιζοφρένεια της γυναίκας του και η ασθένεια του νεότερου γιου του τον οδηγούν σε νευρικό κλονισμό. Πρώτη ψυχοθεραπεία από τον μαθητή του Καρλ Γιουνγκ, τον Λανγκ, στο σανατόριο Σόνματ στη Λουκέρνη. Παρ' όλη την κακή ψυχική του κατάσταση, γίνεται συνεκδότης της Γερμανικής διεθνούς εφημερίδας και εκδότης του Κυριακάτικου Ταχυδρόμου για τους Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου.
- 1917
- Δημοσιεύει κείμενά του σε εφημερίδες και περιοδικά με το ψευδώνυμο Εμίλ Σινκλέρ. Ξανακοιτάζει τα χειρόγραφα του Ντέμιαν.
- 1918-1919
- Εκδίδεται ανώνυμα το βιβλίο Η επιστροφή του Ζαρατούστρα (δυο λόγια στη γερμανική νεολαία από έναν Γερμανό). Η γυναίκα του διακόπτει την υπό περιορισμό νοσηλεία της. Λόγω της αδυναμίας της γυναίκας του, αναθέτουν προσωρινά τη φύλαξη των παιδιών τους σε φίλους. Τον Μάιο μετοικούν στη Μοντανιόλα του Τιτσίνο, στην κατοικία Κάζα Καμούτσι, όπου παραμένουν μέχρι το 1931. Ο Μικρός κήπος (βιώματα και ποιήματα) εκδίδεται στη Λειψία. Ακόμη, εκδίδεται και το Ντέμιαν (η ιστορία ενός νέου), το οποίο υπογράφει ο Έσσε με το ψευδώνυμο Εμίλ Σινκλαίρ. Κυκλοφορεί η συλλογή Μύθοι, καθώς γίνεται και συνεκδότης του περιοδικού Βίβος Βόκο.
- 1920
- Εκδίδονται τα Ποιήματα του ζωγράφου (δέκα ποιήματα με ζωγραφικά σχέδια). Το ίδιο έτος εκδίδονται τα δοκίμια για τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι με τον τίτλο Βλέμμα στο χάος. Την ίδια εποχή εκδίδονται δύο συλλογές διηγημάτων: Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκσορ και Οδοιπορία (σημειώσεις με χρωματιστές εικόνες από τον συγγραφέα). Επανεκδίδεται Η επιστροφή του Ζαρατούστρα, με το όνομα πλέον του συγγραφέα.
- 1921
- Εκδίδεται η συλλογή Εκλογή ποιημάτων. Συναντάται στη Ζυρίχη με τον Καρλ Γιουνγκ. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί το βιβλίο Επτά ακουαρέλες από το Τεσίνο.
- 1922
- Εκδίδεται το βιβλίο του Σιντάρτα.
1923
- Οι σημειώσεις του Σινκλαίρ είναι το επόμενο βιβλίο του. Από την άνοιξη της ίδιας χρονιάς διαμένει τακτικά για ξεκούραση στο Μπάντεν κοντά στη Ζυρίχη. Διαλύεται ο γάμος του με τη Μαρία Μπερνούλι (Ιούνιος). Γίνεται Ελβετός υπήκοος.
1924
- Νυμφεύεται τη Ρουθ Βένγκερ. Τέλος Μαρτίου επιστροφή στη Μοντανιόλα.
- 1925
- Εκδίδεται το βιβλίο Παραθεριστής. Ταξίδι στην Ουλμ, στο Μόναχο, στο Άουγκσμπουργκ και στη Νυρεμβέργη (Νοέμβριος).
- 1926
- Εκδίδεται Το βιβλίο με τις εικόνες. Εκλέγεται μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας Ποίησης.
- 1927
- Εκδίδονται τα βιβλία Ταξίδι στη Νυρεμβέργη και Ο λύκος της στέππας. Με την ευκαιρία εορτασμού των 50 χρόνων από τη γέννηση του Έσσε εκδίδεται από τον Ούγκο Μπαλ η πρώτη βιογραφία του συγγραφέα. Με επιθυμία της συζύγου του Ρουθ, διαλύεται και ο δεύτερος γάμος του Έσσε.
- 1928
- Εκδίδονται τα βιβλία Παρατηρήσεις και Κρίση.
- 1929
- Ακολουθούν τα Παρηγοριά της νύχτας και Μια βιβλιοθήκη της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
- 1930
- Ο Έσσε εκδίδει το Νάρκισσος και Χρυσόστομος.
- 1931
- Μετακομίζει σε νέο σπίτι στα προάστια της Μοντανιόλα, που το έχτισε και το παραχώρησε ο Χανς Κ. Μπάντμερ στον Έσσε για όλη του τη ζωή. Νυμφεύεται την ιστορικό της τέχνης Νόνον Ντόλμπιν από το Τσέρνοβιτς. Εκδίδει το διήγημα Δρόμος ένδον.
- 1932
- Κυκλοφορεί το διήγημα Ταξίδι στην ανατολή.
- 1933
- Η επιλογή διηγημάτων Μικρός κόσμος εκδίδεται από τον οίκο Σ. Φίσερ στο Βερολίνο.
- 1934
- Ο Έσσε γίνεται μέλος της Ένωσης Ελβετών Συγγραφέων. Το Από το δέντρο της ζωής είναι το επόμενο βιβλίο του.
- 1935
- Εκδίδεται Το βιβλίο των μύθων.
- 1936
- Παρουσιάζει μια ποιητική συλλογή με τον τίτλο Ώρες στον κήπο. Τον Σεπτέμβριο έχει την πρώτη προσωπική επαφή με τον Πέτερ Ζούρκαμπ.
- 1937-1942
- Εκδίδονται τα βιβλία Εις μνήμην και Νέα ποιήματα. Το ανάπηρο παιδί κυκλοφορεί με έξοδα του συγγραφέα . Την ίδια περίοδο ο εκδοτικός οίκος Φίσερ εξασφαλίζει τα δικαιώματα του βιβλίου του Έσσε Το παιχνίδι με τις χάντρες. Κυκλοφορούν όλα τα ποιήματά του σε συνοπτική έκδοση με τίτλο Ποιήματα.
- 1943
- Το παιχνίδι με τις χάντρες εκδίδεται με τον υπότιτλο: Η προσπάθεια περιγραφής της ζωής του Λούντι Γιόζεφ Κνεχτ και των γραπτών που άφησε πίσω του.
- 1944
- Η Γκεστάπο συλλαμβάνει τον Ζούρκαμπ, εκδότη του Έρμαν Έσσε.
- 1945
- Εκδίδονται τα βιβλία Μπέρτχολντ και Ονειροταξίδια.
1950
- Ο Έσσε μαζί με τον Ζούρκαμπ αποφασίζουν την ίδρυση ενός εκδοτικού οίκου, ο οποίος αρχίζει τη λειτουργία του τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς.
- 1951
- Τα βιβλία Πρόσφατη πόζα και Γράμματα κυκλοφορούν από τον Ζούρκαμπ.
- 1952-1953
- Με την ευκαιρία των 75ων γενεθλίων του Έσσε εκδίδονται από τον Ζούρκαμπ τα Άπαντα ποιημάτων σε 6 τόμους.
- 1954
- Ακολουθούν Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ από τον ίδιο. Ακόμη εκδίδεται η αλληλογραφία Έρμαν Έσσε- Ρομέν Ρολάν.
- 1955
- Εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Εξορκισμοί. Του απονέμεται το βραβείο Ειρήνης του γερμανικού βιβλιεμπορίου.
- 1956
- Θεσμοθετείται το βραβείο Έρμαν Έσσε της Γερμανικής τέχνης της Βάδης- Βυτεμβέργης.
- 1957
- Εκδίδονται τα άπαντα του Έσσε από τον Ζούρκαμπ.
- 1958-1961
- Ακολουθεί η συλλογή Σκαλοπάτια, η οποία αποτελείται από παλαιά και καινούργια ποιήματα.
- Eine Stunde hinter Mitternacht (Μια ώρα μετά τα μεσάνυχτα 1899)
- Peter Camenzind (Πέτερ Καμεντσιντ, 1904)
- Unterm Rad (Κάτω από τον τροχό, 1906)
- Εντεύθεν, 1907
- Nachbarn (Γείτονες, 1908)
- Gertrud (Γερτρούδη, 1910)
- Umwege (Πλάγιοι Δρόμοι, 1912)
- Roßhalde (Ροσάλντε, 1912)
- Knulp. Drei Geschichten aus dem Leben Knulps (Κνουλπ. Τρεις ιστορίες από τη ζωή του Κνουλπ, 1915)
- Στο δρόμο, 1915
- Demian (Ντέμιαν, 1919)
- Κλάιν και Βάγκνερ, 1919
- Klingsors letzter Sommer (Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνγκσορ, 1920)
- Siddhartha (Σιντάρτα, 1922)
- Die Nürnberger Reise. (Το ταξίδι στη Νυρεμβέργη, 1927)
- Der Steppenwolf (Ο λύκος της στέπας, 1927)
- Narziß und Goldmund (Νάρκισσος και Χρυσόστομος, 1930)
- Die Morgenlandfahrt (Ταξίδι στο Μοργκενλαντ, 1932)
- Stunden im Garten (Ώρες στον κήπο, 1936)
- Das Glasperlenspiel (Το παιχνίδι με τις χάντρες, 1943)
Έγραψε επίσης ποιήματα.
Ελληνικές μεταφράσεις (έως το 1990)
- Ντέμιαν - μτφ. Μένης Κουμανταρέας (Γαλαξίας, 1961)
- Σιντάρτα - μτφ. Μαρία Παξινού (Γαλαξίας, 1971)
- Ντέμιαν - μτφ. Κώστας Προκοπίου (Εγνατία, 1975)
- Ο λύκος της στέπας - μτφ. Γιούρι Κοβαλένκο (Άγκυρα, 1976)
- Ο λύκος της στέπας - μτφ. Κώστας Προκοπίου (Εγνατία, 1977)
- Ο λύκος της στέπας - μτφ. Άννα Παπαδημητρίου (Λυχνάρι, 1978)
- Πέτερ Κάμεντσιντ - μτφ. Μαρία Παξινού (Καστανιώτης, 1979)
- Ταξίδι στην Ανατολή - μτφ. Άρτεμις Δημητριάδου (Καστανιώτης, 1980)
- Κνουλπ - μτφ. Άννα Σταματοπούλου - Παραδέλη (Καστανιώτης, 1980)
- Γερτρούδη - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1981)
- Ταξίδι στη Νυρεμβέργη - μτφ. Μιρέλλα Σιμωτά (Καστανιώτης, 1982)
- Κάτω από τον τροχό - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1982)
- Κάτω από τον τροχό - μτφ. Μαρία Κουσκουρή (Έκφραση, 1982)
- Η καρδιά ενός παιδιού. Κλάιν και Βάγκνερ. Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνγκσορ - μτφ. Ελένη Σταματοπούλου (Λυχνάρι, 1982)
- Παιδική ψυχή. Κλάιν και Βάγκνερ. Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνγκζορ - μτφ. Γιώργος Κεντρωτής (Νεφέλη, 1983)
- Η ινδική βιογραφία και άλλα διηγήματα - μτφ. Β. Χ. Παλιγγίνης (Νεφέλη, 1983)
- Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκσορ - μτφ. Νίκος Παπασταϊκούδης (Μπαρμπουνάκης, 1983)
- Ροσάλντε - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1983)
- Το μονοπάτι του αλόγου: Ρόσχαλντε - μτφ. Μαρία Παξινού (Κάκτος, 1983)
- Ο λύκος της στέπας - μτφ. Γιάννης Κωστόπουλος (Καστανιώτης, 1983)
- Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκσορ - μτφ. Μιράντα Θεοφίλου (Καστανιώτης, 1984)
- Παράξενα νέα από κάποιο άλλο άστρο - μτφ. Μαίρη Κιτσικοπούλου (Καστανιώτης, 1984)
- Ο βροχοποιός - μτφ. Γιώργος Κώνστας (Νεφέλη, 1984)
- Χρυσόστομος και Νάρκισσος - μτφ. Τζένη Μιστράκη (Λυχνάρι, 1984)
- Το νησί του ονείρου και άλλα διηγήματα - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1985)
- Το παιχνίδι με τις χάντρες: ο μάγιστρος των αγώνων - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1985)
- Νάρκισσος και Χρυσόστομος - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1985)
- Νάρκισσος και Χρυσόστομος - μτφ. Ντάγκμαρ Τζωρτζή (Νεφέλη, 1985)
- Ντέμιαν - μτφ. Μαίρη Κιτσικοπούλου (Καστανιώτης, 1985)
- Η επιστροφή του Ζαρατούστρα - μτφ. Τούλα Λουκάτου (Λυχνάρι, 1985)
- Ο βροχοποιός. Ο εξομολογητής. Ινδική βιογραφία - μτφ. Φώντας Κονδύλης (Καστανιώτης, 1986)
- Ντέμιαν - μτφ. Κατερίνα Λιάπτση (Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 1986)
- Κάτω από τον τροχό - μτφ. Χριστίνα Κολοβού (Λυχνάρι, 1988)
- Σιντάρτα - μτφ. Γιώργος Κώνστας (Ζαχαρόπουλος, 1988)
- Ντέμιαν - μτφ. Ελένη Σιάφκα (Κάκτος, 1989)
- Ντέμιαν - μτφ. Κατερίνα Χατζή (Αποσπερίτης, 1989)
- Η παιδική ηλικία ενός μάγου - μτφ. Ελένη Σοφούλη (Λυχνάρι, 1989)
- Ο άνθρωπος που ήθελε να αλλάξει τον κόσμο - μτφ. Ελένη Καλκάνη (Δαμιανός, 1989)
- Ένα βράδυ με το δόκτορα Φάουστ και άλλα διηγήματα - μτφ. Γιώργος Κώνστας (Ζαχαρόπουλος, 1989)
- Κάτω από τη ρόδα - μτφ. Σταύρος Καμπουρίδης (Ζαχαρόπουλος, 1990)
- Νάρκισσος και Γκόλντμουντ - μτφ. Σταύρος Καμπουρίδης (Ζαχαρόπουλος, 1990)
- Ντέμιαν - μτφ. Μαρία Χατζηγιάννη (Ζαχαρόπουλος, 1990)
Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2023.
BeWeB. 1506. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2021.
Με το όνομα αυτό έχει επικρατήσει στην ελληνική. Η ορθή του προφορά είναι Χέρμαν Χέσε.
Λύτης, Δημήτριος (2019). Ψυχοπαιδαγωγικές, διδακτικές και διαπολιτισμικές προσεγγίσεις στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. σελ. 68. Μπατζιάκα, Αθανασία (2015). Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο. Εφαρμογές για την προσέγγιση ανθολογημένων κειμένων από τις παρευξείνιες χώρες. Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. σελ. 60. Χρονιά με πολλούς θανάτους επιστημόνων-συγγραφέων, Ιστορικό Λεύκωμα 1962, σελ. 152, Καθημερινή (1997)
