Το Mikoyan-Gurevich MiG-15 (ρωσικά: Микоян-Гуревич МиГ-15
, ονομασία αναφοράς NATO: Fagot) ήταν μονοκινητήριο αεριωθούμενο μαχητικό αεροσκάφος το οποίο ανέπτυξε το Σχεδιαστικό Γραφείο Mikoyan-Gurevich στη Σοβιετική Ένωση. Ήταν ένα από τα πρώτα αεριωθούμενα μαχητικά με οπισθοκλινείς πτέρυγες που ήταν ικανό να πετά σε υψηλές υποηχητικές ταχύτητες. Κατά την διάρκεια του πολέμου της Κορέας, αποδείχθηκε ανώτερο των αντίπαλων μαχητικών που δεν διέθεταν οπισθοκλινείς πτέρυγες. Προκειμένου να το αντιμετωπίσουν, οι Αμερικανοί έστειλαν εκτάκτως στην περιοχή τα North American F-86 Sabre.[1]
Γρήγορες Πληροφορίες Τύπος, Κατασκευαστής ...
| Mikoyan-Gurevich MiG-15 |
|---|
 Διθέσιο MiG-15 UTI στα χρώματα της Σοβιετικής Πολεμικής Αεροπορίας (Duxford, 2017). |
| Τύπος | μαχητικό αεροσκάφος |
|---|
| Κατασκευαστής | Mikoyan-Gurevich |
|---|
| Χώρα προέλευσης | ΕΣΣΔ |
|---|
| Παρθενική πτήση | 30 Δεκεμβρίου 1947 |
|---|
| Κύριος χειριστής | Σοβιετική Πολεμική Αεροπορία
Πολεμική Αεροπορία του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού |
|---|
| Μονάδες που παρήχθησαν | Παρήχθησαν τουλάχιστον 13000 στην ΕΣΣΔ και ακόμη 4000 στην Κίνα. |
|---|
| Εξελίχθηκε σε | Mikoyan-Gurevich MiG-17 |
|---|
Κλείσιμο
Πιστεύεται πως το MiG-15 είναι το αεριωθούμενο μαχητικό που παρήχθη σε μεγαλύτερους αριθμούς από οποιοδήποτε άλλο στην ιστορία, με τον συνολικό αριθμό να ξεπερνά τις 13000 μονάδες.[2] Επίσης αποτέλεσε τη βάση για το βελτιωμένο MiG-17, το οποίο αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνος αντίπαλος για τα αμερικανικά μαχητικά, όπως το Republic F-105 Thunderchief και το McDonnell Douglas F-4 Phantom II, στον Πόλεμο του Βιετνάμ. Σήμερα ορισμένα MiG-15 παραμένουν ακόμα σε υπηρεσία με την Αεροπορία της Βόρειας Κορέας ως αεροσκάφη προκεχωρημένης εκπαίδευσης.
Το πρώτο αεριωθούμενο μαχητικό που ανέπτυξε το Σχεδιαστικό Γραφείο Mikoyan-Gurevich ήταν το MiG-9, το οποίο και εντάχθηκε σε παραγωγή λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Προωθούνταν από δύο γερμανικούς κινητήρες BMW 003 τους οποίους αντέγραψαν οι Σοβιετικοί. [3] Επρόκειτο για ένα αεροσκάφος με σημαντικά ζητήματα, που εντοπίζονταν κυρίως στην ανεπαρκή ισχύ και την αξιοπιστία των κινητήρων του καθώς και στα σημαντικά προβλήματα ελέγχου. Επίσης, όντας αεριωθούμενο μαχητικό πρώτης γενιάς, δεν διέθετε οπισθοκλινείς πτέρυγες.
Το 1946 η Σοβιετική Ένωση υστερούσε πολύ σε σύγκριση με τους δυτικούς στον τομέα των κινητήρων τζετ.[4] Οι Γερμανοί, στις σχεδιάσεις των οποίων είχαν βασιστεί οι Σοβιετικοί μετά το τέλος του πολέμου, δεν είχαν είχαν καταφέρει να αναπτύξουν στροβιλοκινητήρες ικανούς να αποδώσουν ώση μεγαλύτερη των 11.000 N που να μπορούν να λειτουργήσουν για περισσότερο από λίγες ώρες. Ο Σοβιετικός υπουργός αεροπορίας Μιχαήλ Χρουνίτσεφ και ο σχεδιαστής αεροσκαφών Α. Σ. Γιάκοβλεφ πρότειναν στον Στάλιν να αγοράσει η ΕΣΣΔ τον αξιόπιστο και ώριμο τεχνολογικά κινητήρα Rolls-Royce Nene από την Μεγάλη Βρετανία.[Σημ. 1] προκειμένου να τον αντιγράψουν και να τον εντάξουν σε παραγωγή εγχώρια. Ο Στάλιν φημολογείται πως απάντησε: «Ποιος ανόητος θα μας πουλήσει τα μυστικά του;».[5] Ωστόσο, έδωσε τη συγκατάθεσή του και έτσι αντιπροσωπεία στην οποία μετείχαν ο Μικογιάν και ο σχεδιαστής κινητήρων Βλαντίμιρ Κλίμοφ και άλλοι ταξίδεψαν στο Ηνωμένο Βασίλειο για να ζητήσουν τους κινητήρες. Προς έκπληξη του Στάλιν, η βρετανική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη να παράσχει τεχνικές πληροφορίες και άδεια κατασκευής του Rolls-Royce Nene. Αγοράστηκαν δείγματα κινητήρων και παραδόθηκαν μαζί με τα σχέδιά τους. Έπειτα από αξιολόγηση και προσαρμογή στις ανάγκες των Σοβιετικών, οι κινητήρες Rolls-Royce εντάχθηκαν σε παραγωγή ως Klimov RD-45 για να χρησιμοποιηθούν στο νέο μαχητικό στο MiG-15.[5][4]
Το Συμβούλιο Υπουργών (Σοβναρκόμ) ζήτησε από το Σχεδιαστικό Γραφείο MiG να αναπτύξει ένα προηγμένο αναχαιτιστικό ικανό να αντιμετωπίσει τα εχθρικά βομβαρδιστικά. Το αεροσκάφος αυτό θα έπρεπε να μπορεί να φτάσει σε μέγιστη ταχύτητα 1000 km/h και να έχει ακτίνα δράσης 1200 km.[6]
Οι σχεδιαστές ξεκίνησαν έχοντας ως βάση το MiG-9. Το νέο μαχητικό προωθούνταν από έναν κινητήρα RD-45 και διέθετε οπισθοκλινείς πτέρυγες. Το γερμανικό Messerschmitt Me 262 ήταν το πρώτο μαχητικό οπισθοκλινείς πτέρυγες, όμως στην περίπτωσή του είχε γίνει η συγκεκριμένη επιλογή προκειμένου να ρυθμιστεί το κέντρο βάρους του. Περαιτέρω εμπειρία και έρευνα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έδειξε ότι οι οπισοθοκλινείς πτέρυγες θα βελτίωναν τις επιδόσεις ενός αεροσκάφους στο φάσμα των διηχητικών ταχυτήτων. Στα τέλη του παγκοσμίου πολέμου πέρασαν στην κατοχή των Σοβιετικών γερμανικά σχέδια και τεχνογνωσία, που μελετήθηκε επισταμένα. Προκειμένου να αξιολογηθούν πολλές από τις ιδέες των Γερμανών αεροναυπηγών, η ομάδα του Γραφείου MiG ανέπτυξε μάλιστα το ασυνήθιστης διάταξης ερευνητικό αεροσκάφος MiG-8. Αργότερα, στον Πόλεμο της Κορέας, κατέστη σαφές σε όλους τους εμπλεκομένους ότι τα αεροσκάφη που διέθεταν οπισθοκλινείς πτέρυγες υπερείχαν έναντι όσων δεν διέθεταν.
Σοβιετική Ένωση
- I-310
- Ονομασία των πρωτοτύπων S-01, S-02 και S-03.[7]
- I-312
- Ονομασία των πρωτοτύπων Samolet ST.
- MiG-15
- Πρώτη έκδοση παραγωγής με κινητήρα Klimov RD-45F.[7][8] Είχαν επίσης την εργοστασιακή ονομασία Izdeliye 50.[9]
- MiG-15PB
- Έκδοση με δυνατότητα μεταφοράς δύο απορριπτόμενων δεξαμενών καυσίμου των 250 L. Όταν καθιερώθηκαν οι τροποποιήσεις αυτές στα αεροσκάφη παραγωγής, σταμάτησε να χρησιμοποιείται η κατάληξη «PB».[10]
- MiG-15S
- Έκδοση με δυνατότητα μεταφοράς δύο απορριπτόμενων δεξαμενών καυσίμου των 300 L, 400 L ή και 600 L. Όταν καθιερώθηκαν οι τροποποιήσεις αυτές στα αεροσκάφη παραγωγής, σταμάτησε να χρησιμοποιείται η κατάληξη «S».[10]
- MiG-15SV
- Έκδοση με δυνατότητα μεταφοράς δύο απορριπτόμενων δεξαμενών καυσίμου. Ο οπλισμός αποτελούνταν από πυροβόλα NR-23.[10]
- MiG-15U
- Ονομασία που απέδωσε η Αεροπορία στο Samolet SU. Κατασκευάστηκε ένα πρωτότυπο.[10]
- MiG-15bis
- Βελτιωμένη έκδοση με κινητήρα Klimov VK-1 και μεγαλύτερου μεγέθους αερόφρενα. Στις αλλαγές που έγιναν κατά τη διάρκεια της παραγωγής περιλαμβάνονται η αντικατάσταση των πυροβόλων NS-23 από τα NR-23, η προσθήκη του συστήματος προσγείωσης OSP-48 και νέα καλύπτρα για το κόκπιτ ώστε να βελτιωθεί η ορατότητα.[7][8] Τα αεροσκάφη που παράγονταν στο εργοστάσιο του Γκόρκι (Νίζνι Νόβγκοροντ) είχαν την ονομασία Izdeliye 53 ενώ όσοα προέργονταν από το εργοστάσιο του Κουίμπιτσεφ είχαν την ονομασία Izdeliye 55 (όπως και τα MiG-15bisR).[9]
- MiG-15bisF
- Αναγνωριστικά.[10] Δεν διέθεταν οπλισμό προκειμένου να διατεθεί ο χώρος που καταλάμβανε για να φέρουν κάμερες.[10]
- MiG-15bisR
- Ονομασία που απέδωσε η Αεροπορία στο Samolet SR. Πρόκειται για αναγνωριστικά MiG-15bis που έφεραν ένα μόνο πυροβόλο προκειμένου να διατεθεί ο χώρος που απελευθερώθηκε από την αφαίρεση του υπόλοιπου οπλισμού για τις κάμερες.[8][10] Τα αεροσκάφη αυτής της έκδοσης καταγράφονται και ως MiG-15Rbis[7]και είχαν και την εργοστασιακή ονομασία αναφοράς Izdeliye 55.[9]
- MiG-15bisS ή MiG-15Sbis
- Μαχητικό μακράς ακτίνας δράσης βασισμένο στο Samolet SD-UPB. Όταν καθιερώθηκαν οι τροποποιήσεις αυτές στα αεροσκάφη παραγωγής, σταμάτησε να χρησιμοποιείται η κατάληξη «S».[7][8]
- MiG-15bisP
- Πρωτότυπο μαχητικό παντός καιρού με ραντάρ RP-1 Izumrud. Είχε επίσης την ονομασία MiG-15P.[7][10]
- MiG-15LL
- Πειραματικό αεροσκάφος με μεγαλύτερων διαστάσεων κάθετο ουραίο και ενισχυμένες πτέρυγες.[7] Στόχος ήταν η βελτίωση των πτητικών χαρακτηριστικών σε υψηλές ταχύτητες.[7]
- MiG-15ISh
- Πειραματικό μαχητικό/αεροσκάφος εγγύς υποστήριξης, ικανό να φέρει βόμβες ή ρουκέτες.[8] Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι κατασκευάστηκε μονάχα ένα πρωτότυπο, ενώ άλλες ανεβάζουν τον αριθμό σε δώδεκα.[7]
- MiG-15M
- Μη επανδρωμένοι ιπτάμενοι στόχοι που κατασκευάζονταν μέσω μετατροπής μονοθέσιων MiG-15. Ονομάζονταν επίσης M-15.[9][11][12]
- UTI MiG-15 ή MiG-15UTI (Samolet ST-2)
- Διθέσιο εκπαιδευτικό, οπλισμένο με ένα πολυβόλο των 12,7 mm.[7][9]
- UTI MiG-15P (Samolet ST-7)
- Ένα αεροσκάφος που προήλθε από μετατροπή MiG-15UTI.[7][8] Διέθετε ραντάρ RP-1 Izumrud και ένα πολυβόλο των 12,7 mm.
- UTI MiG-15LL ( Samolet ST-10)
- Εξειδικευμένα αεροσκάφος για την δοκιμή εκτινασσόμενων καθισμάτων. Ονομάζονταν επίσης MiG-15UTI-LL.[7][8][10]
Κίνα
- J-2
- Κινεζική ονομασία για τα MiG-15bis σοβιετικής προέλευσης. Υπήρξαν σχέδια για την εγχώρια παραγωγή των J-2, όμως εν τέλει αποφασίστηκε να ενταχθεί σε παραγωγή το Shenyang J-5. Όταν αποσύρθηκαν από τις τάξεις τις Κινεζικής Αεροπορίας, πολλά J-2 πωλήθηκαν σε τρίτες χώρες υπό την ονομασία F-2.[13]
- JJ-2
- Κινεζική ονομασία για τα διθέσια εκπαιδευτικά MiG-15UTI. Αρκετά πωλήθηκαν σε τρίτες χώρες υπό την ονομασία FT-2.[13]
- BA-5
- J-2 που μετατράπηκαν σε μη επανδρωμένους ιπτάμενους στόχους.[13]
Πολωνία
- Lim-1
- Μαχητικά MiG-15 που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Πολωνία. Μεταξύ 1952 και 1954 κατασκευάστηκαν 227 μονάδες στο εργοστάσιο της WSK-Mielec.[14]
- Lim-2
- MiG-15bis που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Πολωνία. Την περίοδο 1954-1956 κατασκευάστηκαν 500 αεροσκάφη, εκ των οποίων τα εκατό προωθούνταν από σοβιετικής προέλευσης κινητήρες VK-1 και τα υπόλοιπα από κινητήρες Lis-2 εγχώριας κατασκευής.[15]
- Lim-2R
- Αναγνωριστικά με κάμερα στη θέση του πυροβόλου N-37.[16]
- SBLim-1
- Εκπαιδευτικά, αντίστοιχα των σοβιετικών MiG-15UTI, που προωθούνταν από τον κινητήρα Lis-1.[15]
- SBLim-1A
- Διθέσια αναγνωριστικά που κατασκευάστηκαν με βάση τα εκπαιδευτικά SBLim-1.[16]
- SBLim-2
- Εκπαιδευτικά με κινητήρα Lis-2 (VK-1).[15]
- SBLim-2A
- SBLim-2 που μετατράπηκαν σε διθέσια αναγνωριστικά.[16]
- SBLim-2M
- SBLim-2A που μετατράπηκαν εκ νέου σε εκπαιδευτικά.[16]
- SBLim-2R
- SBLim-2 που μετατράπηκαν σε αναγνωριστικά.[7]
Τσεχοσλοβακία
- S-102
- Μαχητικά MiG-15 που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Τσεχοσλοβακία και προωθούνταν από κινητήρα Motorlet M-05 (RD-45 που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Τσεχοσλοβακία).[7]
- S-103
- Μαχητικά MiG-15bis που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Τσεχοσλοβακία και προωθούνταν από κινητήρα Motorlet M-06 (VK-1 που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Τσεχοσλοβακία).[7]
- CS-102
- Εκπαιδευτικά MiG-15UTI που παράγονταν κατόπιν αδείας στην Τσεχοσλοβακία.[7]
- MiG-15SB
- S-102 που μετατράπηκαν σε μαχητικά-βομβαρδιστικά και είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρουν βόμβες ή ρουκέτες. Ως υποβοήθηση για να μπορούν να απογειώνονται από πρόχειρους διαδρόμους διέθεταν απορριπτόμενους πυραυλοκινητήρες SRP-1, ενώ για να μειωθεί το απαιτούμενο μήκος του διαδρόμου στην προσγείωση μπορούσαν να αναπτύξουν αλεξίπτωτο.[7][8]
- MiG-15T
- S-102 που χρησιμοποιούνταν για την ρυμούλκηση ιπτάμενων στόχων. Δεν διέθεταν οπλισμό.[7][8]
- MiG-15bisF
- S-103 που μετατράπηκαν σε αναγνωριστικά. Δεν διέθεταν οπλισμό και ήταν παρόμοια με τα σοβιετικά MiG-15bisF.[8]
- MiG-15bisR
- S-103 που μετατράπηκαν σε αναγνωριστικά, αντίστοιχα των σοβιετικών MiG-15bisR. Σε αντίθεση με τα MiG-15bisF διέθεταν οπλισμό.[7][8]
- MiG-15bisSB
- S-103 που μετατράπηκαν σε μαχητικά-βομβαρδιστικά. Σε αντίθεση με τα MiG-15SB δεν είχαν δυνατότητα χρήσης απορριπτόμενων πυραυλοκινητήρων και δεν διέθεταν αλεξίπτωτο.[7][8]
- MiG-15bisT
- S-103 που χρησιμοποιούνταν για την ρυμούλκηση ιπτάμενων στόχων. Δεν διέθεταν οπλισμό.[7][8]
- UTI MiG-15P
- Διθέσιο εκπαιδευτικό με διπλά χειριστήρια και αρκετές τροποποιήσεις που υλοποίησε η Aero προκειμένου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ραντάρ RP-1 ή RP-5 Izumrud radar. Επί της ουσίας ήταν πανομοιότυπα με τα σοβειτικά Samolet ST-8 αλλά με διαφορετικό τύπο ραντάρ. Τα συγκεκριμένα αεροσκάφη χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση και μετάπτωση των πιλότων στα MiG-17 και MiG-19. Η έκδοση αυτή δεν θα πρέπει να συγχέεται με το παρόμοιο UTI MiG-17P των Σοβιετικών.[8][17]
Ονομασίες αναφοράς NATO
- Fagot
- H ονομασία αναφοράς που απέδωσε το NATO στα μονοθέσια MiG-15. Έπειτα από την ένταξη σε υπηρεσία των MiG-15bis η ονομασία αναφοράς για τα MiG-15 της πρώτης έκδοσης άλλαξε σε Fagot-A ώστε να είναι διακριτά από τα bis.[9][10][18]
- Fagot-B
- Η ονομασία αναφοράς του NATO για τα MiG-15bis.[10][18]
- Midget
- Η ονομασία αναφοράς του NATO για τα διθέσια εκπαιδευτικά MiG-15UTI.[19]
- Αεροσκάφη που σχετίζονται με την ανάπτυξη του MIG-15
- Συγκρίσιμα αεροσκάφη
- Arsenal VG 70
- Canadair Sabre
- Dassault Ouragan
- FMA IAe 33 Pulqui II
- Grumman F9F Panther
- Hawker P.1052
- Lavochkin La-15
- McDonnell F2H Banshee
- North American F-86 Sabre
- Saab 29 Tunnan
- Supermarine Attacker
- Yakovlev Yak-30 (1948)
Γνωρίζοντας ότι η τότε κυβέρνηση των Εργατικών στο Ηνωμένο Βασίλιο επεδίωκε να βελτιώσει τις σχέσεις της χώρας με την ΕΣΣΔ
Belyakov & Marmain 1994, pp. 81, 88.
Gunston, Bill· Gordon, Yefim (1998). MiG Aircraft since 1937. United Kingdom: Putnam Aeronautical Books. ISBN 1-55750-541-1. Gordon and Komissarov 2008
Butowski Air Enthusiast 1993, pp. 16, 18
Butowski Air Enthusiast 1993, p. 20
Butowski Air Enthusiast 1993, p. 22
- Belyakov, R.A. and J. Marmain. MiG: Fifty Years of Secret Aircraft Design. Shrewsbury, UK: Airlife Publishing, 1994. (ISBN 1-85310-488-4).
- Butowski, Piotr (with Jay Miller). OKB MiG: A History of the Design Bureau and its Aircraft. Earl Shilton, Leicester, UK: Midland Counties Publications, 1991. (ISBN 0-904597-80-6).
- Butowski, Piotr. "Poland's MiGs: The story of the Lim family". Air Enthusiast, No. 49, March–May 1993. pp. 16–35. ISSN 0143-5450.
- Cooper, Tom (2017). Hot Skies Over Yemen, Volume 1: Aerial Warfare Over the South Arabian Peninsula, 1962-1994. Solihull, UK: Helion & Company Publishing. ISBN 978-1-912174-23-2.
- Cooper, Tom· Grandolini, Albert (2018). Showdown in Western Sahara, Volume 1: Air Warfare over the Last African Colony, 1945-1975. Warwick, UK: Helion & Company Publishing. ISBN 978-1-912390-35-9.
- Cooper, Tom· Weinert, Peter· Hinz, Fabian· Lepko, Mark (2011). African MiGs, Volume 2: Madagascar to Zimbabwe. Houston: Harpia Publishing. ISBN 978-0-9825539-8-5.
- Davis, Larry. 4th Fighter Wing in the Korean War. Atglen, Pennsylvania: Schiffer Publishing, 2001. (ISBN 978-0-7643-1315-8).
- Davis, Larry. MiG Alley Air to Air Combat over Korea. Warren, Michigan: Squadron/Signal Publications Inc., 1978. (ISBN 0-89747-081-8).
- Doran, Jamie and Piers Bizony. Starman: The Truth Behind the Legend of Yuri Gagarin. London: Bloomsbury Publishing plc, 1998. (ISBN 0-7475-3688-0).
- Dorr, Robert F., Jon Lake and Warren Thompson. Korean War Aces(Aircraft of the Aces). London: Osprey Publishing, 1995. (ISBN 978-1-85532-501-2).
- Fitzsimons, Bernard, ed. "MiGs." Modern Fighting Aircraft. Fallbrook, California: Arco Publishing, 1985. (ISBN 0-668-06070-0)
- Gordon, Yefim. Mikoyan-Gurevich MiG-15: The Soviet Union's Long-Lived Korean War Fighter. Hinkley, UK: Midland Publishing, 2001. (ISBN 1-85780-105-9).
- Gordon, Yefim and Peter Davison. Mikoyan Gurevich MiG-15 Fagot (WarbirdTech Volume 40). North Branch, Minnesota: Speciality Press, 2005. (ISBN 1-58007-081-7).
- Gordon, Yefim and Vladimir Rigmant. Warbird History: MiG-15 – Design, Development, and Korean War Combat History. St. Paul, Minnesota: Motorbooks, 1993. (ISBN 978-0-87938-793-8).
- Gordon, Yefim et al. MiG-15 Fagot, all variants (bilingual Czech/English). Prague 10-Strašnice: MARK I Ltd., 1997. (ISBN 80-900708-6-8).
- Gordon, Yefim and Dmitry Komissarov. Chinese Aircraft. Manchester, UK: Hikoki Publications, 2008. (ISBN 978-1-902109-04-6).
- Gunston, Bill. The Osprey Encyclopedia of Russian Aircraft: 1875–1995. London: Osprey Aerospace, 1996. (ISBN 1-85532-405-9).
- Higham, Robin, John T. Greenwood and Von Hardesty. Russian Aviation and Air Power in the Twentieth Century. London: Frank Cass, 1998. (ISBN 978-0-7146-4380-9).
- Karnas, Dariusz. Mikojan Gurievitch MiG-15. Sandomierz, Poland/Redbourn, UK: Mushroom Model Publications, 2004. (ISBN 978-83-89450-05-0).
- Krylov, Leonid and Yuriy Tepsurkaev. "Combat Episodes of the Korean War". Mir Aviatsiya (Translation to English language by Stephen L. Sewell), 1–97, pp. 38–44. Retrieved: 29 March 2009.
- Krylov, Leonid and Yuriy Tepsurkaev. Soviet MiG-15 Aces of the Korean War. Botley, Oxford, UK: Osprey Publications, 2008. (ISBN 1-84603-299-7).
- Kum-Suk, No and Roger J. Osterholm. A MiG-15 to Freedom. Jefferson, North Carolina: McFarland & Co. Publishers, 1996. (ISBN 0-7864-0210-5).
- Mesko, Jim. Air War over Korea. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications Inc., 2000. (ISBN 0-89747-415-5).
- Nicolle, David. Phoenix over the Nile: A History of Egyptian Air Power 1932–1994 (Smithsonian History of Aviation & Spaceflight). Washington, D.C.: Smithsonian, 1996. (ISBN 1-56098-626-3).
- «Pentagon Over the Islands: The Thirty-Year History of Indonesian Military Aviation». Air Enthusiast Quarterly (2): 154–162. n.d.. ISSN 0143-5450.
- Seydov, Igor and Askold German. Krasnye Dyaboly na 38-oy Parallel. EKSMO, Russia. 1998.
- Stapfer, Hans-Heiri. MiG-15 Fagot Walk Around (Walk Around 40). Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications Inc., 2006. (ISBN 0-89747-495-3).
- Stapfer, Hans-Heiri. MiG-15 in action (Aircraft number 116). Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications Inc., 1991. (ISBN 0-89747-264-0).
- Sweetman, Bill and Bill Gunston. Soviet Air Power: An Illustrated Encyclopedia of the Warsaw Pact Air Forces Today. London: Salamander Books, 1978. (ISBN 0-517-24948-0).
- Thompson, Warren E. and David R. McLaren. MiG Alley: Sabres vs. MiGs over Korea. North Branch, Minnesota: Specialty Press, 2002. (ISBN 978-1-58007-058-4).
- United States Air Force Museum Guidebook. Wright-Patterson AFB, Ohio: Air Force Museum Foundation, 1975.
- Werrell, Kenneth. Sabres Over MiG Alley: The F-86 and the Battle for Air Superiority in Korea. Annapolis, Maryland: U.S. Naval Institute Press, 2005. (ISBN 978-1-59114-933-0).
- Wilson, Stewart. Legends of the Air 1: F-86 Sabre, MiG-15 and Hawker Hunter. London: Aerospace Publications Pty Ltd., 2003. (ISBN 1-875671-12-9).
- Yeager, Chuck and Leo Janos. Yeager: An Autobiography. New York: Bantam Books, 1986. (ISBN 0-553-25674-2).
- Zaloga, Steven J. "The Russians in MiG Alley: Their part in the Korean War." Air Force Magazine, Volume 74, Issue 2, February 1991.
- Zhang, Xiaoming. Red Wings over the Yalu: China, the Soviet Union, and the Air War in Korea (Texas A&M University Military History Series). College Station, Texas: Texas A&M University, 2002. (ISBN 978-1-58544-201-0).
.jpg)
